Przyczyny i znaczenie rozprzestrzeniania się kleszcza łąkowego Dermacentor reticulatus (Amblyommidae) i patogenów przez niego przenoszonych w Polsce

Kleszcze, obok komarów, są najważniejszymi wektorami patogennych bakterii, wirusów i pierwotniaków (Sonenshine 1991, Jongejan and Uilenberg, 2004). Choroby odkleszczowe są nierzadko przyczyną długotrwałych i uciążliwych objawów, trwałych ubytków zdrowia, a nawet śmierci (Harrus i Baneth 2005). Rosnąca liczba przypadków chorób odkleszczowych wiązana jest między innymi ze zwiększeniem zasięgu geograficznego kleszczy oraz patogenów przez nie wektorowanych (Beugnet i Chalvet-Monfray 2013, Medlock et al. 2013, Karbowiak 2014). Na terenie Polski gatunkiem, którego ekspansję obserwuje się od przeszło dwóch dekad, jest kleszcz łąkowy Dermacentor reticulatus. Jest on głównym wektorem pierwotniaka Babesia canis. Wywoływana przez niego psia babeszjoza jest jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych psów na terenach endemicznych. Mimo że ludzie są jedynie przypadkowymi żywicielami D. reticulatus (Nowak-Chmura i Siuda 2012), kleszcz ten bierze udział w krążeniu i podtrzymywaniu w środowisku patogenów o znaczeniu medycznym. Oprócz B. canis, w kleszczach łąkowych wykryto materiał genetyczny m. in. bakterii z rodzaju Rickettsia, Anaplasma phagocytophilum, Borrelia burgdorferi s.l., Francisella tularensis czy wirusa kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) (Bonnet et al. 2013, Reye et al. 2013, Tomanović et al. 2013, Dzięgiel et al. 2014, Wójcik-Fatla et al. 2011, 2015). Zdolność do transmisji większości tych patogenów wymaga potwierdzenia. Dermacentor reticulatus jest drugim najpowszechniej występującym gatunkiem kleszcza na terenie Polski, po kleszczu pospolitym Ixodes ricinus (Siuda 1993, Nowak-Chmura i Siuda 2012). Obydwa te gatunki różnią się pod względem zasięgu występowania, spektrum żywicieli, sezonowych i dobowych szczytów aktywności oraz typu zajmowanych siedlisk (Hillyard 1996, Nowak-Chmura i Siuda 2012, Guglielmone et al. 2014). W przeciwieństwie do kleszcza pospolitego, zasięg D. reticulatus na terenie Polski jest ograniczony. Do lat 90-tych XX wieku stanowiska kleszcza łąkowego znajdowane były przede wszystkim na północnym wschodzie kraju (Lachmajer 1963; Szymański 1986; Siuda 1993). Tereny pomiędzy Wisłą a zachodnią granicą kraju były uważane za wolne od D. reticulatus (Szymański 1986, Siuda 1998). Te obszary były częścią przerwy w zasięgu kleszcza łąkowego, położonej na terenie Europy środkowej. Dzieliła ona populację D. reticulatus na makroregion zachodnioeuropejski oraz wschodni (Karbowiak 2009, Nowak 2011). Wśród możliwych przyczyn utworzenia się przerwy w zasięgu wymieniano niekorzystne warunki zimowania kleszczy (Karbowiak 2009, 2014) oraz intensyfikację zabiegów agrotechnicznych, które ograniczyły liczbę dostępnych siedlisk dla kleszcza łąkowego i jego żywicieli (Bullová et al. 2009, Široký et al. 2011, Medlock et al. 2013). Według hipotezy o niekorzystnych warunkach zimowania, przemarzanie wierzchnich warstw gruntu, spowodowane niedostateczną pokrywą śnieżną, mogło uniemożliwić kleszczom przetrwanie zimy w stanie diapauzy. Dotychczas pojawiły się nieliczne badania nad wpływem czynników abiotycznych na aktywność kleszczy zimą (Hubálek et al. 2003, Bartosik et al. 2011, Buczek et al. 2014), natomiast żadne z nich nie potwierdziło powyższej hipotezy. Od ponad dwóch dekad granica makroregionu wschodniego przesuwa się w kierunku zachodnim poza linię Wisły. Z początkiem XX wieku psia babeszjoza była już powszechnie diagnozowana wśród psów z Warszawy i okolic, po zachodniej stronie Wisły (Sobczyk et al. 2005, Zygner i Wędrychowicz 2006, Welc-Falęciak et al. 2009). Wraz z potwierdzeniem stanowisk kleszcza łąkowego na tych terenach w 2009 roku (Supergan i Karbowiak 2009, Zygner et al. 2009) pojawiły się doniesienia o pierwszych ogniskach D. reticulatus w woj. pomorskim (Kadulski i Izdebska 2009), dolnośląskim (Karbowiak i Kiewra 2010), a następnie lubuskim (Nowak 2011). Jednak wszystkie zbiory kleszczy w ostatnich latach prowadzone były w skali lokalnej, a właściwy zasięg D. reticulatus na terenie Polski nie był znany. Wśród możliwych przyczyn ekspansji tego gatunku wymieniano wzrost bioróżnorodności oraz zmiany w sposobie użytkowania terenu. Po przemianach politycznych w końcu XX wieku, kiedy ograniczona została produkcja rolna i zmniejszyła się powierzchnia zajmowana przez wielkoobszarowe monokultury, wzrosła liczba nieużytków rolnych. Zwiększenie powierzchni ugorowanych wraz z zaprzestaniem masowego wypalania traw wiosną mogły doprowadzić do wzrostu liczby siedlisk kleszcza łąkowego (Bullová et al. 2009, Široký et al. 2011, Karbowiak 2014) oraz jego ekspansji w Polsce. Badania terenowe zajmujące się wpływem zmian w sposobie utrzymania terenu na zagęszczenia kleszczy były do tej pory stosunkowo nieliczne (Dantas-Torres i Otranto 2013, James et al. 2014). Oprócz zmiany warunków abiotycznych oraz wzrostu bioróżnorodności, ważnym czynnikiem warunkującym ekspansję kleszczy jest obecność kompetentnych żywicieli. W literaturze dyskutowana była rola niektórych dzikich ssaków (żubry, łosie, wilki), których pogłowie wzrosło dzięki reintrodukcji i objęciu ochroną (Bogdaszewska 2004, Karbowiak 2009, 2014). Ponadto na terenie Polski obecna są duże populacje zwierząt gospodarskich (ponad 5 mln krów, ok. 300 000 koni; dane z Głównego Urzędu Statystycznego) i domowych (ok. 7–8 mln psów i 5–6 mln kotów; dane według producenta karm dla zwierząt). Te zwierzęta mogą stanowić grupę łatwo dostępnych żywicieli kleszczy D. reticulatus, wspomagając ich dalsze rozprzestrzenianie. Ta hipoteza wymaga jednak potwierdzenia kompetencji żywicielskich wymienionej grupy zwierząt, którego brakuje w dostępnych badaniach dotyczących kleszczy zbieranych ze zwierząt. Kolejnym aspektem związanym z rozprzestrzenianiem się kleszczy łąkowych jest ocena ryzyka chorób odkleszczowych na terenach zasiedlanych przez te wektory. Badania określające ekstensywność zarażenia patogenami o znaczeniu medycznym i weterynaryjnym wśród kleszczy poszukujących były prowadzone głównie na wschodzie kraju (Chmielewski et al. 2009, Biernat et al. 2014, Dzięgiel et al. 2014, Wójcik-Fatla 2013, 2015). Wraz z odkryciem nowych stanowisk na obszarach nieendemicznych powstało pytanie o ekstensywność i różnorodność genetyczną patogenów, którymi zakażone są kleszcze pochodzące z terenów pomiędzy Wisłą a zachodnią granicą kraju oraz z terenów endemicznych na wschód od Wisły. Celem niniejszej pracy doktorskiej było przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań zmierzających do (i) wskazania optymalnych siedlisk kleszcza łąkowego, (ii) określenia aktualnego zasięgu oraz jego rzeczywistego rozprzestrzenienia w Polsce, (iii) oceny wpływu temperatury na warunki zimowania kleszczy (iv) określenia głównych żywicieli w populacji zwierząt domowych i gospodarskich oraz (v) oceny ekstensywności zarażenia kleszczy D. reticulatus patogenami o znaczeniu medycznym i weterynaryjnym. W odniesieniu do wymienionego wyżej pierwszego celu, weryfikowana była hipoteza o wpływie zmian w sposobie użytkowania terenu na tworzenie dogodnych siedlisk dla D. reticulatus. Weryfikacja opierała się o trzyletnie badania terenowe, które przeprowadziłam na terenach endemicznych województw warmińsko-mazurskiego i mazowieckiego. Założeniem tych badań było określenie zagęszczeń kleszczy D. reticulatus na trzech odmiennie użytkowanych typach powierzchni, położonych w bezpośrednim sąsiedztwie (Mierzejewska et al. 2015a). Zagęszczenia były oceniane na powierzchniach ugorowanych, łąkach koszonych jedno- lub dwukrotnie w ciągu roku oraz na pastwiskach, na których wypasane były krowy i/ lub konie. Dodatkowo kleszcze były zbierane na powierzchniach z wypaloną roślinnością i na położonym w bezpośrednim sąsiedztwie ugorze. Celem była ocena wpływu wypalania traw na zagęszczenia kleszczy. Zbiory kleszczy były prowadzone metodą flagowania dwukrotnie w ciągu każdego sezonowego szczytu aktywności. W sumie zebranych zostało 2985 kleszczy D. reticulatus i 117 kleszczy I. ricinus. Najwyższe zagęszczenia kleszczy zostały stwierdzone na ugorach w obydwu sezonowych szczytach aktywności w każdym roku badań (8.96 kleszczy ± 0.862/100m2). Wiosną zagęszczenia na łąkach były ponad trzykrotnie wyższe w porównaniu z pastwiskami, podczas gdy jesienią były jednakowo niskie na obydwu typach powierzchni użytkowanych rolniczo (1.2/100m2), wskazując na korzystny wpływ koszenia roślinności na obniżenie liczebności kleszczy łąkowych. Co ciekawe, zagęszczenia D. reticulatus były blisko dwukrotnie wyższe w woj. mazowieckim (5.66 ± 0.772/100m2) w porównaniu z woj. warmińsko-mazurskim (2.86 ± 0.627/100m2), gdzie znajdują się najwcześniej wykryte stanowiska kleszcza łąkowego. Na terenach wypalonych zagęszczenia kleszczy były blisko dziesięciokrotnie niższe w porównaniu z sąsiadującym ugorem kontrolnym. Co więcej, taką samą zależność stwierdzono jesienią, kiedy wysokość i gęstość roślinności na obydwu typach powierzchni były niemal identyczne. Wyniki tych badań dowodzą, że wzrost powierzchni ugorowanych oraz zaprzestanie masowego wypalania traw prowadzą do zwiększenia liczby dogodnych siedlisk kleszcza łąkowego w Polsce, a przez to zwiększają szansę ekspansji tego gatunku. Aby potwierdzić rozprzestrzenianie kleszcza łąkowego oraz określić jego aktualny zasięg w Polsce, przeprowadziłam monitoring na terenie pomiędzy Wisłą a zachodnią granicą kraju (Mierzejewska et al. 2015b). Teren badań podzieliłam na 24 sektory. Na 22 sektorach wybrałam przynajmniej jedną powierzchnię reprezentującą typowe cechy siedliska D. reticulatus (ugór, odłóg), w sumie monitorowałam 26 takich powierzchni. Na każdej powierzchni zbierałam kleszcze metodą flagowania podczas każdego sezonowego szczytu aktywności (wiosna, jesień) w okresie od wiosny 2012 r. do wiosny 2014 r. W celu dokładnego wyznaczenia granicy zasięgu, dodatkowo flagowałam powierzchnie oddalone ok. 20 km od miejsca, w którym potwierdziłam obecność kleszczy D. reticulatus (94 dodatkowe miejsca zbioru). Na podstawie przeprowadzonych badań potwierdziłam występowanie przerwy w zasięgu kleszcza łąkowego w Polsce, która dzieli jego populację na wschodnią i zachodnią. Przerwa w zasięgu (ok. 151 000 km2) położona jest w postaci pasa w linii północny zachód – południowy wschód. Na północy kraju rozciąga się od woj. zachodniopomorskiego do pomorskiego. Na południu obejmuje pogórza i tereny górskie w woj. opolskim, śląskim, małopolskim i podkarpackim. W trakcie całego okresu trwania badań terenowych potwierdziłam obecność kleszczy łąkowych na 22 stanowiskach w Polsce zachodniej oraz na 21 po zachodniej stronie Wisły. Na zachodzie kraju potwierdziłam występowanie stabilnej populacji zachodniej, wywodzącej się najprawdopodobniej z makroregionu zachodnioeuropejskiego. Natomiast po zachodniej stronie Wisły rozciąga się strefa ekspansji zajmowana przez populację wschodnią. Po raz pierwszy potwierdziłam obecność kleszcza łąkowego w woj. wielkopolskim, kujawsko-pomorskim oraz łódzkim. Nowe stanowiska D. reticulatus znajdowałam w każdym sezonowym szczycie aktywności, potwierdzając stopniowe przesuwanie się granicy zasięgu w kierunku wschodnim dla populacji zachodniej oraz w kierunku zachodnim dla populacji wschodniej. Podczas monitoringu zasięgu, zbierałam dane o temperaturze wierzchniej warstwy gleby na stanowiskach rozmieszczonych pomiędzy Wisłą a zachodnią granicą kraju (n=25) oraz w woj. mazowieckim (n=3) i warmińsko-mazurskim (n=4). Temperatura była mierzona czterokrotnie w ciągu doby przy pomocy automatycznych termo-higrometrów. Celem tej obserwacji była weryfikacja hipotezy o niekorzystnych dla kleszczy łąkowych warunkach zimowania na terenie przerwy w zasięgu. Analizy statystyczne uzyskanych pomiarów temperatury nie wykazały istotnych różnic pomiędzy stanowiskami zajmowanymi przez wschodnią lub zachodnią populację D. reticulatus. Analiza skumulowanej temperatury dla każdego miesiąca wykazała, że w endemicznym dla kleszczy rejonie, woj. warmińsko-mazurskim, od grudnia do kwietnia wartości temperatury są istotnie niższe niż w pozostałych częściach Polski. Analizy długoterminowych danych satelitarnych (dla lat 2001-2012), przygotowane na potrzeby publikacji znajdującej się obecnie w recenzjach, potwierdziły te wyniki. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdziłam, że temperatura nie jest czynnikiem limitującym ekspansję kleszcza łąkowego w Polsce. W celu określenia kompetentnych żywicieli w populacji zwierząt domowych i gospodarskich prowadziłam zbiory kleszczy żerujących na zwierzętach od maja 2012 r. do czerwca 2013 roku. (Mierzejewska et al. 2015c). Kleszcze były zbierane z koni (n=215) i krów (n=94) utrzymywanych na pastwiskach oraz z psów (n=244) i kotów (n=33). Aby porównać skład fauny kleszczy pasożytujących na zwierzętach domowych, gospodarskich oraz dzikich na terenach endemicznych, do badań zostało włączonych 146 kleszczy zebranych z żubrów zimą 2003 roku. Dermacentor reticulatus był dominującym gatunkiem żerującym na żubrach (100%), krowach (97%), psach (86%) i koniach (81%). Na kotach większość stanowiły kleszcze I. ricinus (94%), niezależnie od pory roku. Tylko w lecie kleszcze pospolite dominowały na psach i koniach. Stosunek liczby kleszczy łąkowych do kleszczy pospolitych zebranych z koni (7:1) i psów (6:1) był podobny do tego dla dorosłych kleszczy poszukujących, które były zbierane z roślinności w ich typowych siedliskach (ugór i las, odpowiednio: 2-9.5/100 m2 versus 0.8–2.2 /100 m2). Kleszcze łąkowe na psach były obecne w każdym miesiącu w roku. Zimą pojawiały się po każdych roztopach i stanowiły 100% kleszczy znajdowanych na tych zwierzętach. Wiosną i jesienią samice D. reticulatus stanowiły ponad połowę wszystkich kleszczy zbieranych z psów, podczas gdy zimą były zbierane niemal wyłącznie samce tego gatunku kleszcza (96%). Kompetencje żywicielskie koni, krów i psów zostały ocenione na podstawie klas opicia samic D. reticulatus. Cztery klasy opicia zostały wyznaczone na podstawie porównania masy ciała kleszczy poszukujących i żerujących. Samice we wszystkich klasach opicia były znajdowane na koniach, krowach i psach. Odsetek w pełni opitych, gotowych do rozrodu samic stanowił odpowiednio 45.3, 41.9 i 17.9% dla krów, psów i koni. Zwierzęta te stanowią więc grupę kompetentnych żywicieli podtrzymujących populację D. reticulatus na terenach endemicznych oraz wspomagających ekspansję tego gatunku. W badaniach nad zakażeniem kleszczy D. reticulatus patogenami o znaczeniu medycznym i weterynaryjnym weryfikowałam hipotezę o zróżnicowaniu ekstensywności zakażenia w pomiędzy dwiema populacjami oraz w zależności od czasu zasiedlenia danego terenu przez kleszcze łąkowe. Przebadałam w sumie 2585 kleszczy pochodzących ze stref ekspansji po zachodniej stronie Wisły i na zachodzie kraju oraz z terenów endemicznych woj. mazowieckiego i warmińsko-mazurskiego. Metodą PCR przeprowadziłam wykrywanie DNA Babesia, Rickettsia spp. i Borrelia burgdorferi sensu lato. Do wykrycia RNA wirusa KZM w kleszczach zbieranych na terenach endemicznych woj. mazowieckiego wykorzystałam metodę Real Time PCR. Produkty amplifikacji były sekwencjonowane oraz porównane z sekwencjami zdeponowanymi w bazie GenBank. Blisko połowa kleszczy była zarażona przynajmniej jednym patogenem (1197/2585, 46.3%), natomiast w 59 (2.3%) izolatach wykryłam koinfekcję dwoma patogenami. Całkowita ekstensywność zakażenia kleszczy łąkowych w Polsce wyniosła 4.18% (108/2585) dla Babesia spp., 44.10% (1140/2585) dla Rickettsia spp., 0.09% (1/1107) dla Borrelia afzelii oraz 7.6% (7/92) dla wirusa KZM. Wśród 592 izolatów DNA z kleszczy pochodzących z zachodu Polski nie wykryłam materiału genetycznego Babesia spp. podczas gdy w populacji wschodniej ekstensywność wynosiła 5.42% (108/1993). W strefie ekspansji po zachodniej stronie Wisły stwierdziłam istotne zróżnicowanie ekstensywności pomiędzy obszarem północnym (1/148, 0.68%), centralnym (5/424, 1.18%) i południowym (33/223, 14.8%). Analiza sekwencji uzyskanych w wyniku amplifikacji fragmentu 18S rRNA o długości 550 pz, wykazała 99.81% podobieństwa do B. canis (GenBank: FJ209024, AY072926, EU622793,AY962187). W izolacie z samca z woj. warmińsko-mazurskiego wykryłam materiał genetyczny B. microti, szczep Munich (GenBank: KC581934). Na podstawie analizy sekwencji uzyskanych po amplifikacji fragmentu genu gltA o długości 750 pz, stwierdziłam że jedynym wykrytym gatunkiem z rodzaju Rickettsia była R. raoulti (99.86 % podobieństwa). Nie stwierdziłam zróżnicowania genetycznego tych bakterii. Ekstensywność zakażenia R. raoulti zmieniała się w linii wschód-zachód, od najwyższej w populacji zachodniej (308/592, 52.03%), do najniższej na terenach endemicznych w woj. warmińsko-mazurskim (162/474, 34.18%). Różnice w ekstensywności zakażenia R. raoulti pomiędzy obszarami północnymi, centralnymi i południowymi obydwu stref ekspansji były istotne statystycznie. Na północnych obszarach strefy ekspansji w Polsce zachodniej i po zachodniej stronie Wisły ekstensywność wyniosła odpowiednio 70.21% (33/47) i 25.0% (37/148). Ekstensywność zakażenia wirusem KZM jest blisko dziesięciokrotnie wyższa u D. reticulatus (9.6%)w porównaniu z kleszczem pospolitym (0–1.2 %), który w Polsce jest głównym wektorem tego patogenu dla ludzi. Podobne wyniki otrzymali również autorzy badań prowadzonych w Polsce środkowej i wschodniej (Wójcika-Fatla et al. 2011, Biernat et al. 2014). Zakażenie wirusem KZM może nastąpić drogą pokarmową poprzez niepasteryzowane produkty mleczne. Ponieważ krowy są kompetentnymi żywicielami D. reticulatus, należy brać pod uwagę istotną rolę tego kleszcza w podtrzymywaniu i krążeniu wirusa KZM w środowisku. Bardzo niska ekstensywność zarażenia B. afzelii kleszczy łąkowych wykazana w tym i w innych podobnych badaniach (Bonnet et al. 2013, Richter et al. 2013, Tijsse-Klasen et al. 2013, Tomanović et al. 2013) wskazuje, że kleszcze D. reticulatus nie biorą istotnego udziału w transmisji tych krętków. Podsumowując, na terenie Polski ma miejsce szybka ekspansja kleszcza łąkowego, która wymaga monitoringu ze względu na przesuwanie się granic występowania dwóch populacji, rozdzielonych przerwą w zasięgu. Występowanie tej przerwy nie może być tłumaczone niekorzystnymi warunkami zimowania kleszczy. Profil temperatury na terenach przerwy w zasięgu nie stanowi bariery dla rozprzestrzeniania się D. reticulatus. Natomiast zmiany w sposobie użytkowania terenów rolniczych, które przekładają się na wzrost powierzchni obszarów ugorowanych, prowadzą do zwiększenia liczby siedlisk kleszczy łąkowych oraz ich żywicieli. Taka tendencja jest czynnikiem doprowadzającym do wzrostu zagęszczeń kleszczy i umożliwiać może dalszą ekspansję kleszcza D. reticulatus. Ponadto zwierzęta domowe i gospodarskie są kompetentnymi żywicielami kleszcza łąkowego. Biorą one udział w podtrzymywaniu populacji D. reticulatus na terenach endemicznych oraz rozprzestrzenianiu tego kleszcza na nowe tereny (np. psy podróżujące ze swoimi właścicielami). Wyniki tych badań mogą zostać wykorzystane do modelowania dalszej ekspansji kleszczy łąkowych w Polsce. Prognozowanie i wczesne wykrywanie nowych obszarów zajętych przez ten gatunek może być wykorzystywane w podejmowaniu odpowiednich środków prewencyjnych przeciwdziałających chorobom odkleszczowym. Należy również brać pod uwagę zróżnicowane ryzyko chorób odkleszczowych w różnych rejonach kraju. W badaniach kleszczy pochodzących z terenów endemicznych (Polska północno-wschodnia i środkowa) oraz ze stref ekspansji wykazałam istotne różnice w składzie i ekstensywności zakażenia patogenami. Aktualnie najwyższe ryzyko związane z transmisją patogenów o znaczeniu medycznym i weterynaryjnym występuje na terenach endemicznych woj. mazowieckiego. Ze względu na brak różnorodności genetycznej wykrytych patogenów, potwierdzenie pochodzenia kleszczy z danego makroregionu wymaga dalszych badań, polegających na genotypowaniu kleszczy z makroregionu wschodniego i zachodnioeuropejskiego. Referencje Bartosik K, Wisniowski L, Buczek A. 2011. Abundance and seasonal activity of adult Dermacentor reticulatus (Acari: Amblyommidae) in eastern Poland in relation to meteorological conditions and the photoperiod. Ann Agric Environ Med. 18, 340-4. Beugnet F, Chalvet-Monfray K. 2013. Impact of climate change in the epidemiology of vector-borne diseases in domestic carnivores. Comp Immunol Microbiol Infect Dis. 36, 559–566. Biernat B, Karbowiak G, Werszko J, Stańczak J. 2014. Prevalence of tick-borne encephalitis virus (TBEV) RNA in Dermacentor reticulatus ticks from natural and urban environment. Poland Exp Appl Acarol. 64, 543–51. Bogdaszewska Z. 2004. Występowanie i ekologia kleszcza lakowego Dermacentor reticulatus [FABRICIUS, 1794] w ognisku mazurskim. Wiad Parazytol. 50, 753-755. Bonnet S, de la Fuente J, Nicollet P, Liu X, Madani N, Blanchard B, et al. 2013. Prevalence of tick-borne pathogens in adult Dermacentor spp. ticks from nine collection sites in France. Vector Borne Zoonotic Dis. 13:226–36.32. Buczek A, Bartosik K, Zając Z. 2014. Changes in the activity of adult stages of Dermacentor reticulatus (Ixodida: Amblyommidae) induced by weather factors in eastern Poland. Parasit Vectors.7:245. Bullová E, Lukáň M, Stanko M, Peťko B. 2009. Spatial distribution of Dermacentor reticulatus tick in Slovakia in the beginning of the 21st century. Vet Parasitol. 165, 357-360. Chmielewski T, Podsiadly E, Karbowiak G, Tylewska-Wierzbanowska S. 2009. Rickettsia spp. in ticks, Poland. Emerg Infect Dis. 15, 486–8. Dantas-Torres F, Otranto D. 2013. Species diversity and abundance of ticks in three habitats in southern Italy. Ticks Tick-Borne Dis. 4, 251–255. Dzięgiel B, Kubrak T, Adaszek Ł, Dębiak P, Wyłupek D, Bogucka-Kocka A, et al. 2014. Prevalence of Babesia canis, Borrelia burgdorferi sensu lato, and Anaplasma phagocytophilum in hard ticks collected from meadows of Lubelskie Voivodship (eastern Poland). Bull Vet Inst Pulawy. 58, 29–33. Guglielmone AA, Robbins RG, Apanaskevich DA, Petney TN, Estrada-Peña A, Horak I. 2014. The hard ticks of the world. Springer, Dordrecht. p. 635. Harrus S, Baneth G. 2005. Drivers for the emergence and re-emergence of vector-borne protozoal and bacterial diseases. Int. J. Parasitol. 35, 1309–1318. Hillyard PD. 1996. Ticks of North-West Europe. London: The Natural HistoryMuseum; p. 116–8. Hubálek Z, Halouzka J, Juricova Z. 2003. Host-seeking activity of ixodid ticks in relation to weather variables. J Vector Ecol. 28, 159-165. James MC, Gilbert L, Bowman AS, Forbes KJ. 2014. The heterogeneity, distribution, and environmental associations of Borrelia burgdorferi sensu lato, the agent of lyme borreliosis, in Scotland. Front Public Health 2, article 129. Kadulski S, Izdebska JN. 2009. New data on distribution of Dermacentor reticulatus (Fabr.) (Acari, Ixodidae) in Poland. In: Stawonogi. Inwazje i ich ograniczanie. (Eds. A. Buczek, Cz. Błaszak). Akapit, Lublin: 53-58. Karbowiak G. 2009. Kleszcz łąkowy Dermacentor reticulatus- występowanie, biologa i rola jako wektora chorób odkleszczowych. Habilitation thesis. Ed. Instytut Parazytologii im. Witolda Stefańskiego PAN, Warsaw 2009. Karbowiak G, Kiewra D. 2010. New locations of Dermacentor reticulatus ticks in western Poland: the first evidence of the merge in D. reticulatus occurrence areas. Wiad Parazytol. 56, 333-340. Karbowiak G. 2014. The occurrence of the Dermacentor reticulatus tick – its expansion to new areas and possible causes. Ann Parasitol. 60, 37–47. Jongejan F, Uilenberg G. 2004. The global importance of ticks. Parasitology 129, Suppl, S3-S14. Lachmajer J. 1963. Stan badań nad pasożytniczymi Arthropoda w Polsce. Wiad Parazytol. 9, 359-369. Medlock JM, Hansford KM, Bormane A, Derdakova M, Estrada- Peña A, George JC, Golovljova I, Jaenson TG, Jensen JK, Jensen PM, et al. 2013. Driving forces for changes in geographical distribution of Ixodes ricinus ticks in Europe. Parasites Vectors 6:1. Mierzejewska EJ, Alsarraf M, Behnke JM, Bajer A. 2015a. The effect of changes in agricultural practices on the density of Dermacentor reticulatus ticks. Vet Parasitol. 211, 259-65. doi: 10.1016/j.vetpar.2015.05.023. Mierzejewska EJ, Estrada-Peña A, Alsarraf M, Kowalec M, Bajer A. 2015b. Mapping of Dermacentor reticulatus expansion in Poland in 2012-2014. Ticks Tick Borne Dis. doi: 10.1016/j.ttbdis.2015.09.003. Mierzejewska EJ, Welc-Faleciak R, Karbowiak G, Kowalec M, Behnke JM, Bajer A. 2015c Dominance of Dermacentor reticulatus over Ixodes ricinus (Ixodidae) on livestock, companion animals and wild ruminants in eastern and central Poland. Exp Appl Acarol. 66, 83-101. doi: 10.1007/s10493-015-9889-0. Mierzejewska EJ, Pawełczyk A, Radkowski M, Welc-Falęciak R, Bajer A. 2015d. Pathogens vectored by the tick, Dermacentor reticulatus, in endemic regions and zones of expansion in Poland. Parasit Vectors. 24;8:490. doi: 10.1186/s13071-015-1099-4. Nowak M. 2011. Discovery of Dermacentor reticulatus (Acari: Amblyommidae) populations in the Lubuskie Province (Western Poland). Exp Appl Acarol. 54, 191–197. Nowak-Chmura M, Siuda K. 2012. Ticks of Poland: review of contemporary issues and latest research. Ann Parasitol. 58, 125–155. Reye AL, Stegniy V, Mishaeva NP, Velhin S, Hübschen JM, Ignatyev G, et al. 2013. Prevalence of tick-borne pathogens in Ixodes ricinus and Dermacentor reticulatus ticks from different geographical locations in Belarus. PLoS One. 8:e54476.33. Richter D, Kohn C, Matuschka FR. 2013. Absence of Borrelia spp., Candidatus Neoehrlichia mikurensis, and Anaplasma phagocytophilum in questing adult Dermacentor reticulatus ticks. Parasitol Res. 112, 107–11. Široký P, Kubelová M, Bednář M, Modrý D, Hubálek Z, Tkadlec E. 2011. The distribution and spreading pattern of Dermacentor reticulatus over its threshold area in the Czech Republic—How much is range of this vector expanding?. Vet Parasitol. 183, 130-135. Siuda K. 1993. Kleszcze Polski (Acari: Ixodida).: Systematyka i rozmieszczenie. Warszawa, Polskie Towarzystwo Parazytologiczne. Siuda K, Zięba P, Bogdaszewska Z, Stańczak J, Sebesta R. 1998. Review of data on the distribution of the tick Dermacentor reticulatus (Fabricius, 1794) (Acari, Ixodida, Ixodidae) in Poland. Zesz Nauk AkadTech Rol Bydg. 214, 55–160. Sobczyk AS, Kotomski G, Gorski P, Wedrychowicz H. 2005. Usefulness of touch-down PCR assay for the diagnosis of atypical cases of Babesia canis canis infections in dogs. Bull Vet Inst Pulawy. 49, 407. Sonenshine DE. 1991. Biology of Ticks, Vol 1. Oxford University Press, New York. Szymański S, 1986. Distribution of the tick Dermacentor reticulatus (Fabricius, 1794) (Ixodidae) in Poland. Acta Parasitol Pol. 31, 143-154. Supergan M, Karbowiak G. 2009. The estimation scale of endangerment with tick attacks on recreational towns areas. Przegl Epidemiol. 63:67–71. Tijsse-Klasen E, Hansford KM, Jahfari S, Phipps P, Sprong H, Medlock JM. 2013. Spotted fever group rickettsiae in Dermacentor reticulatus and Haemaphysalis punctata ticks in the UK. Parasit Vectors. 19:212. Tomanović S, Chochlakis D, Radulović Z, Milutinović M, Cakić S, Mihaljica D, et al. 2013. Analysis of pathogen co-occurrence in host-seeking adult hard ticks from Serbia. Exp Appl Acarol. 59, 367–76.34. Welc-Falęciak R, Rodo A, Siński E, Bajer A. 2009. Babesia canis and other tick-borne infections in dogs in Central Poland. Vet Parasitol. 166, 191-198. Wójcik-Fatla A, Cisak E, Zając V, Zwoliński J, Dutkiewicz J. 2011. Prevalence of tick-borne encephalitis virus in Ixodes ricinus and Dermacentor reticulatus ticks collected from the Lublin region (eastern Poland). Ticks Tick Borne Dis. 2, 16–9. Wójcik-Fatla A, Zając V, Sawczyn A, Cisak E, Sroka J, Dutkiewicz J. 2015. Occurrence of Francisella spp. in Dermacentor reticulatus and Ixodes ricinus ticks collected in eastern Poland. Ticks Tick Borne Dis. 6, 253–7. Zygner W, Wedrychowicz H. 2006. Occurrence of hard ticks in dogs from Warsaw area. Ann Agric Environ Med 13, 355-359. Zygner W, Górski P, Wedrychowicz H. 2009. New localities of Dermacentor reticulatus tick (vector of Babesia canis canis) in central and eastern Poland. Pol J Vet Sci. 12, 549-555.

Globally, ticks are important vectors transmitting a greater variety of organisms than any other group of arthropods and are second only to mosquitoes as vectors of disease-causing agents of humans (Sonenshine 1991). Viruses, bacteria and protozoa transmitted by ticks cause diseases that lead to human and animal disability, mortality and severe economic losses (Harrus & Baneth 2005). One of many reasons for the emergence or re-emergence of tick-borne diseases (TBDs) is the expanding geographical range of ticks and the pathogens that they transmit (Beugnet i Chalvet-Monfray 2013, Medlock et al. 2013, Karbowiak 2014). In Poland, the tick species that has been observed recently to have increased its range, spreading to new territories, is Dermacentor reticulatus. This tick is the main vector of Babesia canis, the protozoan causing canine babesiosis, and one of the most threatening diseases of dogs in endemic regions of Poland. Humans are not competent hosts of D. reticulatus, however, this tick species can feed on humans facultatively. In addition, it plays an important role in the maintenance of tick-borne pathogens (TBP's) of veterinary and medical importance in the environment and their transmission between vertebrate hosts. In other studies pathogens known to cause diseases of animals and humans, have been detected in ticks of this species, e.g., Rickettsia spp., TBEV, Borrelia burgdorferi s.l., Anaplasma phagocytophlium, Francisella tularensis (Bonnet et al. 2013, Reye et al. 2013, Tomanović et al. 2013, Dzięgiel et al. 2014, Wójcik-Fatla et al. 2015). Dermacentor reticulatus is the second most abundant tick species in Poland after Ixodes ricinus and until recently its range was limited almost exclusively to north-eastern parts of Poland (Lachmajer 1963, Szymański 1986, Siuda 1993). Territories between the Vistula River and the western border of the country were considered to be free of this tick (Szymański 1986, Siuda 1998). This region was a part of the so called ‘gap’, marking a division between the Western-European and Eastern macro regions inhabited by separate tick populations (Karbowiak 2009, Nowak 2011). One of the proposed reasons for the limited settlement of D. reticulatus in the gap was suggested to be the unfavourable climatic conditions that could negatively affect the over winter survival of ticks. Insufficient snow cover facilitates freezing of the ground (Karbowiak 2009, 2014) which could be lethal for ticks, but despite the limited research conducted assessing the influence of abiotic conditions on D. reticulatus (Hubálek et al. 2003, Bartosik et al. 2011, Buczek et al. 2014), this hypothesis has still not been substantiated. The range of D. reticulatus has continued to expand during the last 20 years, crossing the Vistula River barrier (Karbowiak 2009, Zygneret al. 2009, Welc-Faleciak et al. 2009, Bajer 2014). In the 1990’s D. reticulatus became common in central Poland, including the area of the capital city, Warsaw (Karbowiak 2009, Zygner and Wędrychowicz 2006, Zygner et al. 2009), resulting in outbreaks of canine babesiosis in the region (Sobczyk et al. 2005, Welc-Falęciak et al. 2009). The occurrence of D. reticulatus was further confirmed in some additional isolated locations in the Pomeranian and Dolnośląskie voivodeships (Kadulski and Izdebska 2009, Karbowiak and Kiewra 2010). In 2010, the first focus of this tick was detected in Western Poland (Nowak, 2011). New locations of D. reticulatus were found during field studies carried out only on a local scale. As far as we are aware there have been no recent systematic studies on the expansion of this tick in Poland. Increasing biodiversity, the abandonment of agricultural lands and the reduction of extensive monocultures could enhance expansion of D. reticulatus due to the development of suitable habitats for this tick (Bullová et al. 2009, Široký et al. 2011, Karbowiak 2014). Moreover, the legally prohibited and constantly declining traditional custom of burning old grasses in early spring, could have played an important role in controlling tick populations in the past. Field studies examining the impact of changes in land use on tick occurrence/densities have been relatively neglected in recent decades (Dantas-Torres and Otranto 2013, James et al. 2014). The presence of competent hosts is another important factor promoting the maintenance of tick populations and their spread to new territories. The impact of reintroduction of previously endangered wild mammals (moose, wolfs, European bison), and their increasing populations, on the spread of D. reticulatus has been discussed previously by other authors (Bogdaszewska 2004, Karbowiak 2009, 2014). However, large populations of domestic and farm animals exist in Poland. There are about 5 mln cattle, 300,000 horses, about 7–8 mln dogs and 5–6 mln cats (data from GUS–Main Statistical Office and from pet food industry estimates) and this group of animals can serve as competent hosts for D. reticulatus and constitutes a readily accessible source of blood. The competence of livestock and domestic animals as hosts for D. reticulatus has not been verified so far. The aim of my doctoral thesis was to conduct broad field and laboratory studies to determine (1) the effect of changes in land use on the development of habitats for D. reticulatus, (2) the actual geographical range of D. reticulatus in Poland, (3) the effect of temperature on expansion and overwinter survival of ticks in area of the gap, (4) the host competency of populations of domestic animals and livestock, and (5) the prevalence of pathogens of medical and veterinary importance. With regard to the first aim, I tested the hypothesis postulating that changes in land use have had a positive effect on development of suitable habitats for D. reticulatus. The basis of this experiment was to compare tick densities in different habitats (pasture, meadow, fallow land, post-fire areas) in order to assess the impact of different agricultural practices on tick densities. During the three-year field studies three study sites were selected in endemic regions of the Masovian and Warmińsko-Mazurskie voivodeships. At each site, 3 neighboring habitats were selected: one on a cattle/horse pasture; the second on a meadow; the third on fallow land (abandoned field or meadow). Ticks were collected by conventional dragging at least twice during each spring and autumn. Additionally, four post-fire areas were dragged in the Masovian voivodeships in spring and autumn (one in 2013 and three in 2014). A ‘control area’ comprised intact unburned fallow land situated in close vicinity to the burned areas. Densities of D. reticulatus ticks were compared by multifactorial ANOVA. In total, 2985 D. reticulatus and 117 I. ricinus were collected from fallow lands, meadows and pastures. On post-fire areas and control fallow lands 800 D. reticulatus and 18 I. ricinus were collected. The highest tick densities were recorded on fallow lands (8.958 ± 0.862/100m2). On meadows, densities were over three times higher in comparison with the grazed pastures, but in autumn they were identical (1.2/100m2), suggesting that there was a positive effect of mowing in reducing densities of ticks. Interestingly, in the Warmińsko-Mazurskie voivodeship where ‘the oldest’ sites of D. reticulatus are known to exist, tick densities were just over half (2.86 ± 0.627/100m2) of those in the Masovian voivodeship (5.66 ± 0.772/100m2). On post-fire areas tick densities were one tenth of those recorded in neighboring control sites. This effect persisted in autumn when the height and density of vegetation was very similar on both post-fire and intact fallow land. The results of this study indicate that the development of suitable D. reticulatus habitats is promoted by the abandonment of agricultural land and the cessation of the traditional custom of burning old grasses. To determine the current geographical range of D. reticulatus in Poland, the region between the Vistula River and the Western border of the country was monitored. The area was divided into 24 sectors. In 22 sectors, at least one site (n=26) with favorable habitat characteristics typical of those suiting a D. reticulatus was selected for regular monitoring. Sites were dragged in each seasonal peak of activity from spring 2012 to spring 2014. Additional sites were surveyed in an extending radius of between 20 and 60 km from places where the occurrence of D. reticulatus was confirmed (n=94), until a ‘negative’ location was found in which no ticks were recorded. Based on this long-term monitoring, the existence of ‘the gap’ was confirmed as a strip of land along the northwest - southeast axis of Poland (an area of approximately 151 000 km2). This D. reticulatus free region extends between the Zachodniopomorskie and Pomorskie in the North, and the mountain areas with foothills in the South, in Opolskie, Śląskie, Małopolskie and Podkarpackie voivodeships. The gap divides the tick population in Poland into two separated populations- the Western and Eastern. The occurrence of D. reticulatus ticks was confirmed on 21 sites west of the Vistula River and 22 in western Poland where existence of a large and stable population of this species was confirmed. This population very likely originated from the contiguous Western-European macro region in Germany. The Western population extends from the Zachodniopomorskie to the Dolnośląskie voiovdeship. The Eastern population creates a zone of expansion west of the Vistula River and covers an area between the Kujawsko-Pomorskie and the southern edge of the Masovian voiovdeship. Occurrence of D. reticulatus was confirmed for the first time in the Wielkopolskie, Kujawsko-Pomorskie and Łódzkie voivodeships. New sites were discovered each spring and autumn and the range of both populations was observed to expand throughout the period of this study. During the field studies described above, 32 loggers recording the ground temperature were distributed in the area between the Vistula River and the western border of the country (n=25) and in endemic regions of the Masovian (n=3) and Warmińsko-Mazurskie (n=4) voivodships. The aim of this study was to test the hypothesis proposing that unfavourable abiotic conditions have a crucial effect on the overwinter survival of ticks in area of the gap. Records of temperatures from the loggers were compared by multifactorial ANOVA. Population category (Eastern/ Western) had no significant effect on temperature, but analysis of the decadic logarithm of accumulated temperature revealed significantly lower values in the Warmińsko-Mazurskie voivodeship in comparison with the rest of the country. Moreover, the analysis of long-term remote sensed temperature (2001-2012) confirmed this finding (unpublished data). Analysis of temperatures recorded in the current study did not confirm the limiting effect of weather conditions on further expansion of D. reticulatus in Poland. From May 2012 to June 2013 ticks from domestic animals and livestock were collected to determine their host competency for D. reticulatus. Ticks collected from horses, cows, dogs and cats constituted respectively 215, 94, 244 and 33 specimens. An additional 146 ticks collected from European bison in the winter of 2003 were included to the study. Dermacentor reticulatus was the dominant tick species found on dogs (86%), horses (81%), cows (97%) and bison (100%). Only in the summer was I. ricinus the dominant tick species on dogs and horses. The proportional occurrence of D. reticulatus and I. ricinus on these host species was similar to the proportion of questing ticks collected in their favorable habitat (fallow lands and forest, respectively: 2-9.5/100 m2 versus 0.8–2.2 /100 m2). Dermacentor reticulatus ticks were collected from dogs in every month including winter when they were the sole species on these hosts. In spring and autumn female D. reticulatus (59% and 55% respectively) were dominant, while in winter months males of this species were collected almost exclusively (96%). Fully-engorged, ready-for-reproduction females of D. reticulatus were collected from cows (45.3%), dogs (41.9%) and horses (17.9%) Thus, livestock and domestic animals are competent hosts for this species, and enable the completion of the life cycle of D. reticulatus. The hypothesis postulating that the diversity and prevalence of tick-borne pathogens depends on the time of tick settlement in a particular region and may differ between the two separated populations was tested during studies focusing on the prevalence of pathogens vectored by D. reticulatus. Questing adult ticks (n = 2585) were collected in 2012–2014 in endemic regions of north-eastern (Warmińsko-Mazurskie Voivodeship) and central Poland (Masovian Voivodeship) and in the expansion zones in central and western Poland, in the region between the Vistula River and the western border of the country. Amplification of Babesia, Rickettsia spp. and Borrelia burgdorferi sensu lato DNAs was performed using specific primers. RNA of the TBE virus was detected using RT-PCR. Representative PCR products were sequenced and compared with sequences deposited in GenBank. Of the total 2585 examined ticks, 1197 (46.3 %) were infected with at least one pathogen. Co-infections with two pathogens were identified in 59 (2.3 %) ticks. Overall prevalence of pathogens was 4.18 % (108/2585) for Babesia spp., 44.10 % (1140/2585) for Rickettsia spp., 0.09 % (1/1107) for Borrelia afzelii and 7.6 % (7/92) for TBEV. Sequence analysis of DNA showed 99.86 % similarity to the R. raoulti Krasnoobsk strain (GenBank: KM288483) and 99.81 % to B. canis (GenBank: FJ209024, AY072926, EU622793,AY962187). One male tick from north-eastern Poland was infected with B. microti Munich strain (GenBank: KC581934). Genetic diversity of these pathogens was limited. Babesia canis was not detected in 592 ticks collected in the Western population, while in the Eastern population the 550bp fragment of 18S rRNA was found in 108 out of 1993 (5.42 %) ticks. In the expansion zone west of the Vistula River significant differences between northern (0.68%), central (1.18%) and southern (14.8%) areas were detected. Interestingly, there was a marked increasing trend in the prevalence of R. raoulti along an east–west geographic axis. Based on amplification of 750bp fragment of gltA gene, the highest prevalence was found in western Poland (western expansion zone) (308/592, 52.03%) and this declined eastwards. In the Warmińsko-Mazurskie voivodeship prevalence was 34.18% (162/474). In a north-to-south direction prevalence of R. raoulti differed significantly in both expansion zones, but in western Poland the trend was reversed. In northern districts of the western expansion zone and west of the Vistula River, the prevalence was 70.21% (33/47) and 25.0% (37/148) respectively. Prevalence of TBEV in D. reticulatus was almost 10 times higher than in I. ricinus (7-11% versus 0–1.2%) - the main vector of TBEV for humans. Comparable results were obtained in other studies conducted in central and eastern Poland (Wójcika-Fatla et al. 2011, Biernat et al. 2014). An alternative route of infection with TBEV is via unpasteurized milk products. Given that cows are competent hosts of D. reticulatus, this tick species may play a significant role in the maintenance of TBEV in the environment. Low prevalence of B. afzelii in D. reticulatus, reported in many earlier studies including our own (Bonnet et al. 2013, Richter et al. 2013, Tijsse-Klasen et al. 2013, Tomanović et al. 2013), indicates that these ticks are not competent vectors for Borrelia burgdorferi s.l. It is unlikely that this tick is involved in transmission and epidemiology of Lyme boreliosis. In conclusion, our study has documented the dynamic recent spread of D. reticulatus into areas historically free of this tick species and our results emphasize the need for constant monitoring of this tick expansion, given that its range changes with every season of activity. Absence of D. reticulatus in area of the gap cannot be explained by unfavourable climatic conditions that may negatively affect the over winter survival of these ticks. The temperature profile in the gap is not the limiting factor for further expansion of D. reticulatus into this area. Rather, it is the changes in land use and increasing areas of fallow land, leading to increased development of suitable habitats for D. reticulatus, that are responsible for the increasing range and abundance of this tick species in the region. Therefore, we hypothesize that this is the key factor causing an increase in the density of D. reticulatus ticks and that it will facilitate further expansion of this tick species. Domestic animals and livestock are competent hosts of D. reticulatus maintaining its population in the environment and promoting its further expansion to new areas (i.e. via dogs travelling with their owners). These results are the basis for the analyses of the biological and ecological characteristics, which may inhibit or support the anticipated further expansion of D. reticulatus. Together with the spread of D. reticulatus, the risk of TBP’s transmission, especially canine babesiosis, increases in newly colonized territories. Early identification of new foci of ticks in the environment is crucial if appropriate prevention measures are to be implemented effectively. The diverse risk of TBD’s in different parts of the country is another important aspect. In our study of the pathogens vectored by D. reticulatus, we have demonstrated a marked diversity in the species of harbored microorganisms and their prevalence in ticks from different regions of the country. Differences between endemic regions (north eastern and central Poland) and zones of expansion were significant. The highest risk of TBP’s transmission of medical and veterinary importance is in the Masovian voivodeship. Given that the genetic diversity of these pathogens is limited, confirmation of the primary origin of Eastern and Western tick populations needs further investigation, and genotyping individuals from both macro regions of the D. reticulatus range, Western European or Eastern may help to resolve the issue. References Bartosik K, Wisniowski L, Buczek A. 2011. Abundance and seasonal activity of adult Dermacentor reticulatus (Acari: Amblyommidae) in eastern Poland in relation to meteorological conditions and the photoperiod. Ann Agric Environ Med. 18, 340-4. Beugnet F, Chalvet-Monfray K. 2013. Impact of climate change in the epidemiology of vector-borne diseases in domestic carnivores. Comp Immunol Microbiol Infect Dis. 36, 559–566. Biernat B, Karbowiak G, Werszko J, Stańczak J. 2014. Prevalence of tick-borne encephalitis virus (TBEV) RNA in Dermacentor reticulatus ticks from natural and urban environment. Poland Exp Appl Acarol. 64, 543–51. Bogdaszewska Z. 2004. Występowanie i ekologia kleszcza lakowego Dermacentor reticulatus [FABRICIUS, 1794] w ognisku mazurskim. Wiad Parazytol. 50, 753-755. Bonnet S, de la Fuente J, Nicollet P, Liu X, Madani N, Blanchard B, et al. 2013. Prevalence of tick-borne pathogens in adult Dermacentor spp. ticks from nine collection sites in France. Vector Borne Zoonotic Dis. 13:226–36.32. Buczek A, Bartosik K, Zając Z. 2014. Changes in the activity of adult stages of Dermacentor reticulatus (Ixodida: Amblyommidae) induced by weather factors in eastern Poland. Parasit Vectors.7:245. Bullová E, Lukáň M, Stanko M, Peťko B. 2009. Spatial distribution of Dermacentor reticulatus tick in Slovakia in the beginning of the 21st century. Vet Parasitol. 165, 357-360. Chmielewski T, Podsiadly E, Karbowiak G, Tylewska-Wierzbanowska S. 2009. Rickettsia spp. in ticks, Poland. Emerg Infect Dis. 15, 486–8. Dantas-Torres F, Otranto D. 2013. Species diversity and abundance of ticks in three habitats in southern Italy. Ticks Tick-Borne Dis. 4, 251–255. Dzięgiel B, Kubrak T, Adaszek Ł, Dębiak P, Wyłupek D, Bogucka-Kocka A, et al. 2014. Prevalence of Babesia canis, Borrelia burgdorferi sensu lato, and Anaplasma phagocytophilum in hard ticks collected from meadows of Lubelskie Voivodship (eastern Poland). Bull Vet Inst Pulawy. 58, 29–33. Guglielmone AA, Robbins RG, Apanaskevich DA, Petney TN, Estrada-Peña A, Horak I. 2014. The hard ticks of the world. Springer, Dordrecht. p. 635. Harrus S, Baneth G. 2005. Drivers for the emergence and re-emergence of vector-borne protozoal and bacterial diseases. Int. J. Parasitol. 35, 1309–1318. Hillyard PD. 1996. Ticks of North-West Europe. London: The Natural HistoryMuseum; p. 116–8. Hubálek Z, Halouzka J, Juricova Z. 2003. Host-seeking activity of ixodid ticks in relation to weather variables. J Vector Ecol. 28, 159-165. James MC, Gilbert L, Bowman AS, Forbes KJ. 2014. The heterogeneity, distribution, and environmental associations of Borrelia burgdorferi sensu lato, the agent of lyme borreliosis, in Scotland. Front Public Health 2, article 129. Kadulski S, Izdebska JN. 2009. New data on distribution of Dermacentor reticulatus (Fabr.) (Acari, Ixodidae) in Poland. In: Stawonogi. Inwazje i ich ograniczanie. (Eds. A. Buczek, Cz. Błaszak). Akapit, Lublin: 53-58. Karbowiak G. 2009. Kleszcz łąkowy Dermacentor reticulatus- występowanie, biologa i rola jako wektora chorób odkleszczowych. Habilitation thesis. Ed. Instytut Parazytologii im. Witolda Stefańskiego PAN, Warsaw 2009. Karbowiak G, Kiewra D. 2010. New locations of Dermacentor reticulatus ticks in western Poland: the first evidence of the merge in D. reticulatus occurrence areas. Wiad Parazytol. 56, 333-340. Karbowiak G. 2014. The occurrence of the Dermacentor reticulatus tick – its expansion to new areas and possible causes. Ann Parasitol. 60, 37–47. Jongejan F, Uilenberg G. 2004. The global importance of ticks. Parasitology 129, Suppl, S3-S14. Lachmajer J. 1963. Stan badań nad pasożytniczymi Arthropoda w Polsce. Wiad Parazytol. 9, 359-369. Medlock JM, Hansford KM, Bormane A, Derdakova M, Estrada- Peña A, George JC, Golovljova I, Jaenson TG, Jensen JK, Jensen PM, et al. 2013. Driving forces for changes in geographical distribution of Ixodes ricinus ticks in Europe. Parasites Vectors 6:1. Mierzejewska EJ, Alsarraf M, Behnke JM, Bajer A. 2015a. The effect of changes in agricultural practices on the density of Dermacentor reticulatus ticks. Vet Parasitol. 211, 259-65. doi: 10.1016/j.vetpar.2015.05.023. Mierzejewska EJ, Estrada-Peña A, Alsarraf M, Kowalec M, Bajer A. 2015b. Mapping of Dermacentor reticulatus expansion in Poland in 2012-2014. Ticks Tick Borne Dis. doi: 10.1016/j.ttbdis.2015.09.003. Mierzejewska EJ, Welc-Faleciak R, Karbowiak G, Kowalec M, Behnke JM, Bajer A. 2015c Dominance of Dermacentor reticulatus over Ixodes ricinus (Ixodidae) on livestock, companion animals and wild ruminants in eastern and central Poland. Exp Appl Acarol. 66, 83-101. doi: 10.1007/s10493-015-9889-0. Mierzejewska EJ, Pawełczyk A, Radkowski M, Welc-Falęciak R, Bajer A. 2015d. Pathogens vectored by the tick, Dermacentor reticulatus, in endemic regions and zones of expansion in Poland. Parasit Vectors. 24;8:490. doi: 10.1186/s13071-015-1099-4. Nowak M. 2011. Discovery of Dermacentor reticulatus (Acari: Amblyommidae) populations in the Lubuskie Province (Western Poland). Exp Appl Acarol. 54, 191–197. Nowak-Chmura M, Siuda K. 2012. Ticks of Poland: review of contemporary issues and latest research. Ann Parasitol. 58, 125–155. Reye AL, Stegniy V, Mishaeva NP, Velhin S, Hübschen JM, Ignatyev G, et al. 2013. Prevalence of tick-borne pathogens in Ixodes ricinus and Dermacentor reticulatus ticks from different geographical locations in Belarus. PLoS One. 8:e54476.33. Richter D, Kohn C, Matuschka FR. 2013. Absence of Borrelia spp., Candidatus Neoehrlichia mikurensis, and Anaplasma phagocytophilum in questing adult Dermacentor reticulatus ticks. Parasitol Res. 112, 107–11. Široký P, Kubelová M, Bednář M, Modrý D, Hubálek Z, Tkadlec E. 2011. The distribution and spreading pattern of Dermacentor reticulatus over its threshold area in the Czech Republic—How much is range of this vector expanding?. Vet Parasitol. 183, 130-135. Siuda K. 1993. Kleszcze Polski (Acari: Ixodida).: Systematyka i rozmieszczenie. Warszawa, Polskie Towarzystwo Parazytologiczne. Siuda K, Zięba P, Bogdaszewska Z, Stańczak J, Sebesta R. 1998. Review of data on the distribution of the tick Dermacentor reticulatus (Fabricius, 1794) (Acari, Ixodida, Ixodidae) in Poland. Zesz Nauk AkadTech Rol Bydg. 214, 55–160. Sobczyk AS, Kotomski G, Gorski P, Wedrychowicz H. 2005. Usefulness of touch-down PCR assay for the diagnosis of atypical cases of Babesia canis canis infections in dogs. Bull Vet Inst Pulawy. 49, 407. Sonenshine DE. 1991. Biology of Ticks, Vol 1. Oxford University Press, New York. Szymański S, 1986. Distribution of the tick Dermacentor reticulatus (Fabricius, 1794) (Ixodidae) in Poland. Acta Parasitol Pol. 31, 143-154. Supergan M, Karbowiak G. 2009. The estimation scale of endangerment with tick attacks on recreational towns areas. Przegl Epidemiol. 63:67–71. Tijsse-Klasen E, Hansford KM, Jahfari S, Phipps P, Sprong H, Medlock JM. 2013. Spotted fever group rickettsiae in Dermacentor reticulatus and Haemaphysalis punctata ticks in the UK. Parasit Vectors. 19:212. Tomanović S, Chochlakis D, Radulović Z, Milutinović M, Cakić S, Mihaljica D, et al. 2013. Analysis of pathogen co-occurrence in host-seeking adult hard ticks from Serbia. Exp Appl Acarol. 59, 367–76.34. Welc-Falęciak R, Rodo A, Siński E, Bajer A. 2009. Babesia canis and other tick-borne infections in dogs in Central Poland. Vet Parasitol. 166, 191-198. Wójcik-Fatla A, Cisak E, Zając V, Zwoliński J, Dutkiewicz J. 2011. Prevalence of tick-borne encephalitis virus in Ixodes ricinus and Dermacentor reticulatus ticks collected from the Lublin region (eastern Poland). Ticks Tick Borne Dis. 2, 16–9. Wójcik-Fatla A, Zając V, Sawczyn A, Cisak E, Sroka J, Dutkiewicz J. 2015. Occurrence of Francisella spp. in Dermacentor reticulatus and Ixodes ricinus ticks collected in eastern Poland. Ticks Tick Borne Dis. 6, 253–7. Zygner W, Wedrychowicz H. 2006. Occurrence of hard ticks in dogs from Warsaw area. Ann Agric Environ Med 13, 355-359. Zygner W, Górski P, Wedrychowicz H. 2009. New localities of Dermacentor reticulatus tick (vector of Babesia canis canis) in central and eastern Poland. Pol J Vet Sci. 12, 549-555.