Praktykowanie wiedzy o roślinach na Podolu wschodnim. Studium etnobiologiczne relacji ludzi i roślin

Celem pracy jest opis i analiza relacji łączących mieszkańców wybranych miejscowości Podola Wschodniego z roślinami. Relacyjność rozumiem w możliwie najszerszym znaczeniu – przyjmując perspektywę wielogatunkową badam najróżniejsze nici relacji moich rozmówców, traktując, na ile to możliwe, na równi wszystkich ich aktorów. Kluczowym pojęciem w moich badaniach jest zielnik mentalny – zbiór taksonów roślin uznawanych przez jego nosiciela za ważne wraz z całym szerokim kontekstem, w którym funkcjonują (nićmi relacji). Interesowała mnie możliwie najpełniejsza kolekcja roślin, które dana osoba ceni i uważa za istotne w swoim życiu. Niemniej w analizie uwzględniam tylko rośliny dziko rosnące oraz te uprawne, które nie są użytkowane zgodnie z podstawowym celem uprawy. Na wyniki badań istotny wpływ miały moje kilkukrotne powroty w teren w różnych momentach roku, co dało pełniejszy obraz zielników mentalnych moich rozmówców. Mimo że w trakcie badań terenowych miałam kontakty ze specjalistami np. osobami leczącymi innych roślinami, przedmiotem moich badań była wiedza potoczna i codzienna praktyka moich rozmówców, wśród których były również dzieci. Dlatego rozmowy z profesjonalistami tworzyły tylko dodatkowy kontekst dla badań. Większość materiału pochodzi z obserwacji uczestniczącej – brałam czynny udział w praktykach, bezpośrednio lub nie, związanych z roślinami i nieustrukturyzowanych wywiadów. W trakcie badań robiłam dokumentację fotograficzną i zielnikową. Częścią tej pierwszej, na zasadzie wzajemności, były sesje fotograficzne. Powstał też film, przygotowany z uczniami lokalnej szkoły. W wyniku moich badań poznałam 158 taksonów roślin ważnych dla mieszkańców Podola Wschodniego. Wykazałam, że cechą dominującą praktyk moich rozmówców jest procesualność i zmienność. Ich zielniki mentalne są w ciągłym ruchu, a źródło wiedzy i jej charakter nie determinują sposobu poruszania się moich rozmówców w środowisku (w ingoldowskim rozumieniu ruchu w środowisku). Moje badania jasno pokazały, że przekaz wiedzy w miejscowościach Podola Wschodniego jest wielokierunkowy, a co istotne, zaobserwowałam przekaz pionowy wstępujący, z którego opisem nie spotkałam się w literaturze przedmiotu. W obszar badań nad tworzeniem lokalnej wiedzy o roślinach włączyłam również teksty pisane (książki i czasopisma), co pokazało większy wpływ czasopism niż książek na wymianę wiedzy, oraz że ludzie nie zawsze wykorzystują swoje zielniki mentalne w całości. Ostatecznie okazało się, że dla moich rozmówców to rośliny lecznicze są najważniejszymi w nich pozycjami, co częściowo wynika ze specyfiki funkcjonowania służby zdrowia w Ukrainie. Wyniki moich badań, które wiązałam z szerszymi procesami w skali mikro i makro globalnej, mogą mieć też praktyczne zastosowanie.

The aims of the dissertation are a description and analysis of relationships between inhabitants of the chosen locations in Eastern Podolia and plants. I understand relationality in possible the widest sense. Taking multispecies perspective I analyse a variety of my interviewees’ webs of relations, treating all actors as equally as possible. The key notion in my research has been mental herbarium, a collection of plant taxa perceived as important for the herbarium’s owner. I was interested in possibly fullest collection of plants that a particular person values and perceives as important in their lives. Nevertheless I analyse only wild plant taxa and those of the cultivated ones that are being used with different purpose than the main purpose of their cultivation. The results of my research have been largely influenced by several of my returns to the field in different time of year, which enabled me to receive a fuller image of my interviewees’ mental herbaria. Although during my field research I had contacts with specialists, like herbalists, the object of my research was common knowledge and everyday practices of my interviewees, including children. Therefore, interviews with professionals provided only an additional background to my research. The majority of materials collected comes from semistructured interviews and participant observation – I have taken active part in different practices directly and indirectly related to plants. During my research I have made photographic and herbarium-based documentation. A part of the former was done on the reciprocity principle in a form of the photographic sessions and film making. The film has been made in cooperation with local school children. As a result of my research I have been given 158 plant taxa important for inhabitants of East Podolia. I have shown that dominant features of my interviewees’ practices are processuality and changeability. Their mental herbaria are constantly changing while a source of knowledge and its character do not determine the way in which my interviewees move in their environment (in the ingoldian sense). My research has clearly shown that knowledge transmission in East Podolia is multidirectional and more importantly I have noticed a bottom-up knowledge sharing, the one I have not come across in secondary sources. My research has included also written sources (books and press), which have shown that the press has a bigger impact on knowledge making and that people not always use their mental herbaria in full. Finally, it turned out that for my interviewees they were medicinal plants which were the most important taxa in their collections, which partially derives from the particular way in which health care institutions function in Ukraine. The results of my research, which I have related to broader micro and macro global scales, may have also a practical use.