Prezydium Krajowej Rady Narodowej w systemie ustrojowym państwa polskiego w latach 1944-1947

Praca dotyczy pozycji prawnoustrojowej Prezydium Krajowej Rady Narodowej w systemie ustrojowym państwa polskiego w latach 1944 – 1947. Wybór tematu związany był ze stosunkowo niewielkim zainteresowaniem, jakie współcześnie towarzyszy prawnym aspektom przejmowania władzy przez Polską Partię Robotniczą. Dlatego tematyka pracy ma duże znaczenie z uwagi na przemiany polityczno – społeczno – gospodarcze, które miały miejsce w państwie polskim po II wojnie światowej, kiedy to powstał specyficzny model ustrojowy w postaci Krajowej Rady Narodowej oraz jej Prezydium. Warto zaznaczyć, że wiele aktów prawnych z tego okresu obowiązuje współcześnie, zwłaszcza w zakresie stosunków własnościowych. Chodzi przede wszystkim o regulacje prawne dotyczące przeprowadzonej reformy rolnej oraz nacjonalizacji. Wszystkie one podlegały omówieniu na posiedzeniach Prezydium KRN, które zatwierdzało dekrety ówczesnej władzy wykonawczej. Ramy czasowe pracy obejmują lata 1944 – 1947, kiedy to funkcjonowało Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Jednakże dysertacja nie byłaby kompletna, gdyby nie omówiono wpływu wcześniejszych unormowań prawnych na ówczesny system prawny, w tym nie odwołano się w zakończeniu do współczesnego znaczenia aktów prawnych wydanych po II wojnie światowej.Praca podzielona została, nie licząc wstępu, zakończenia, wykazu źródeł oraz literatury, w tym trzech aneksów, na cztery rozdziały. W pierwszym z nich omówiono historię ruchu komunistycznego na ziemiach polskich, począwszy od pierwszych organizacji socjalistycznych w XIX wieku, jak również zwrócono uwagę na działalność Komunistycznej Partii Polski. W rozdziale wyjaśniono dlaczego partia nie nazywała się komunistyczną, nie deklarowała wprowadzenia w Polsce tzw. dyktatury proletariatu, ale prezentowała program stosunkowo liberalny. W rozdziale drugim przedstawiono, czym była i jak funkcjonowała Krajowa Rada Narodowa. W szczególności omówione zostały podstawy prawne działania tzw. tymczasowego parlamentu przede wszystkim: Statut Tymczasowych Rad Narodowych, Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r., w którym odwołano się do podstawowych założeń Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., oraz ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych. Wymieniony także został skład Krajowej Rady Narodowej i sposób, w jaki powoływani byli nowi posłowie. Po analizie składu osobowego tzw. tymczasowego parlamentu postawiona została teza, że choć organ ten uważany był za przedstawiciela robotników i chłopów, to w praktyce obydwie warstwy społeczne były słabo w nim reprezentowane.W rozdziale trzecim omówiono charakter ustrojowy, skład, kompetencje oraz działalność Prezydium Krajowej Rady Narodowej, w szczególności w zakresie uprawnień nabytych w drodze tzw. zwyczaju konstytucyjnego. Ponadto zwrócono uwagę na kompetencję, dotyczącą legalizacji partii politycznych oraz prawnoustrojową pozycję Prezydium Krajowej Rady Narodowej, w relacjach odpowiednio z rządem, Biurem Kontroli, w tym w stosunku do terenowych rad narodowych i sukcesywnie odtwarzanego samorządu terytorialnego. Ostatni rozdział poświęcony został pozycji i stosunkowi Prezydium KRN wobec wymiaru sprawiedliwości. W szczególności omówiono działalność Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, która była organem pozasądowym, w pełni podległym Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Oprócz tego omówiono proces odtwarzania wymiaru sprawiedliwości po II wojnie światowej, który w dużym stopniu kontrolowany był przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Pracę kończy ocena działalność Prezydium Krajowej Rady Narodowej w ówczesnym systemie politycznoprawnym, która stanowi próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie: czym było Prezydium oraz jaka była jego rola w systemie ustrojowym tzw. Polski ludowej? W tym miejscu przedstawiono wpływ dekretów, ustaw, rozporządzeń, w których opracowywaniu brało udział Prezydium Krajowej Rady Narodowej, na dzisiejszy porządek prawny.

The purpose of this study was to investigate the legal and institutional position of the Presidium of State National Council in the Polish political system over the period 1944 – 1947. The choice of the subject was associated with a relatively low interest which today accompanies the legal aspects of the takeover by the Polish Workers' Party. Therefore, the subject of the thesis is of great importance due to political, social, and economic changes which occurred in Poland after World War II, when a specific model of political system in the form of a State National Council and its Presidium was created. It is worth noting that many legislative acts from this period are still in force, especially in the range of ownership relations. It mainly relates to the legal regulations concerning the reform of agriculture and nationalization. All of them were discussed at the meetings of the Presidium of the State National Council, which approved the decrees of the executive power. The Presidium of State National Council functioned between 1944 and 1947. However, the dissertation would not be complete if it did not discuss the impact of former legal regulations on the legal system at the time, or the contemporary importance of acts issued after World War II. The thesis contains four chapters not including the introduction, conclusions, a list of references, and three annexes. The first chapter discusses the history of the communist movement in Poland, first socialist organizations in the nineteenth century, as well as the activities of the Polish Communist Party. This chapter explains why the party was not called communist, and why it did not introduce in Poland the dictatorship of the proletariat, but presented a relatively liberal program.The second chapter presents the facts concerning the State National Council. In particular, it discusses the legal framework of the provisional parliament: the Statute of the Provisional Councils, Manifesto of the Polish Committee of National Liberation from 22 July 1944, which referred to the basic principles of the Constitution from 17 March 1921, and the Act from 11 September 1944 on the organization and the range of activities of national councils. It also presents the composition of the State National Council and the way of appointing new members. After analyzing the composition of the provisional parliament it was stated that even though the authority was considered a representative of the workers and peasants, in practice the two social classes were poorly represented in it.The third chapter discusses the institutional character, composition, competences and activities of the Presidium of National Council regarding the rights acquired by the custom constitution. In addition, special attention was drawn to the competence concerning the legalization of political parties and legal position of the Presidium of the State National Council, in relation to the government, Audit Office, and its relation to the field of national councils and successively recreated local government.The last chapter is devoted to the position and the relation of the Presidium of the State National Council to the administration of justice. In particular, it discusses the activities of the Special Commission to Combat Embezzlement and Economic Sabotage, which was an extrajudicial body, fully subordinated to the Presidium of State National Council. Moreover, this chapter discusses the process of recovery of the administration of justice after World War II, which was controlled to a great extent by the Presidium of State National Council. The thesis ends with an assessment of the Presidium of State National Council in the political system at the time, which attempts to explain the role of the Presidium and its role in People’s Poland system of government. It also presents the effect of decrees, laws, and regulations, which were issued by the Presidium of State National Council on today's legal system.