Opera surtitling and subtitling in the context of contemporary opera staging practice: a functional and multimodal perspective

Niniejsza praca doktorska zatytułowana "Opera surtitling and subtitling in the context of contemporary opera staging practice: a functional and multimodal perspective" (Tworzenie nadpisów i podpisów operowych w kontekście współczesnej praktyki inscenizacyjnej: perspektywa funkcjonalna i multimodalna) ma na celu ukazanie przekładu operowego jako jednego z istotnych obszarów współczesnych badań nad przekładem audiowizualnym. W pracy opisane są najnowsze tendencje przekładu operowego w formie nadpisów i podpisów, zwłaszcza w przypadku uwspółcześnionych produkcji operowych, które obecnie coraz częściej pojawiają się na scenach największych teatrów operowych na świecie. W pierwszym rozdziale opisane są początkowo metody przekładu operowego z perspektywy historycznej, a następnie uwaga skupia się na nadpisach i ich aspektach technicznych. W rozdziale tym zawarty został wyczerpujący przegląd norm postulowanych dla nadpisów, który nie został wcześniej opisany przez innych badaczy. Pod koniec rozdziału poruszone są tematy krytyki i recepcji nadpisów. Rozdział drugi poświęcony jest zagadnieniom teoretycznym istotnym dla zamierzonej analizy. Pierwszy podrozdział dotyczy funkcjonalnych teorii przekładu, rozwijanych przez takich badaczy jak Holz-Mänttäri, Vermeer, Reiss i Nord; drugi poświęcony jest koncepcji manipulacji w przekładzie, sformułowanej przede wszystkim przez Lefevre’a i Bassnett. Ostatni podrozdział skupia się na zagadnieniu przekładu intersemiotycznego i opisu semiotycznych aspektów przekładu audiowizualnego, proponowanego przez takich badaczy jak Gottlieb, a następnie na badaniach nad multimodalnością tekstów i ich coraz bardziej znaczącej roli w przekładoznawstwie. Podrozdział ten przedstawia także stan badań dotyczących multimodalności w operze. Rozdział trzeci służy jako wprowadzenie do rozdziałów analitycznych; przedstawia założenia analizy, przybliża zagadnienie uwspółcześnionych produkcji operowych oraz zawiera listę inscenizacji z których zaczerpnięto fragmenty tłumaczeń analizowane w kolejnych rozdziałach. Rozdział czwarty, pierwszy rozdział analityczny, poświęcony jest przekładom przygotowywanym dla tradycyjnych inscenizacji operowych. Analiza dotyczy trzech najważniejszych obszarów, w których często widoczna jest manipulacja w przygotowaniu nadpisów i podpisów operowych, czyli redukcji, powtórzeń i zachowania walorów artystycznych libretta. Przeprowadzenie analiz przekładów z perspektywy manipulacji i funkcjonalnych teorii przekładu pokazuje, że decyzje tłumaczy determinuje cel wsparcia odbioru multimodalnego przedstawienia operowego oraz że tradycyjne normy tworzenia nadpisów operowych ulegają w najnowszej praktyce znaczącym modyfikacjom. Rozdział piąty, drugi analityczny, skupia się na przekładach towarzyszących uwspółcześnionym produkcjom operowym. Rozdział ten zawiera multimodalne analizy scen z szeregu inscenizacji uwspółcześnionych, reprezentowanych za pomocą zdjęć wraz z odpowiadającymi tym scenom fragmentami przekładów, których celem jest znalezienie przyczyn decyzji tłumaczeniowych w multimodalnej kompozycji scen a także odszukanie tekstu źródłowego dla takich przekładów. Przeprowadzane analizy mają na zadanie zidentyfikować kanały semiotyczne, które tworzą znaczenie zawarte w tekście źródłowym przekładu. Wnioski z analiz przeprowadzonych w niniejszej rozprawie ukazują przekład operowy w formie nadpisów i podpisów jako kluczowy element współczesnych produkcji operowych. Okazuje się bowiem, że zwłaszcza w przypadku uwspółcześnionych produkcji operowych przekład otrzymuje nowe funkcje wykraczające poza informowanie o treści libretta, na przykład niejednokrotnie wykorzystywany jest on do uzupełniania oraz kreowania interpretacji zamierzonej przez reżysera.

This doctoral thesis, entitled "Opera surtitling and subtitling in the context of contemporary opera staging practice: a functional and multimodal perspective", aims at showing operatic translation as one of the significant areas of the modern audiovisual translation landscape. It focuses on the newest tendencies in producing operatic translation in the form of surtitles and subtitles, particularly for modernised opera productions, which are increasingly popular in the leading opera houses around the world. The first chapter is concerned with methods of opera translation developed over the years, and then the focus is switched to surtitles and their technical aspects. The chapter includes a comprehensive survey of contemporary norms postulated for surtitling, which has not been provided before by scholars. The subjects of the criticism of surtitles and their reception are raised towards the end of the chapter. Chapter 2 is devoted to the theoretical background of the forthcoming analysis. The first subchapter focuses on the functional approaches to translation developed by Holz-Mänttäri, Vermeer, Reiss and Nord, and the second one discusses the idea of manipulation in translation, developed mainly by Lefevre and Bassnett. The last subchapter deals with the intersemiotic translation and multimodality. First, it addresses descriptions of semiotic aspects of audiovisual translation, proposed by such scholars as Gottlieb, and then it turns to research onthe multimodality of texts and its growing role in translation studies. Recent research on multimodality in opera is also described in this section. Chapter 3 serves as an introduction to the analytical chapters. It outlines the premises of the analysis, discusses the notion of modernised opera productions, and presents a list of opera productions from which translation samples analysed in the thesis have been drawn. Chapter 4, the first analytical chapter, is concerned with translations prepared for traditional operatic productions. The analysis focuses on three main areas in which systematic manipulation is noted in preparing operatic surtitles and subtitles, namely the problem of reduction, repetitions and preserving the artistic aspects of the libretti in translation. Analysing the translations through the perspective of manipulation and functionalism shows how the choices of the translators are motivated by the aim of facilitating the reception of the multimodal operatic performance, and how traditional surtitling norms have been modified in recent practice. Chapter 5, the second analytical chapter, is devoted to the problem of providing translation for modernised opera productions. This chapter includes multimodal analyses of scenes from modernised productions represented by pictures and corresponding translations, aiming at finding motivations of the translators choices in the multimodal composition of the scenes, as well as establishing the source text for such translations. The analyses involve identifying different semiotic channels which contribute to the meaning of the source text of the translation presented to the viewers. The conclusions of the analyses conducted in this thesis depict operatic translation in the form of surtitles and subtitles as a crucial element of contemporary operatic productions. As it turns out, particularly in the case of modernised opera productions, the functions of operatic translation, which determine the translators’ choices, are more and more often extended beyond informing about the content of the libretto, for instance the translation may support or contribute to the interpretation of the multimodal operatic work intended by the director.