Miejsce i rola religii w polityce wewnętrznej i zagranicznej Chin

Celem rozprawy jest zbadanie i odpowiedź na pytanie na ile i jak czynnik religijny jest obecny w polityce wewnętrznej i zagranicznej ChRL i jakie role pełni. Skoro znaczenie czynnika religijnego w polityce międzynarodowej rośnie, autorka stawia pytanie czy podobne zjawisko zachodzi w kraju, który coraz bardziej liczy się na arenie globalnej, a którego celem jest odzyskanie mocarstwowej pozycji. Jest to tym bardziej interesujące, że ChRL jest państwem rządzonym przez partię komunistyczną, od której członków wymagana jest postawa ateistyczna, a ideologicznym założeniem jest zbudowanie państwa wolnego od religii. Jednocześnie obserwuje się w Chinach zjawisko religijnej gorączki, a w ramach dyplomacji kulturalnej władze promują dorobek kulturowy Chin, w tym chińskie religie. Czy może to oznaczać, że czynnik religijny jest obecny w chińskiej polityce od dawna i nie jest rozpatrywany oddzielnie, tak jak w zachodnich naukach społecznych, ale jest zrośnięty z polityką państwa z uwagi na brak dychotomicznego podziału na sacrum i profanum? Czy można zatem mówić o wykorzystywaniu czynnika religijnego w polityce? A jeżeli tak to w jakich dziedzinach czy obszarach i w jaki sposób religia jest przez państwo instrumentalizowana? Czy religia z punktu widzenia władz jest czynnikiem pozytywnym w chińskiej polityce – czy wpływa konstruktywnie na państwo np. wzmacnia je, pomaga w rządzeniu, sprzyja stabilności, wzbogaca społeczeństwo, czy też jest zjawiskiem o zdecydowanie negatywnym obliczu – wpływa destrukcyjnie np. utrudnia rządzenie, destabilizuje kraj, stanowi konkurencję dla prawowitej władzy? Główną tezą rozprawy jest twierdzenie, że czynnik religijny jest obecny i odgrywa ważną rolę w Chinach od czasów cesarstwa, a polityka władz wobec religii w swoich założeniach nie uległa znaczącej modyfikacji. Chińskie władze traktują religie w sposób instrumentalny, wykorzystując je do realizacji podstawowych zadań polityki państwa: kontrolują religie i arbitralnie oceniają, które wierzenia mogą być wyznawane, a które są zakazane. Decyzje te są uwarunkowane interesami państwa lub władzy. Rozprawa składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy analizuje religię jako istotny czynnik w naukach społecznych, głównie w politologii i stosunkach międzynarodowych widziany zarówno z zachodniej jak i chińskiej perspektywy. Rozdział drugi koncentruje się na definicjach religii (zachodnich i chińskich) oraz przedstawia cechy charakterystyczne chińskiego system religijnego. Trzeci analizuje proces zakorzeniania się niechińskich religii w Chinach: buddyzmu, katolicyzmu i islamu. Rozdział czwarty przedstawia politykę religijną czterech przywódców ChRL: Mao Zedonga, Deng Xiaopinga, Jiang Zemina i Hu Jintao. Rozdział piąty to trzy case studies pokazujące stosunek chińskich władz zarówno do „normalnych” religii jaki i kultów destrukcyjnych. Na podstawie przeprowadzonej analizy sformułowano następujące wnioski. Czynnik religijny jest obecny w chińskim życiu politycznym co najmniej od początków istnienia cesarstwa. Religia i polityka od zawsze były ze sobą zrośnięte a wierzenia były i są narzędziem w rękach chińskich władców. Chińskie władze prezentują dwa główne podejścia do religii: instrumentalizację i ciche przyzwolenie. Instrumentalizacja jest dominującą postawą, oznacza wykorzystywanie wierzeń do realizowania interesów państwa lub rządzących. Obiektem instrumentalizacji mogą stać się pozytywne/konstruktywne (z punktu widzenia interesów państwa) jak i negatywne aspekty oddziaływania religii.

The aim of the PhD thesis is to explore whether the religious factor is present in the PRC’s domestic and foreign policies and, if so, to depict the role it plays in Chinese politics. Since the importance of the religions is growing, the question arises whether a similar phenomenon occurs in the country, which are becoming a global power and whose aim is to achieve a superpower status. The topic is especially interesting taking into account the fact that the PRC is based on communist ideology, ruled by the communist party, which members must be atheists, while the state should be free from religious beliefs. But despite the aforementioned facts, currently one can observe a “religious fever” in China. What is more, Chinese atheists authorities started to promote its cultural heritage including religions. Does it mean that the religious factor has been playing an important role in Chinese politics for a very long time and is not merely considered separately (as in Western sciences) but is strongly interwoven with the state and the politics due to the lack of dichotomy between the sacrum and profanum? Does it all mean that the religion factor is present in the current Chinese politics, and that Chinese authorities use religions as a political tool? If this assumption is correct, in which areas and how religion is instrumentalised by the state? Is religion positive factor in Chinese policy – helps government in the ruling process, promotes stability in the country, integrates society? Or maybe religion is a definitely negative element which hampers state, destabilizes country and competes with the government to win hearts and minds? The main assumption of the PhD is as following: religious factor has been present and playing an important role in China since imperial time, and Chinese religious policy remains unchanged for years. The PRC approach towards religion is more or less the same as centuries ago - beliefs are treated in utilitarian manner as an instrument in the ruling process: state controls religions, arbitrarily defines which beliefs may be worshiped and which should be banned. These decisions depend on state/authorities’ interests. The paper has been divided into five chapters. The first depicts religion as an important factor in the social sciences, mainly in political science and international relations seen from Western and Chinese perspectives. The second chapter focuses on religious definitions in Western and Chinese social sciences and presents characteristics of Chinese religious system. The third part explores the process of development of the three non-Chinese religions in China: Buddhism, Catholicism and Islam. The fifth chapter depicts the PRC’s policies towards religion under four generations of Chinese leaders: Mao Zedong, Deng Xiaoping, Jiang Zemin and Hu Jintao. The fifth chapter depicts three case studies to show in detail China’s approach towards “normal” religions and evil cults. The result of the analysis is the following conclusion: Religious factor has been present and playing an important role in China since imperial time and Chinese religious policy remains unchanged for years. Chinese authorities present two main stances on religious: instrumentalisation and tacit consent. Instrumentalisation is a dominant approach and means to use beliefs for the state, leaders’ or Party’s interests. It may have two aspects: positive (constructive) and negative (deconstructive).