Treść ryzyka emerytalnego

Niniejsza rozprawa stanowi pogłębioną analizę ewolucji konstrukcji prawa do emerytury (wcześniej: renty starczej i renty inwalidzkiej) w ramach polskiego ubezpieczenia emerytalnego od okresu dwudziestolecia międzywojennego do czasów obecnych. Głównym celem pracy jest określenie treści ryzyka emerytalnego chronionego przez poszczególne akty prawne regulujące tę tematykę w analizowanym okresie. Rozprawa składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy ma na celu zaznajomienie Czytelnika z podstawowymi pojęciami oraz genezą ubezpieczenia społecznego, w tym ubezpieczenia emerytalnego, a także zakreśla ramy przedmiotowe rozprawy przedstawiając poszczególne akty prawne poddane badaniu. Biorąc pod uwagę fakt, iż na przestrzeni lat stosowana w ramach ubezpieczenia emerytalnego nomenklatura (dotycząca metody zabezpieczenia społecznego, nazwy świadczenia wypłacanego ze względu na wiek) ulegała ewolucji, w rozdziale tym wyjaśniono zaistniałe zmiany. Ponadto, przybliżono wyróżnianą w literaturze przedmiotu klasyfikację rodzajów emerytur oraz dokonano przyporządkowania świadczeń przewidzianych w analizowanych aktach prawnych do poszczególnych kategorii. Drugi rozdział rozprawy poświęcono analizie przesłanek nabycia prawa do emerytury z ubezpieczenia społecznego. W konsekwencji, zaprezentowano znaczenie i ewolucję następujących przesłanek warunkujących nabycie prawa do emerytury: wieku emerytalnego, stażu ubezpieczeniowego, zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego i „gęstości” ubezpieczenia, trwałej niezdolność do pracy oraz rozwiązania stosunku pracy. W rozdziale trzecim omówiono zagadnienia związane z nabyciem i realizacją prawa do emerytury. W szczególności, przedstawiono ewolucję przepisów w zakresie wyliczenia podstawy wymiaru świadczenia, sposobu i okresu jego wypłaty, jak również regulacje dotyczące zmniejszenia i zawieszenia wypłaty emerytury w przypadku łączenia pobierania świadczenia z dalszą aktywnością zawodową oraz dotyczące zawieszenia prawa do emerytury ze względu na nierozwiązanie stosunku pracy. Na podstawie analizy ww. zagadnień, sformułowano wnioski dotyczące zgodności przyjętych konstrukcji z teoretycznym modelem ubezpieczenia emerytalnego oraz zaproponowano wnioski de lege ferenda w zakresie zmiany obowiązujących obecnie rozwiązań. Rozdział czwarty poświęcono zagadnieniu ryzyka emerytalnego. Główną część tego rozdziału stanowią konkluzje dotyczące treści ryzyka emerytalnego chronionego poszczególnymi aktami prawnymi sformułowane na podstawie omówionych w poprzednich rozdziałach zasad nabycia i realizacji prawa do emerytury. Konkluzje te zostały jednak poprzedzone uwagami na temat rozumienia pojęć: ryzyko, zdarzenie losowe i zdarzenie ubezpieczeniowe, prezentowanych w literaturze przedmiotu oraz posługiwania się tymi pojęciami przez ustawodawcę konstytucyjnego i zwykłego. Praca została oparta przede wszystkim na przepisach regulujących ubezpieczenie emerytalne. Przytoczono ponadto poglądy doktryny na analizowane zagadnienia. Rozprawa została wzbogacona zestawieniami tabelarycznymi oraz rysunkami mającymi na celu zobrazowanie następstwa aktów prawnych podlegających badaniu i przesłanek nabycia prawa do emerytury formułowanych przez ustawodawcę, jak również przyjętej w pracy kategoryzacji świadczeń i wniosków autorki dotyczących klasyfikacji warunków nabycia prawa do emerytury oraz treści ryzyka emerytalnego.

The dissertation is an in-depth analysis of the evolution of the structure of the right to a retirement pension (formerly: old age pension and disability pension) under the Polish old-age pension insurance from the interwar period to the present day. The main goal of the thesis is to define the essence of the pension risk protected by individual legal acts regulating this subject in the analyzed period. The dissertation consists of four chapters. The first chapter aims to familiarize the Reader with the basic concepts and the genesis of social insurance, including pension insurance, and also outlines the subject matter framework of the dissertation, presenting individual legal acts subject to the research. Taking into account the fact that over the years the nomenclature used under the old-age pension insurance (concerning the social security method, the name of the benefit based on age) has evolved, this chapter explains the changes. In addition, the classification of the types of pensions distinguished in the literature on the subject has been presented, and the benefits provided for in the analyzed legal acts have been assigned to each of the categories. The second chapter of the dissertation is devoted to the analysis of the conditions for acquiring the right to a retirement pension from social insurance. Therefore, the significance and evolution of the following prerequisites for acquiring the right to an old-age pension have been presented: retirement age, period of insurance, occurrence of an insurance event and insurance “frequency”, permanent inability to work and termination of employment. The third chapter discusses the issue related to the acquisition of and exercising of the right to an old-age pension. In particular, the evolution of the provisions on the calculation of the assessment basis for the benefit, the methods and period of its payment, as well as the regulations on the reduction and suspension of the pension payment in the case of combing the benefit with further professional activity and on the suspension of the right to an old-age pension due to the failure to terminate the employment relationship have been presented. Basing on the analysis of the abovementioned issues, conclusions regarding compliance of the adopted constructions with the theoretical model of the retirement insurance have been formulated, and de lege ferenda conclusions regarding changes to the solutions currently in force have been proposed. The forth chapter is devoted to the issue of the retirement risk. The main part of this chapter constitute conclusions on the essence of the pension risk protected by individual legal acts, formulated on the basis of the rules of acquiring and exercising the right to a retirement pension, discussed in the previous chapters. These conclusions however, have been preceded by remarks on the understanding of the terms: risk, misfortune and insurance event presented in the literature on the subject, and the use of these terms by the constitutional and ordinary legislator. The thesis was based primarily on the provisions regulating the retirement insurance. Moreover, the doctrine’s views on the analyzed issues have been presented. The dissertation has been enriched with tables and drawings aimed at illustrating the sequences of the legal acts subject to examination and the prerequisites for acquiring the right to a pension formulated by the legislator, as well as the categorization of the benefits adopted in the thesis and the author’s conclusions regarding the classification of the conditions for acquiring the right to pension and the essence of the pension risk.