Model oceny akademickich repozytoriów instytucjonalnych w Polsce w kontekście otwartej nauki

Główny cel rozprawy stanowi przedstawienie autorskiej propozycji modelu oceny instytucjonalnych repozytoriów polskich uczelni w kontekście otwartej nauki. Stworzony model ma przyczynić się do lepszego rozpoznania i wykorzystania potencjału tego narzędzia z punktu widzenia otwierania nauki za pośrednictwem tzw. zielonej drogi oraz usprawnienia procesu badawczego i komunikacji naukowej poprzez efektywniejsze upublicznianie i sprzyjanie zwiększeniu wykorzystania dorobku naukowego. Dla osiągnięcia zamierzonego celu zastosowano trzy kluczowe kryteria związane z możliwością wykorzystania publikacji zamieszczonych w repozytoriach: politykę ich funkcjonowania, poziom otwartości zasobów rozumiany jako prawa do korzystania z ich treści oraz stopień ich widoczności w wynikach wyszukiwarek. W trakcie badań merytorycznych zanalizowano również wskaźniki formalne, czyli dostępność narzędzi systemowych ułatwiających wyszukiwanie według zapisów warunków prawnych oraz daty zamieszczenia publikacji, jawność zestawień statystycznych, a także czytelność zastosowanego formatu dla przeglądarek internetowych i ewentualne ograniczenia w dostępie do plików. W badaniach pokazano, że na polskich uczelniach publicznych nadzorowanych przez MNiSW potencjał repozytoriów instytucjonalnych związany z umożliwianiem za ich pomocą łatwego dotarcia do naukowego dorobku pracowniczego, a przez to wzrostu cytowań, nie jest dostatecznie wykorzystywany. Dotychczas powstałe akademickie repozytoria instytucjonalne charakteryzują się niskim stopniem otwartości i widoczności swoich zasobów, na co ma wpływ stosunkowo niski poziom otwartości publikacji zamieszczanych w repozytoriach, rozumiany jako prawa do korzystania z ich treści, niewystarczająca jakość metadanych opisujących publikacje, słabo czytelne maszynowo i przestarzałe formaty ich zapisu (co utrudnia wyszukiwanie informacji przez użytkowników oraz wymianę informacji pomiędzy systemami), rozproszenie działań na rzecz otwartej nauki oraz niespójna polityka otwartości nauki na szczeblu centralnym i instytucjonalnym. Zaletą postulowanego modelu jest spójność i porównywalność kryteriów oceny badanych repozytoriów w odniesieniu do przedstawionych wymagań otwartej nauki.

The main aim of the dissertation is to present the author's proposal of an assessment model of institutional repositories of Polish universities in the context of open science. The model is to contribute to a better recognition and unleash the potential of this tool by opening up science through so-called green open access and to improve not only the research process but also scientific communication through more effective publicizing and encouraging greater use of scientific output. In order to achieve this goal, three key criteria related to the possibility of using the publications in the repositories were applied: the policy of their functioning, the level of openness of the resources understood as rights to use their content and the degree of their visibility in search engine results. In the course of substantive research, formal indicators were also analyzed, i.e. the availability of system tools facilitating the search in line with legal conditions and the date of publication, the transparency of statistical statements, as well as the readability of the format and limitations in access to publications. The research showed that the potential of the institutional repositories of Polish public universities supervised by the Ministry of Science and Higher Education for facilitating access to the scientific achievements of their employees and thereby increasing citations, is not sufficiently used. So far established academic institutional repositories are characterized by a low level of openness and visibility of their resources, which is influenced by a relatively low level of openness of publications published in the repositories, understood as rights to use their content, insufficient quality of metadata describing publications, poorly machine-readable and outdated recording formats (which makes it difficult for users to search for information and exchange information between systems), dispersion of open science activities and incoherent open science policy on central and institutional level. The advantage of the postulated model is the consistency and comparability of the studied repositories’ evaluation criteria in relation to the presented requirements of open science.