Schizmatycy i wyznawcy Piękna. Ruskin, prerafaelici i Młoda Polska

Przedmiotem niniejszej rozprawy jest młodopolska recepcja dwu istotnych i wpływowych zjawisk XIX-wiecznej europejskiej kultury – ruskinizmu i prerafaelityzmu. Praca stanowi próbę jednoczesnego spojrzenia na obecność angielskich nurtów w kulturze Młodej Polski jako na dopełniające się i pokrewne, niejednokrotnie nieomal nakładające się problemy recepcji. Zamysł taki podyktowany został dominującą praktyką polskich modernistów, w której w sposób bardziej lub mniej uświadomiony dokonywano płodnych, choć nierzadko kontrowersyjnych syntez obydwu zjawisk. Obecności ruskinizmu i prerafaelityzmu w młodopolskiej kulturze – zjawisk ze swej natury niezwykle polifonicznych – sankcję oczywistości nadali już sami uczestnicy i projektanci modernistycznego paradygmatu – poeci i malarze, krytycy i tłumacze, wydawcy i rzecznicy ruchu odrodzenia rzemiosł, pionierzy ekologii i muzealnictwa, szeregowi czytelnicy oraz nieświadomi głębszej natury procesów kulturowych bywalcy salonów i amatorzy zagranicznych mód. Przedmiotem przeprowadzonych badań i analiz nie było zatem ustalenie, czy w kulturze Młodej Polski mówić można o wzmożonej obecności angielskich nurtów (tutaj bowiem odpowiedź od początku wydawała się oczywista; potwierdzona dodatkowo powracającymi w formie rozmaitych aluzji i nawiązań konstatacji współczesnych badaczy), ale próba odpowiedzi na pytanie, co w „strukturze duszy kulturalnej” epoki było wobec tej obecności tożsame, pokrewne, sprzyjające wywiązującemu się w wyniku absorpcji zagranicznych idei, wzorów i tendencji międzykulturowemu dialogowi. Innymi słowy, dlaczego to właśnie precyzyjnie wydzielony z historii skrawek lat wyznaczających młodopolskie ramy czasowe okazał się czasem optymalnym – zaś w kontekście kulturowego, twórczego dialogu de facto jedynym – dla spotkań i konfrontacji z twórczością Ruskina i prerafaelitów, których największa aktywność na gruncie angielskim przypadła na schyłek polskiego romantyzmu i okres pozytywizmu. Punktem wyjścia moich rozważań stało się zatem przeświadczenie o wielowymiarowym oddziaływaniu oraz swoistej kulturowej reinkarnacji dwu angielskich nurtów w okresie Młodej Polski. Niezwykle istotne w związku z tym wydawało się zgromadzenie i możliwie dokładna dokumentacja wszelkich przejawów uwierzytelniających przekonanie o ich intensywnej obecności oraz nadawanej im około roku 1900 doniosłej kulturowej randze. Pomocną metodologicznie optyką przy tego rodzaju ujęciu rozpatrywanej problematyki okazała się perspektywa odrodzonych w postaci tzw. literatury w kontekście studiów wpływologicznych. Wykluczona została jednocześnie wystarczalność badań prowadzonych wyłącznie w oparciu o zjawisko automatycznie rejestrowanej recepcji. Okazuje się ona bowiem, tak w omawianym, jak wielu innych przypadkach, niezbędnym, jednak jedynie wprowadzającym poziomem ustaleń i refleksji, wiodącym do znacznie bardziej interesującego „twórczego” etapu odbioru uniwersalnych, migrujących poza granice jednego państwa zjawisk kultury. Jego istotą staje się, jak pisał w jednej z prac Wiktor Żyrmunski, wewnętrzna (wynikająca z charakteru danej epoki czy prądu kulturowego) „potrzeba wpływu”, pozwalająca zjawisko „obce” zinterioryzować, poddając je bardziej lub mniej znaczącym przekształceniom. Do zbliżonych wniosków dochodził holenderski komparatysta – Jan Brandt Corstius, kiedy mówił o wpływie rozumianym jako swoista strategia „samopotwierdzenia”. Jedną z zasadniczych tez mojej pracy stanowi przekonanie, że owo nagle rozlewające się tak szeroką falą na przełomie XIX i XX w. zainteresowanie Ruskinem i prerafaelitami nie było spowodowane wyłącznie czymś, co lapidarnie i mało precyzyjnie określa się jako „smak epoki” dla takiej a nie innej estetyki i jej programowych uzasadnień, lecz że poprzez owo zwrócone nagle w kierunku Anglii zainteresowanie odwoływano się do czegoś, dyskutowano z czymś, co legło u podstaw narodzin tejże estetyki i tychże sądów na jej temat. Modernistyczny światopogląd mierzył się z podobnymi wyzwaniami jak te, które spoczęły kiedyś u podstaw narodzin awangardowych tendencji w angielskiej sztuce, toteż odwoływano się lub polemizowano – bardziej niż z samą twórczością „wyspiarzy” – z ukrytymi w niej symptomami. Praca niniejsza składa się z czterech zasadniczych części oraz Podsumowania. W części wstępnej (pt. Wprowadzenie) zdefiniowany został punkt wyjścia, horyzont badawczy oraz ustalenia metodologiczne, dotyczące złożonego, podwójnie komparatystycznego charakteru analizowanych w rozprawie zagadnień (kontekst porównawczy dotyczy bowiem zarówno dwóch systemów semiotycznych – słowo-obraz, jak i dwóch przestrzeni geopolitycznych i kulturowych – Wielka Brytania i Polska trzech zaborów). W kolejnych rozdziałach opisuję relację pomiędzy ruskinizmem i prerafaelityzmem – na gruncie humanistyki anglosaskiej, w odbiorze młodopolskim oraz w rzeczywistym ujęciu historycznym tychże związków. Dokonuję także przeglądu współczesnej literatury przedmiotu poświęconej młodopolskiemu ruskinizmowi i prerafaelityzmowi. Część dysertacji pt. Recepcja przybliża ogólną specyfikę młodopolskiej recepcji obydwu angielskich zjawisk, omawiając następnie kanały oraz sposoby przenikania i wrastania doskonale zakorzenionego w ikonosferze polskiego modernizmu wzorca ikonograficznego o proweniencji prerafaelickiej oraz szeroko w epoce dyskutowanych i wcielanych w rodzime projekty społeczno-artystyczne poglądów Johna Ruskina. W przypadku prerafaelityzmu była to nawiązująca do koncepcji musée imaginaire André Malraux, niedająca się przecenić, popularyzatorska rola młodopolskich pism ilustrowanych, które w największym stopniu odpowiedzialne były za dzieło wprowadzenia do wyobraźni zbiorowej epoki ważnego dla jej artystycznych projekcji wzorca ikonograficznego. Mniejsze znaczenie odgrywały nieliczne, wydane w okresie młodopolskim, poświęcone prerafaelitom monografie, wydawnictwa albumowe czy starające się pokryć lukę nieobecności oryginalnych prac Bractwa wystawy reprodukcji oraz inscenizujące malarską twórczość angielskich malarzy pokazy tableaux vivants. Kolejnym etapem ustaleń dotyczących recepcji angielskich nurtów jest opis popularyzatorskiej aktywności nadsyłających do kraju swoje relacje ze stolicy Zjednoczonego Królestwa korespondentów młodopolskich czasopism. Dalej omówiona zostaje rola, jaką w zakresie upowszechniania opisywanych zjawisk odegrała informacja i publicystyka prasowa, krytyka literacko-artystyczna czy niezwykle wzmożona około r. 1900 działalność przekładowa młodopolskich tłumaczy pism Ruskina oraz poezji prerafaelitów. Niezwykle interesującym odcinkiem młodopolskiego entuzjazmu dla angielskich reformatorów sztuki było również zjawisko turystyki śladem artystycznych, związanych z ich dokonaniami fascynacji oraz bezpośrednie kontakty ludzi polskiej kultury z odchodzącym już generacyjnie w przeszłość pokoleniem artystów z kręgu Bractwa Prerafaelitów. Szczególnie ciekawy w tym kontekście wydaje się przypadek portretowanego przez Edwarda Burne-Jonesa i Lawrence’a Alma-Tademę Ignacego Jana Paderewskiego czy powracające we wspomnieniach ludzi epoki opisy wizyt w domach i pracowniach prerafaelitów. Przedmiotem zainteresowania części dysertacji zatytułowanej Samopotwierdzenie jest próba diagnozy młodopolskiej popularności obydwu angielskich zjawisk zgodnie z sugestiami teorii komparatystyki, które za szczególnie obiecującą metodologię badań porównawczych uznają poszukiwanie przyczyn paralelizmów, łączących rozmaite gałęzie literatury i sztuki w rozmaitych epokach i lokalizacjach, w oparciu o analizy oddziałujących na nie podobieństw czynników społeczno-kulturowych. Inspirujące dla podjętej w tej części rozprawy problematyki okazały się także refleksje Barbary Skargi, która w książce Granice historyczności poświęciła sprawom recepcji, antycypacji, zjawisk prekursorstwa i kontynuacji wiele odkrywczych myśli. Przedstawiając formułę utrzymującą, że „To, co było, rozjaśnia się przez to, co nastąpiło”, badaczka wprowadzała pomocny horyzont rozumienia relacji prekursor-receptor. Sprawą fundamentalną staje się w nim kwestia a k t u a l i z a c j i, powtórnego postawienia problemu. Przestrzeń powinowactwa utworzyły zatem analizowane przeze mnie z takiej perspektywy, zgodne ze światopoglądem bądź kierunkiem estetycznych prerogatyw modernizmu, przez co sprzyjające recepcji opisywanych zjawisk, konstytutywne dla angielskich nurtów właściwości i nacechowania. Znalazły się wśród nich m.in: sprzyjająca przekładom intersemiotycznym podwyższona narracyjność i bezprecedensowa literackość malarstwa prerafaelitów, związana z teorią „niewinnego oka” wyjątkowa „wizualna” ewokatywność pisarstwa Ruskina, spójny z modernistycznym ideałem „wszechartysty” oraz duchem współdziałania i syntezy sztuk Rossettiański projekt tzw. „podwójnego dzieła sztuki” („double work of art”). Ważnym punktem styczności okazała się także dzielona przez Młodą Polskę z prerafaelitami i Ruskinem, uobecniająca się w formule „kulturowych powrotów”, zarówno na płaszczyźnie oczarowań estetycznych, jak i w sferze inspiracji aksjologicznych fascynacja mediewalna, której niezwykle pojemnym i wpływowym symbolem stał się ożywiony przez Ruskina w jego O naturze gotyku, wielokrotnie wykorzystywany przez modernistycznych adherentów jego myśli – mitologem gotyckiej katedry. Istotnym miejscem wspólnym, któremu poświęciłam kolejną partię rozważań, był formatywny dla estetycznej doktryny Ruskina i kierunku poszukiwań awangardy prerafaelickiej protest przeciwko rutynie i niewolącym wyobraźnię twórczą konwencjom i rygorom malarstwa akademickiego. Konwergencją, która wpisywała się w obszar samopotwierdzeniowych strategii epoki był także protomodernistyczny symbolizm prerafaelitów, zwłaszcza Dantego Gabriela Rossettiego. Dokonywane przez tego artystę próby eksterioryzacji własnej tożsamości psychicznej za pomocą nawiedzających jego poetyckie i malarskie wizje wszechwładnych kobiecych symboli (ewoluujących od etapu asensualnych i asomatycznych dziewic i aniołów po fazę wcieleń, które Camille Paglia nazywa „późnymi dekadenckimi seksualnymi personami”), znajdowały odzwierciedlenie w pewnych uporczywych wyobrażeniowych projekcjach młodopolskiej poezji, prozy, a także silnie sfeminizowanych symbolizacjach secesji w jej plastycznej odsłonie. Zainicjowana na gruncie brytyjskim w II połowie XIX wieku tzw. „debata patologiczna”, której argumentacja ze sztuki prerafaelitów i jej „chorobliwych” przedstawień ludzkiego ciała czyniła podejrzanego podsądnego, powtórzona została w okresie młodopolskim za sprawą, odgrywającego w kręgach awangardy modernistycznej rolę wpływowej sztancy negatywnej – Zwyrodnienia Maxa Nordaua. Podczas tej drugiej odsłony tzw. dyskursu zwyrodnieniowego, w pamflecie Nordaua, prerafaelici i Ruskin otwierają lineaż zjawisk odpowiedzialnych za dekadentyzm i „degenerację” modernistycznej sztuki. Epoka „inkoherentów” nie mogła nie zostać uwiedziona faktem, że na outsiderów i „degeneratów” wyświęcił prerafaelitów i Ruskina tak ważny celebrans antymodernistycznej reakcji. Młodopolska żywiołowa obrona Ruskina i prerafaelitów przed oskarżeniami zawartymi w Entartung Nordaua stanowiła kolejne pole zidentyfikowanego przez epokę i opisanego w mojej pracy powinowactwa. W najbardziej rozbudowanej części rozprawy pt. Obecność i kreacja przedstawiam i analizuję wspomniany wyżej twórczy etap odbioru angielskich nurtów w sztukach plastycznych – gdzie wpływ prerafaelitów całościowo, poza pewnymi wyjątkami, okazał się paradoksalnie mniej bezpośredni – oraz w literaturze i poezji młodopolskiej, gdzie jego oddziaływanie jest niezwykle namacalne, poświadczone wieloma sugestywnymi, niepozostawiającymi wątpliwości „imiennymi” przykładami. Przejawem „powtórzenia” wyróżników prerafaelityzmu w młodopolskiej ikonosferze poetyckiej i jednoczesnym symptomem pękającej pod naporem feministycznych żądań, monolitycznej feudalno-patriarchalnej struktury XIX-wiecznego społeczeństwa były – ujawniające głęboki pokład neuroz, stłumień i ambiwalencji – próby przełamywania (przy ciągłym kompulsywnym uleganiu im) fantazmatycznych uwikłań, tworzących charakterystyczną dla sztuki wiktoriańskiej „ikonografię walki płci”. Widoczne w młodopolskiej ikonosferze „reprodukowanie ideału przez życie”, o którym pisał w Anglii, odnosząc się do twórczości prerafaelitów Oscar Wilde, później zaś zauważający jego obecność i przemożne oddziaływanie młodopolanie, wykraczało poza kwestię smaku. Wiązanym ze sztuką Bractwa estetycznym wzorcom (głównie zaś wykreowanemu przez nich kobiecemu ideałowi fizjonomicznemu) przypisywano szereg nacechowań, które kłębiły się i dochodziły wcześniej do głosu u zmagających się z obyczajową opresją i rozumianą po freudowsku autorepresją twórców wiktoriańskich. Usidlenie młodopolskiej poetyckiej wyobraźni przez powielany w nieskończoność, doskonale utrwalony w twórczości prerafaelitów, schemat wyobrażeniowych udręk – z królewnami, prządkami, smokami i niezłomnymi rycerzami w rolach głównych, w konwencji – podobnie jak działo się to u Rossettiego i kontynuatorów jego stylu – naprzemiennego wyzwalającego „odsłonięcia” i ukrywającej tabuizowane treści „maski”, stanowiło jeden z symptomów obyczajowego przesilenia, dla którego represjonująca w sposób szczególnie przewrotny treści życia intymnego rzeczywistość wiktoriańska stanowiła tak dogodną scenę. Młodopolski teatr mediewalno-arturiański, wykorzystując powracające wciąż tematy, motywy i wyróżniki stylu odległej na pozór kultury, semantyzował je w bardzo bliski prerafaelitom sposób, co starałam się zademonstrować i ująć w szersze ramy ścierających się w II połowie XIX w. emancypacyjnych i antyemancypacyjnych, konserwatywnych narracji. Poza władzą polityczną, jurydyczną, obyczajową XIX-wieczny patriarchat sprawował nad światem kobiecym jeszcze jeden rodzaj władzy. Była to doskonale widoczna w silnie sfeminizowanej ikonosferze plastyczno-literackiej drugiej połowy XIX w. władza oparta na dominacji męskiego oka. Pośród zarzutów stawianych Rossettiemu i prerafaelitom przez środowiska feministyczne pojawia się zarzut mówiący o próbie uczynienia z twarzy pięknej kobiety znaku własnej kreatywności. W tak przedstawionej argumentacji pozycja artysty opiera się na swoistym zanegowaniu modelki, zawłaszczeniu jej wizerunku, który staje się już nie tylko „znakiem firmowym” stylu, ale i formą reprezentacji jednostkowej tożsamości malarza. Jeśli spojrzymy na prerafaelickie, a później także modernistyczne plastyczne i poetyckie kreacje kobiecości jako na tego rodzaju „znaki”, spostrzeżemy, że stanowią one odwzorowanie odwołujące się nie tylko do konkretnego stylu czy konwencji, ale także do konkretnego paradygmatu kulturowego – w tym przypadku ikonosfery jednoznacznie podporządkowanej dominacji męskiego oka. Fantazmatyczne ciało kobiety w II połowie XIX w. staje się czytelnym, choć ograniczonym możliwościami istniejącego „języka” znakiem kulturowym, ale i okazją do powiedzenia, w procesie deszyfracji i przekraczania gramatyki owych znaków, czegoś więcej. Problemowi „uznakowienia” kobiecych kreacji w tekstach i ikonosferze polskiego modernizmu, jego symbolicznym wyróżnikom oraz subwersywnym próbom uwalniania kryjących się pod owymi znakami, tabuizowanych treści poświęcam uwagę ostatnich rozdziałów dysertacji. Pokrywającemu się precyzyjnie z kulturowym schyłkiem polskiego modernizmu kresowi powodzenia estetyki prerafaelitów (którego przejawy, podłoże i historyczno-kulturowe uwarunkowania omawiam i analizuję) towarzyszyły kontrowersje, jakie budził także jej fundament – Ruskinowska „religia Piękna”. Genetycznie związany z prerafaelityzmem angielski estetyzm stanowił jednoczesną paradoksalną kontynuację i podważenie zrębów doktryny Ruskina, co w sposób precyzyjny przeniosło się na charakter i dynamikę toczonych w modernizmie sporów wokół kwestii l’art pour l’art i l’art social. W ostatnim rozdziale rozprawy, zatytułowanym „Religia Piękna” – interpretacje i spory moderny, syntetyzującym niejako jej rozległą, opisywaną wcześniej przestrzeń problemową – przyglądam się utrwalonym w krytyce literacko-artystycznej, publicystyce i beletrystyce młodopolskiej rozważaniom i dyskusjom na temat Ruskinowskiego „kultu Piękna”, który zarówno w Anglii, jak i swym późniejszym, młodopolskim wcieleniu, tracić zaczyna początkową monolityczną spoistość. Ujawnia rozmaite komplikacje i zastrzeżenia, odsłaniając przy okazji płodny – w sensie inspirowania nowych idei i zjawisk w sztuce – obszar „schizmy” w łonie wcześniejszego „ortodoksyjnego kościoła” swoich modernistycznych wyznawców.

The reception of two essential and influential phenomena of XIX century European culture – Ruskinism and the Pre-Raphaelitism – is the subject matter of my thesis. The dissertation attempts at looking at the presence of English trends in the culture of the Young Poland period, and at the same time at the themes of reception as complementary, often overlayin each other. Such an intention has been driven by the dominant practice amongst Polish modernists who intentionally or subconsciously made often fruitful yet controversial syntheses of both phenomena. The presence of Ruskinism and the Pre-Raphaelitism in the culture of the Young Poland – both being highly polyphonic by their nature – was made obvious by the very designers of modernistic paradigm that is poets and painters, critics and interpreters, publishers and spokesmen of arts and crafts movement revival, pioneers of ecology and museology, private readers as well as foreign fashion amateurs unaware of deeper cultural processes nature. Finding out in the process of the search and analysis whether one can speak of enhanced presence of English trends in the culture of the Young Poland was not the case in this respect. The answer was obvious from the very beginning and it was additionally proven by various allusions and references in the recurrent conclusions of contemporary scientists. The actual theme of my analysis lies in attempting an answer as to what stood behind „the epoch’s cultural soul of the structure” as a result of the absorption of foreign ideas, patterns and trends towards intercultural dialogue. In other words, seeking rationale as to why this segment of time precisely carved out from history and clearly defining the Young Poland boundaries turned out to be optimal whilst in the cultural context of creative dialogue de facto the sole one for meetings and confrontations with the output of Ruskin and the Pre-Raphaelites whose greatest activity on English soil was set with the fall of the Romanticism and the rise of the Positivism in Poland. Conviction of multisided influence on specific cultural reincarnation of two English trends in the Young Poland period became the starting point for my considerations. What seemed to be highly important in relation to that, was the accumulation and potentially precise documentation of all manifestations which confirmed the conviction of their intensive presence and momentuous cultural importance imposed since ca. 1900. The perspective of the study of the so called influencers in the context of literature study became methodologically helpful in tackling such kind of themes. Sufficiency of research based only on automatically registered reception has been excluded as it turns out to be essential yet only introductory level of arrangements and reflection leading up to highly more interesting „creative” phase of cultural phenomena reception – more universal ones migrating beyond one state’s boundaries. Internal „need for influence” (resulting from the characteristics of a particular epoch or cultural trend) becomes its essence. The need which allows for the „alien” phenomena interiorization by more or less advanced transformations. Jan Brandt Corstius – a Dutch comparatist – came up to similar conclusions when he talked about the influence understood as a specific strategy of „self-confirmation”. One of the crucial part of my thesis is formed with the conviction that sudden outburst of interest in Ruskin and the Pre-Raphaelites in XIX and XX century was not caused just by something called imprecisely „the epoch’s taste” for particular esthetics and its essential justifications but it was the sudden interest in England that made a reference to something that laid foundations for the esthetics and opinions on the very subject. Modernistic point of view had to face challenges similar to the ones which were the fundament for the birth of avant-garde tendencies in English art. That is why, references or arguments were made more towards the hidden symptoms rather than to the actual artistic output of the „Islanders”. This thesis is composed of four essential parts and The Summary. The Introduction defines the point of entry, the research horizon and methodological conclusions embracing complex and double-sided comparative nature of themes analysed in the dissertation (comparative context covers two semiotic systems: word-picture as well as two geopolitical and cultural areas – Great Britain and Poland under three occupiers. In the next chapters I depict the relations between Ruskinism and the Pre-Raphaelitism on Anglo-Saxon ground of humanities, in the reception of the Young Poland and in real historic interpretation of the above mentioned relations. Also, I make a review of modern literature on the subject matter referring to the Ruskinism and the Pre-Raphaelitism in the Young Poland period. The part of dissertation The Reception touches upon closely general characteristics of both English phenomena reception in the Young Poland period. In the next part I discuss channels and methods in which iconographic pattern of the Pre-Raphaelite origin permeats and roots in the iconosphere of Polish modernism as well as John Ruskin’s views so widely discussed then and implemented in local social and art projects. As pertains to the Pre-Raphaelitism it was the role of magazines vastly popular in the Young Poland period referring to the concept of musee imginaire by Andre Malraux. The magazines which, to the greatest extent, were responsible for introducing the iconographic pattern to the common imagination of the epoch. Monographies devoted to Pre-Raphaelites, albums or the exhibitions of the Brotherhood art reproductions, and tableaux vivants shows staging the painting output of English artists – all those were of minor importance. Further phase of findings regarding the reception of English trends embraces the description of popular growth activities in the magazines of Young Poland period by correspondents who had been transferring coverages from UK capital to Poland. Subsequently, I assess the role of the press information and journalism, art literary critique or extremely enhanced translation works (around 1900) by Polish modernism interpreters of Ruskin’s output and the Pre-Raphaelite poetry in the propagation of the depicted phenomena. What came as an especially interesting part of the Young Poland period in terms of its enthusiasm for English art reformers was the art tracing tourism which tracked their deeds fascination and direct contacts of Polish culture personae with the Brotherhood circle who were already passing away as the generation at that time. The case of Ignacy Jan Paderewski’s portrayals by Edward Burne-Jones or Lawrence Alma-Tadema, or home and studio visits of Pre-Raphaelites seem to be especially interesting in this context. The subject of interest which is tackled in the part of dissertation Self-confirmation encompasses the diagnosis of both English phenomena popularity in the Young Poland period in line with suggestions of comparative studies theory which defines the search for paralelism as extraordinarily promising methodology. The one which combines a variety of arts and literature branches in distinct epochs and locations on the basis of analyses of socio-cultural similacra inflencing them. Barbara Skarga’s reflections in Historic Boundaries had an inspiring impact on themes tackled in this part of the dissertation. The book is devoted to the reception, anticipation, harbingership and continuity at a ingenuous level. By presenting the formula ‘What had been before lightens up what followed’, Skarga introduced a helpful horizon of understanding the relationship between the precursor and the recipient which has the current-making role in the recurrent issue statement. Features constitutive for English trends, coherent with the viewpoint or esthetics directions of Modernism thus facilitating the reception of the depicted phenomenae, created the space for the mutual relationship. The trends encompassed among others: enhanced narrative (favouring intersemiotic translations) and unprecedented literariness of Pre-Raphaelite painting, uniqueness of Ruskin’s writing (the so called ‘word painting’) linked with the theory of the ‘innocent eye’, Rossetti’s project of the so called ‘double work of art’ coherent with the modernistic ideal of the ‘universal artist’. Fascination with medievalism turned out to be an important meeting point shared between the Young Poland, Ruskin and the Pre-Raphaelites. The fascination, embodied in the formula of ‘cultural returns’ both on esthetic enchantments level as well as on axiological inspirations one, whose spacious and influential symbol – enlivened by Ruskin in his On the nature of Gothic and used by his modernistic adherents frequently – with the mythologem of Gothic cathedral. Protest (formative for Ruskin’s doctrine of esthetism and the direction of Pre-Raphaelite avant-garde) against the routine of conventions and rigours of academic art enslaving imagination became essential common space to which I devoted further part of my analysis. Proto-modernistic symbolism of Pre-Raphaelites (especially by Dante Gabriel Rossetti) formed the convergence which in turn rooted well into the epoch’s self-confirming strategies. Attempts by Dante Gabriel Rossetti at exteriorising his own psychic self with the means of poetic and artistic visions of omnipotent women-symbols (in the process of evolution from sensual and asomatic virgins and angels through to the phase of embodiments named by Camille Paglia ‘late decadent sexual personae’ ) were later found in specific yet intensive imaginary projections of the Young Poland poetry, prose and also of highly feminine symbols of secession in its art elements. The so called ‘pathological debate’, initiated in the second half of XIX century on the British soil which made Pre-Raphaelite art and its ‘sickening’ figurations of human body the accused one, was reiterated in the Young Poland period due to Max Nordau’s Degeneration playing main negative influential role amongst the avant-garde of Modernism. During that second show of the so called discourse in Nordau’s pamphlet, the Pre-Raphaelites and Ruskin open up a scope of phenomena responsible for ‘decadence and degeneration of mosernistic art’. The epoch of the ‘incoherent’ could not avoid being allured with the fact that such an important figure of anti-modernistic reaction put Ruskin and the Pre-Raphaelites on the altar of renegades and ‘degenerates’. Fierce defence of Ruskin and the Pre-Raphaelites against the accusations in Entartung by Nordau forms the next field of liaison identified by the epoch, which I put in my thesis. In the most developed part of my dissertation Presence and creation I depict the above mentioned creative period of English trends reception in arts where influence of the Pre-Raphaelites was paradoxically less direct. I also analyse its influence in literature and poetry of the Young Poland where the impact is very tangible. Attempts at breaking fantasmatic entanglements that formed ‘the sexes fight iconography’, so characteristic for the Victorian art, proved that Pre-Raphaelite motives repetitive in poetic iconosphere of the Young Poland were symptoms of monolythic patriarchal structure on the verge of breakdown under claims of rising feminism. ‘Reproductions of the ideal through life’ touched upon by Oscar Wilde in his writings on the Pre-Raphaelites and recognised by Young Poland artists was beyond esthetic taste. Esthetic ideals linked with the Brotherhood art (mainly to the feminine looks ideal) were deemed similar to the autorepression present in the Victorian art. The scheme of imaginary torment - with princesses, dragons, spinners and brave knights featuring main roles - was noted in the poetry of the Young Poland period as it was perfectly set in the Pre-Raphaelite output. Medieval-Arthurian theatre of the Young Poland period used recurrent themes, motives and specificities of the cultural style seemingly distant and semanticized them in a manner typical of the Pre-Raphaelites, which I have been trying to demonstrate in a wider spectrum of conservative narrations under friction in the second part of XIX century. Apart from political, judiciary and moral powers of XIX century anti-emancipatory patriarchate exerted yet another type of reign over female world. It was the eye of the male beholder so dominant in the second part of XIX century. Feministic circles set forward – amongst others – accusations against Rossetti and the Pre-Raphaelites of an attempt at making a beautiful woman’s face their creativity trademark. In such an argumentation, the position of the artist lies on the fundament of the model’s negation, usurping the ownership of her image which becomes not only ‘trademark’ of style but the form representing the artist’s identity. Such trademarks evoke patterns of precise cultural paradigm, not only the specific style or convention – in this respect they represent unmistakeably the dominance of the male’s eye. In the last chapter of my thesis I draw attention to the taboo content of fantasmatic woman’s body in the second part of XIX century when it becomes evident, though limited in its capabilities of the existing ‘language’, cultural sign. Also, it becomes a chance to decipher the issue of ‘marking’ females creation in texts and iconosphere of Polish modernism and its symbolic features as well as subversive attempts of liberation hidden under those signs. Ruskin’s ‘religion of Beauty’ as the fundament of Pre-Raphaelite esthetics burdened with controversy which also covered the end of Polish modernism and the fall of Pre-Raphaelites esthetics success at the same time. English esthetics, genetically linked with Pre-Raphaelitism, formed a paradoxical continuity and impairment of Ruskin’s doctrine which was precisely conveyed into the character and dynamics of arguments held in Modernism over l’art pour l’art and l’art social. In the last chapter of my dissertation Religion of the Beauty – interpretations and arguments in Modernism I make synthesis of vast and previously depicted pool of themes. I take a closer look at considerations and discussions over Ruskin’s ‘cult of Beauty’ held in art and literature, journalism and belles-letters critique of the Young Poland period. The cult of beauty which loses its monolythic integrity both in England and later on in its embodiment of the Young Poland. It reveals entanglements and reservations as well as schism in the womb of the early ‘Orthodox church’ of its modernistic followers, so prolific as the source of inspiration for new ideas and phenomena.