Wpływ społeczny bibliotek publicznych. Na przykładach inicjatywy bibliotecznej „Wykiełkuj na rynku pracy” oraz korzystania z mazowieckich bibliotek publicznych

Cel projektu badawczego przeprowadzonego w ramach rozprawy doktorskiej był dwojaki. Po pierwsze podjęto próbę oceny wpływu projektu edukacyjnego „Wykiełkuj na rynku pracy”, którego założeniem było wsparcie osób bezrobotnych i poszukujących pracy przez biblioteki publiczne. Po drugie, wyjaśniono społeczny wpływ bibliotek w szerszym znaczeniu, zdefiniowany jako wpływ w obszarach życia społecznego, w tym integracji społecznej i spójności społecznej, dostępu do informacji i edukacji oraz rozwoju społeczności. Zastosowanie następującego schematu badawczego umożliwiło opis i analizę indywidualnych zmian w szerszym kontekście. W pierwszym rozdziale przedstawiono ogólne zagadnienia związane z badaniami wpływu społecznego. Odniesiono się do teorii zmiany społecznej w socjologii i wpływu społecznego w obszarze psychologii społecznej. Następnie opisano badania ewaluacyjne, które koncentrują się na zmianach wynikających z interwencji, projektu lub programu. W rozdziale drugim podsumowano stan badań nad wpływem społecznym bibliotek publicznych. Odrębny podrozdział poświęcono badaniom prowadzonym w Polsce. Trzeci rozdział koncentruje się na metodologii. Norma ISO 16439: 2014 Information and documentation - Methods and procedures for assessing the impact of libraries została szeroko opisana, co pomogło w operacjonalizacji problemu badawczego. W dalszej części rozdziału przedstawiono cele i pytania badawcze. Następnie sprecyzowano metodologię kolejnych części analizy: ocenę projektu, część badania jakościowego i wreszcie część ilościową, których wyniki przedstawiono w kolejnym rozdziale pracy. Na potrzeby badania opracowany został projekt edukacyjny „Wykiełkuj na rynku pracy”. Wzięły w nim udział biblioteki publiczne z różnych regionów Polski, a wśród czterech z nich przeprowadzono proces ewaluacji. Polegała ona na przeprowadzeniu ankiet i pogłębionych wywiadów indywidualnych w dwóch momentach czasowych. Wyniki pokazują, że największe zmiany zaszły w obrębie postaw uczestników warsztatów, przede wszystkim poprzez zmianę nastawienia w stosunku do własnej pozycji na rynku pracy. W ramach części jakościowej przeprowadzono 11 wywiadów z użytkownikami warszawskich bibliotek publicznych, różniących się pod względem płci, wieku, wykształcenia oraz statusu zawodowego i społeczno-ekonomicznego. W analizie zastosowano założenia konstruktywistycznej teorii ugruntowanej. Wypracowaną teorię można streścić następująco: korzystanie z bibliotek jest formą relacji między użytkownikiem a biblioteką. Ta relacja może być realizowana na różnych poziomach. Nastawiona jest na powiększanie kapitału kulturalnego i społecznego o wartości autotelicznej. Z tego względu, biorąc pod uwagę zależności występujące obecnie w społeczeństwie polskim (tj. koncentrację na wartościach instrumentalnych), działalność bibliotek i bibliotekarzy nie jest wysoko ceniona, a korzyści wynikające z korzystania z bibliotek mogą być oceniane jako ograniczone. W sondażu stanowiącym część ilościową badania wzięło udział 1098 osób, użytkowników 38 mazowieckich bibliotek publicznych. Próba nie była reprezentatywna, jednak badanie pokazuje szereg zależności między zmiennymi istotnymi dla uczestnictwa w kulturze a czynnościami wykonywanymi w bibliotekach i odczuwanymi korzyściami. Wykazano, że większe znaczenie mają w tym przypadku zmienne socjodemograficzne, takie jak wiek i miejsce zamieszkania, niż praktyki kulturalne i medialne. Ponadto zauważono silne związki między rodzajami i intensywnością aktywności użytkowników, a odczuwanymi korzyściami. Na koniec zreferowano ogólne wnioski. Omówiono modele korzystania z bibliotek publicznych oraz korzyści i straty odczuwane przez użytkowników w wyniku kontaktu z nimi, a także wpływające na nie czynniki. Określono, jak rozumiany może być wpływ społeczny bibliotek publicznych oraz jakie aspekty tego pojęcia należy uwzględniać w analizach. Skonfrontowano również własne ustalenia badawcze z danymi dostępnymi w literaturze przedmiotu.

The aim of the research project carried out as part of the doctoral dissertation was twofold. The first one was to assess the impact of the “Rise on the Labour Market” educational project, the purpose of which was to support the unemployed and the job seekers by public libraries. The second aim was to explain the social impact of libraries in a broader sense, defined as the impact in the areas of social life, including social inclusion and social cohesion, access to information and education, and community development. This research scheme enabled presentation and analysis of individual changes in the broader context. The first chapter outlines the problems of social impact research in general. The theories of social change and social influence were mentioned. Then the evaluation studies were described, as the one which concentrates on finding the changes that result from intervention, project or program. In the second chapter the state of research on the social impact of public libraries was summarized. A separate subsection was devoted to research carried out in Poland. The third chapter concentrates on methodology. The ISO standard 16439:2014 Information and documentation - Methods and procedures for assessing the impact of libraries was broadly presented, which helped to operationalize the research problem. In the further part of the chapter, research objectives and research questions were featured. Next the methodology of subsequent parts of the analysis were described: the evaluation of the project, part of the qualitative study and, finally, the quantitative part. For the purposes of this doctoral thesis, an educational project called “Rise on the Labour Market” was developed. Libraries from all over Poland took part in it and in four of them the evaluation was carried out. It consisted of conducting questionnaires in two-time instances and in-depth individual interviews with selected trainees. The results show the greatest impact in terms of attitude, by increasing self-efficacy. As part of the qualitative part, 11 interviews were conducted with the users of Warsaw public libraries who differed in terms of sex, age, education, and professional and socio-economic status. In the analysis the assumptions of the constructivist grounded theory were applied. The resulting theory could be described as follows: using libraries is a form of relationship between a patron and a library. This relationship can be implemented at various levels. It is focused on increasing cultural and social capital with an autotelic value. For this reason, taking into account the dependencies currently existing in the Polish society (i.e. the focus on instrumental values), the activity of libraries and the librarian profession are not highly appreciated, and the benefits of using libraries can be assessed as limited. The poll, constituting a quantitative part of the survey, included 1098 people, users of 38 Mazovian public libraries. The sample was not representative, however the study shows a number of dependencies between variables important for participation in culture and activities performed in libraries and perceived benefits. Sociodemographic variables such as age and place of residence seem to be more important in this case than cultural and media practices. In addition, there were strong relationships between the type and intensity of users' activity, and the benefits. Finally, conclusions were generally discussed. The models of using public libraries as well as the benefits and losses experienced by users as a result of contact with them as well as factors influencing them were discussed. It was determined how the social impact of public libraries can be understood and what aspects of this concept should be included in the analysis. Research findings were also compared with the data available in the subject literature.