Swój czy wróg? Socjolingwistyczny krajobraz Ukrainy po wybuchu wojny w lutym 2022 roku

Praca podejmuje kompleksową analizę złożonej sytuacji językowej w Ukrainie, ze szczególnym uwzględnieniem wzajemnych relacji między językiem a tożsamością narodową w kontekście historycznym i współczesnym. Główna hipoteza badawcza zakłada, że język, choć istotny, nie jest jedynym determinantem poczucia tożsamości narodowej wśród osób identyfikujących się jako Ukraińcy. Praca składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy z nich wprowadza teoretyczne podstawy badań nad językiem, definiując kluczowe pojęcia takie jak język pierwszy, język mniejszościowy, bilingwizm, dyglosja oraz język urzędowy. W drugim rozdziale przedstawiono szczegółową historię języka ukraińskiego, ze szczególnym naciskiem na politykę językową prowadzoną na terenach Ukrainy począwszy od XVII wieku. Omówiono w nim okresy ukrainizacji i rusyfikacji, analizując ich wpływ na kształtowanie się ukraińskiej tożsamości narodowej. Rozdział trzeci poświęcony jest analizie zróżnicowania językowego w Ukrainie, ze szczególnym uwzględnieniem języka ukraińskiego, rosyjskiego oraz tzw. surżyku. Przedstawiono rozkład geograficzny tych języków oraz ich funkcje społeczne i symboliczne. W czwartym rozdziale zaprezentowano wyniki badań jakościowych przeprowadzonych wśród obywateli i obywatelek Ukrainy. Analiza wywiadów pogłębiła zrozumienie złożoności sytuacji językowej, ukazując różnorodność doświadczeń i poglądów rozmówców na temat języka i tożsamości. Badanie potwierdziło, że język ukraiński stanowi istotny element tożsamości narodowej dla wielu Ukraińców. Niemniej jednak, wielojęzyczność i przełączanie kodów językowych są powszechnymi praktykami, a wybór języka często uzależniony jest od konkretnej sytuacji społecznej i choć wojna z Rosją przyczyniła się do wzrostu znaczenia języka ukraińskiego jako symbolu narodowej jedności, to język rosyjski nadal pozostaje istotnym językiem dla bardzo dużej części społeczeństwa ukraińskiego.

The paper undertakes a comprehensive analysis of the complex linguistic situation in Ukraine, with a particular focus on the interplay between language and national identity in historical and contemporary contexts. The main research hypothesis is that language, although important, is not the only determinant of the sense of national identity among those who identify themselves as Ukrainians. The paper consists of four chapters. The first introduces the theoretical foundations of language research, defining key concepts such as first language, minority language, bilingualism, diglossia and official language. The second chapter presents a detailed history of the Ukrainian language, with a particular emphasis on the language policy pursued in Ukrainian territories from the 17th century onwards. It discusses periods of Ukrainianisation and Russification, analysing their impact on the formation of Ukrainian national identity. The third chapter is devoted to an analysis of linguistic diversity in Ukraine, with particular reference to Ukrainian, Russian and the so-called Surzhik. The geographical distribution of these languages and their social and symbolic functions are presented. The fourth chapter presents the results of a qualitative study conducted among Ukrainian citizens. The analysis of the interviews deepened the understanding of the complexity of the language situation, revealing the diversity of the interviewees' experiences and views on language and identity. The study confirmed that the Ukrainian language is an important part of national identity for many Ukrainians. Nevertheless, multilingualism and language code-switching are common practices and language choice often depends on the specific social situation, and although the war with Russia has contributed to the growing importance of Ukrainian as a symbol of national unity, Russian remains an important language for a very large part of Ukrainian society.