Dziecko i dzieciństwo w powojennej Polsce (1944-1956)

W rozprawie poddane refleksji zostały wybrane problemy kulturowej historii dzieciństwa w Polsce powojennej, łączące różnorodne źródła i perspektywy badawcze. Autor analizuje sposoby refleksji nad historią dzieciństwa, a następnie zastanawia się, jakie praktyki kulturowe kształtowały doświadczenia dzieci w tym okresie oraz podkreśla znaczenie dzieci jako aktywnych uczestników historii. Rozdział pierwszy wprowadza w tematykę badawczą. Jego celem jest przedstawienie historii kulturowej dzieciństwa w Polsce bezpośrednio po II wojnie światowej, obejmując okres od 1944 do 1956 roku. Autor skupia się na metodologii oraz na sposobach wyszukiwania i selekcji materiałów źródłowych, stosując podejście postparadygmatyczne. Istotną część tego rozdziału stanowi poszukiwanie definicji „dziecka” i „dzieciństwa” oraz ich zmienności w kontekście historycznym i społecznym. Autor odwołuje się do różnych teorii i koncepcji, które podkreślają dynamiczny charakter dzieciństwa jako konstruktu społecznego i kulturowego, a także wskazując alternatywy wobec tak rozumianego konstruktu. W rozdziale omówiono również znaczenie prawa w kształtowaniu poglądów na dzieciństwo, odnosząc się do dokumentów takich jak Deklaracja Praw Dziecka ONZ i Konwencja o Prawach Dziecka ONZ, które miały kluczowy wpływ na postrzeganie dzieciństwa w okresie powojennym, a także na badaczy dzieciństwa. W drugim rozdziale autor mapuje praktyki kulturowe związane z dzieciństwem w Polsce powojennej. Przedstawia różnorodne aspekty życia dzieci, takie jak ich role społeczne, codzienne doświadczenia oraz wpływ wojny na ich dzieciństwo. Autor analizuje także różne formy reprezentacji dzieciństwa w literaturze i kulturze popularnej oraz omawia przypadki pracy dzieci w powojennej Polsce. Szczególna uwaga poświęcona jest analizie tekstów literackich, które ukazują, jak dzieciństwo było przedstawiane w ówczesnych narracjach kulturowych. Rozdział ten zawiera także studia przypadków, które ilustrują różnorodne doświadczenia dzieci w powojennej Polsce, w tym ich edukację, zabawę oraz codzienne życie w rodzinie i społeczeństwie. Autor bada również, jak przemiany polityczne i społeczne wpłynęły na dzieciństwo, w tym rolę instytucji takich jak przedszkola i szkoły. Trzeci rozdział koncentruje się na problematyce wychowania w powojennej Polsce. Autor omawia zmieniające się możliwości wychowawcze oraz analizuje karierę Antona Makarenki, którego Poemat pedagogiczny zyskał po wojnie dużą popularność w krajach pozostających w kręgu wpływów ZSRR. Istotnym elementem tego rozdziału jest również analiza działalności harcerstwa oraz instytucji opiekuńczo-wychowawczych. Autor porusza temat działalności placówek opiekuńczo-wychowawczych Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (RTPD) oraz sieci domów dziecka stworzonych przez Centralny Komitet Żydów Polskich (CKŻP). Opisuje także problemy związane z przemocą wobec dzieci w placówkach edukacyjnych; wskazuje jak zmieniały się metody wychowawcze i podejścia pedagogiczne w kontekście powojennych przemian społecznych i politycznych. W czwartym rozdziale autor bada różnorodne źródła, które mogą dostarczyć informacji o dzieciństwie w powojennej Polsce. Analizuje rysunki dziecięce, wypracowania szkolne, relacje dzieci żydowskich oraz dzienniki dziecięce. Autor zwraca uwagę na znaczenie tych źródeł dla zrozumienia historii kulturowej dzieciństwa, podkreślając ich wartość jako świadectwa subiektywnych doświadczeń dzieci. Rozdział ten również omawia metodologiczne wyzwania związane z analizą źródeł wytworzonych przez dzieci oraz proponuje nowe podejście do ich badania. Autor podkreśla, że dzieci, podobnie jak dorośli, mają swoje unikalne perspektywy i doświadczenia, które mogą znacząco wzbogacić naszą wiedzę o przeszłości. W tym kontekście, praca ta stawia pytania o to, w jaki sposób możemy lepiej zrozumieć i docenić głosy dzieci w badaniach historycznych.

The thesis explores selected problems of the cultural history of childhood in post-war Poland, bringing together a variety of sources and research perspectives. The author analyses ways of reflecting on the history of childhood and then considers what cultural practices shaped children's experiences during this period and emphasizes the importance of children as active participants in history. The first chapter introduces the research topic. Its aim is to present the cultural history of childhood in Poland immediately after the Second World War, covering the period from 1944 to 1956. The author focuses on the methodology and on the ways of searching and selecting source materials, using a post-paradigmatic approach. An important contribution of this chapter is the search for definitions of 'child' and 'childhood' and their variability in historical and social context. The author refers to various theories and concepts that emphasize the dynamic nature of childhood as a social and cultural construct, as well as pointing out alternatives to the construct so understood. The chapter also discusses the importance of law in shaping views of childhood, referring to documents such as the UN Declaration of the Rights of the Child and the United Nations Convention on the Rights of the Child (UNCRC), which have had a key influence on perceptions of childhood in the post-war period, as well as on childhood researchers. In the second chapter, the author mappings cultural practices related to childhood in post-war Poland. He presents various aspects of children's lives, such as their social roles, everyday experiences and the impact of the war on their childhood. The author also analyses various forms of representation of childhood in literature and popular culture and discusses the cases of childbirth in post-war Poland. Particular attention is given to the analysis of literary texts that show how childhood was represented in cultural narratives of the time. The chapter also includes case studies that illustrate the diverse experiences of children in post-war Poland, including their education, play, and daily life in family and society. The author also explores how political and social changes affected childhood, including the role of institutions such as kindergartens and schools. The third chapter focuses on the issue of education in post-war Poland. The author discusses the changing possibilities of upbringing and analyses the career of Anton Makarenko, whose The Pedagogical Poem became very popular after the war in countries remaining within the circle of influence of the USSR. The author touches upon the activities of care and educational institutions of the Workers' Society of the Friends of Children (RTPD) and the network of orphanages created by the Central Committee of Polish Jews (CKŻP). He also describes the problems of violence against children in educational institutions; he shows how educational methods and pedagogical approaches changed in the context of post-war social and political transformations. In the fourth chapter, the author examines a variety of sources that can provide information about childhood in post-war Poland. He analyses children's drawings, school essays, accounts of Jewish children and children's diaries. The author draws attention to the importance of these sources for understanding the cultural history of childhood, emphasizing their value as testimony to children's subjective experiences. The chapter also discusses the methodological challenges of analyzing sources produced by children and proposes a new approach to their study. The author underlines those children, like adults, have their own unique perspectives and experiences that can significantly enrich our knowledge of the past. In this context, this work raises questions about how we can better understand and value children's voices in historical research.