Wydatki rodziców na edukację dzieci a publiczny system oświaty

Niniejsza praca podejmuje temat inwestycji rodziców w edukację dzieci występujących pomimo funkcjonowania publicznego systemu oświaty w Polsce. Celem dysertacji jest identyfikacja czynników istotnych dla inwestycji rodziców w edukację dzieci. W szczególności przedmiotem zainteresowania są wydatki rodziców oraz uczestnictwo dzieci w zajęciach dodatkowych. Główny nacisk został położony na wpływ poziomu kapitału ludzkiego rodziców (zoperacjonalizowany przez poziom ich wykształcenia oraz samoocenę kompetencji językowych) na wysokość wydatków edukacyjnych oraz na decyzje o posłaniu dziecka na dodatkowe zajęcia w warunkach powszechnej, publicznej i bezpłatnej edukacji. Ze względu na istnienie edukacji publicznej, rodzice są zwolnieni z wielu kosztów, jednak wciąż ponoszą wydatki związane z nauką dziecka w szkole oraz różnego rodzaju dodatkowe, dobrowolne wydatki. Kolejnym celem pracy jest zidentyfikowanie, czy wymieniane w literaturze empirycznej czynniki w inny sposób oddziałują na różne grupy wydatków (związane ze szkołą oraz dodatkowe). Publiczna edukacja, mimo że oparta o jednolite w skali kraju podstawy programowe odpowiednie dla etapu edukacyjnego i typu szkoły, jest jednak o zróżnicowanej jakości, wynikającej m.in. z różnic w poziomie finansowania między samorządami. Zamożne samorządy, w których zamieszkuje zamożniejsze społeczeństwo, są w stanie przeznaczyć więcej środków na oświatę na swoim terenie. Kolejnym ważnym problemem badawczym poruszanym w dysertacji jest zatem istnienie dodatniej zależności między inwestycjami publicznymi a wydatkami rodziców. Jeśli ta zależność występuje, może to świadczyć o wzmacnianiu się nierówności w inwestycjach w kapitał ludzki dzieci. W pracy testowane są cztery główne hipotezy: H1. Indywidualne cechy rodziny, w szczególności wykształcenie i zamożność rodziców różnicują poziom inwestycji rodzicielskich przeznaczanych na edukację dzieci w Polsce. H2. Wydatki rodziców na edukację dzieci oraz uczestnictwo w zajęciach dodatkowych są zróżnicowane ze względu na etap kształcenia. Wyższe inwestycje są ponoszone na etapach, które kończą się egzaminem zewnętrznym będącym przepustką do dalszej edukacji. H3. Wydatki obowiązkowe związane z edukacją publiczną są mniej zróżnicowane i w mniejszym stopniu zależą od cech rodziców, niż wydatki dodatkowe. Obowiązkowe wydatki są również mniej zróżnicowane terytorialnie, niż wydatki dodatkowe. H4. Publiczne oraz rodzicielskie inwestycje w edukację dzieci w Polsce są dodatnio skorelowane. Zakładane cele badawcze zostały osiągnięte dzięki wykorzystaniu w analizach metod ilościowych i jakościowych. Badania ilościowe zostały przeprowadzone z wykorzystaniem zbiorów z Badania Ekonomicznych Uwarunkowań Celów i Kierunków Alokacji Nakładów na Edukację Realizowanych przez Podmioty Publiczne i Prywatne w Polsce „BECKER” (2013- 2014) oraz z badania Uwarunkowań Decyzji Edukacyjnych „UDE” (2014), które to badania 6 były realizowane przez Instytut Badań Edukacyjnych. Zbiór z badania BECKER został wykorzystany do zbadania determinant wydatków na edukację, w tym różnych grup wydatków (szkolnych i pozaszkolnych), a także w połączeniu z danymi Banku Danych Lokalnych GUS o finansach samorządów oraz Systemu Informacji Oświatowej (SIO) do zbadania relacji między publicznymi i prywatnymi inwestycjami. W tym celu wykorzystano modelowanie wielopoziomowe, które pozwala uwzględnić czynniki kontekstowe leżące po stronie samorządów oraz uwzględnia hierarchiczną strukturę danych. Zbiór z badania UDE posłużył weryfikacji czynników wpływających na uczestnictwo w zajęciach dodatkowych. Posłużono się przy tym modelowaniem logitowym z uwzględnieniem klastrowania błędów losowych. W badaniu wykorzystano również analizę wywiadów rodzinnych (zrealizowanych w ramach badania BECKER). Jej wyniki pomagają w sformułowaniu hipotez oraz stanowią uzupełnienie analiz ilościowych. Przeprowadzone analizy sugerują przyjęcie hipotezy H1. Wykształcenie rodziców oraz sytuacja materialna rodziny istotnie przekłada się na wysokość wydatków przeznaczanych na edukację dzieci oraz na prawdopodobieństwo uczestnictwa w zajęciach dodatkowych. Przy danym poziomie sytuacji materialnej, wyższe wykształcenie rodziców zawsze wiąże się z większymi inwestycjami w edukację dzieci. Użycie innej miary przybliżającej kapitał ludzki rodziców – poziomu kompetencji językowych – daje ten sam wynik. Hipoteza H2. nie została całkowicie potwierdzona. Wbrew założeniom, to uczniowie szkół podstawowych otrzymują wyższe inwestycje rodziców w postaci wydatków oraz uczestnictwa w dodatkowych zajęciach, niż gimnazjaliści. Jednak inwestycje są zróżnicowane ze względu na etap i rodzaj kształcenia. Nie odnotowano istotnych różnic w poziomie wydatków na uczniów gimnazjów i liceów ogólnokształcących, podczas gdy na uczniów zasadniczych szkół zawodowych i techników rodzice przeznaczali mniej wydatków. Hipoteza H3. została przyjęta w wyniku przeprowadzonych analiz. Wydatki ściśle związane z nauką w szkole, traktowane przez rodziców jako obowiązek, są mniej wrażliwe na cechy rodziców i gospodarstwa domowego, a także są mniej zróżnicowane terytorialnie. Dobrowolne wydatki rodziców są bardziej zróżnicowane ze względu na cechy rodziców (wykształcenie, zamożność, aspiracje, kapitał kulturowy), a także bardziej zróżnicowane terytorialnie, co sugeruje pewien ich związek z dostępnością prywatnej oferty edukacyjnej np. w postaci zajęć dodatkowych. Hipoteza H4. została potwierdzona częściowo. Odnotowano istotną dodatnią korelację między wydatkami rodziców a wydatkami samorządów na oświatę ogółem oraz na wynagrodzenia nauczycieli. W przypadku samorządowych wydatków na materiały dydaktyczne i pomoce zależność okazała się odwrotna. Odnotowano także istotną dodatnią zależność między wydatkami rodziców a godzinami pracy nauczycieli ogółem oraz godzinami poświęconymi uczniom (tylko dla szkół podstawowych), podczas gdy czas nauczycieli przeznaczany na zajęcia dodatkowe okazał się być nieistotny. Wyniki analizy logitowej dla prawdopodobieństwa uczestnictwa w zajęciach dodatkowych pokazały, że uczniowie zamieszkujący na wsi istotnie rzadziej uczestniczą w takich zajęciach. Kiedy 7 kontrolowano bliskość szkół językowych w okolicy gospodarstwa (jako przybliżenie dla prywatnego rynku zajęć edukacyjnych) zależność ta znikała. Wyniki zaprezentowanych w rozprawie badań pokazują, że uczestnictwo w formalnej, publicznej edukacji wymaga ponoszenia pewnych wydatków. Część z nich jest wymuszona, a część całkowicie dobrowolna. Są to dodatkowe inwestycje rodziców w kapitał ludzki ich dzieci. Wyniki analizy jakościowej oraz analiz ilościowych prezentowanych w tej pracy wskazują na odrębny charakter wydatków szkolnych i wydatków dodatkowych. Jest to pierwszy z ważnych wniosków płynących z przeprowadzonych przeze mnie badań. Drugim wnioskiem jest to, że prywatne wydatki edukacyjne stanowią jeden z elementów mechanizmu odtwarzania struktury kapitału ludzkiego. To wykształcenie rodziców oraz ich zamożność są kluczowymi determinantami wysokości wydatków na edukację (zwłaszcza nieobowiązkowych) oraz uczestnictwa dzieci w zajęciach dodatkowych. Ostatnim, trzecim wnioskiem jest to, że zależność występująca między publicznymi i prywatnymi inwestycjami – kumulowanie się nakładów – również sprzyja utrwalaniu struktury kapitału ludzkiego w wymiarze terytorialnym.

This thesis addresses the issue of parental investments in children’s human capital, which are a fact despite the existing free public education system in Poland. The purpose of the dissertation is to identify significant factors influencing parental investments in the education of children. Parental expenditures on education and the children’s participation in extracurricular activities are of interest in this work. The main emphasis was placed on the impact the level of parents' human capital (operationalized by the level of their education and self-assessment of language skills) had on the amount of educational expenditures and decision on enrolling a child in additional classes. Due to the existence of public education, parents are exempt from many costs. However, they still incur expenses related to the child's school education and other various voluntary expenses. Another objective of the work is to identify whether the factors mentioned in the empirical economic literature have different effects on obligatory and non-obligatory expenditures. Public education, although based on a uniform curricula adequate for the stage of education and type of school, is diversified in terms of quality. This stems from (inter alia) differences in the amount of local governments’ spending on education. Wealthy local authorities (with affluent citizens) are able to devote more resources to education in their territory than poorer local authorities. Another important research problem raised in this dissertation is the existence of a positive correlation between public investments and the expenditures of parents. If this relationship is significant, it can be a sign of strengthening inequalities in investments in the human capital of children. This dissertation verifies four main hypotheses: H1. The individual characteristics of the family, in particular the parents’ education level and their material situation, differentiate the level of parental investments in education of children in Poland. H2. Parental expenditures on children’s education and extracurricular activities differ due to the children’s educational stage. Higher investments are made at stages of education that end with an external exam. H3. Obligatory expenditures related to public education are less differentiated and to a lesser extent depend on the characteristics of parents, than non-obligatory expenditures. Obligatory expenditures are also less territorially differentiated than non-obligatory ones. H4. Public and parental investments in the education of children in Poland are positively correlated. The assumed research objectives have been achieved thanks to the application of quantitative and qualitative methods. Quantitative research was carried out by using the data sets from the Study on the Economic Determinants for Objectives and Guidelines on Allocation of Private and Public Education Spending in Poland ‘BECKER’ (2013-2014) and from the Study on Determinants of Educational Decisions ‘UDE’(2014). Both studies were carried out by the Educational Research Institute. The BECKER data collection was used to examine 9 determinants of expenditure on education, including different expenditure groups (school and out-of-school), as well as, in combination with data of the GUS Local Data Bank on local government finances and the Educational Information System (SIO), to investigate dependency between public and private investments. For this purpose, we used multilevel modelling, which allows to control contextual factors on the municipality level and takes into account the hierarchical structure of data. The UDE data collection was used to verify the factors influencing participation in extracurricular activities. As participation in such activities is a binary phenomenon and our observations are clustered by a household, we used logit modelling with cluster-robust standard errors estimator. In this study we also used the qualitative methods for analysing family interviews (carried out as part of the BECKER study). Its results helped formulate the hypotheses and illustrated the quantitative results. The results of analyses support the H1 hypothesis. The parents’ level of education and the financial situation of the family significantly differentiate the amount of expenditures on the education of children and the probability of participating in extracurricular activities. At a given level of financial situation, higher education of parents is always associated with greater investments in the education of children. Fluency in foreign language, which also approximates the level of parental human capital, gives the same result. The H2 hypothesis was only partially confirmed. Contrary to the assumptions, primary school students receive higher parental investment in terms of expenditures and extracurricular activities than lower secondary school (gimnazjum) students. However, investments are differentiated due to the stage and type of education. There were no significant differences in the level of spending on lower secondary and general upper secondary (liceum ogólnokształcące) school students, while parents spent less on students in vocational schools. Expenses strictly related to learning at school, treated by parents as an obligation, are less sensitive to the characteristics of parents and households, and are less territorially differentiated than non-obligatory expenditures. This result confirms hypothesis H3. Voluntary parental expenses are more diverse due to the characteristics of parents (education, affluence, aspirations, cultural capital), as well as more territorially diverse, which suggests some of their relationship with the availability of private education offer, e.g. in the form of additional classes. H4 hypothesis was partially confirmed. There was a significant positive correlation between the expenditures of parents and general public expenditures on education, as well as public expenditures on teachers' salaries. In the case of local governments’ spending on didactic materials, the dependence turned out to be the opposite than expected. There was also a significant positive correlation between parental expenditures and teachers’ working hours (only for primary schools), while teachers' time spent on additional classes turned out to be irrelevant. The results of the logit analysis for the probability of participating in extracurricular activities have shown that pupils living in rural areas are less likely to attend such additional classes than their counterparts living in urban areas. When the distance between language schools and the place of residence was controlled (as an approximation for the private market of educational activities), this relationship disappeared. 10 The results of the research presented in the dissertation show that participation in formal public education requires certain expenditures from parents. Some of them are forced by the system, and some are completely voluntary. These are additional investments of parents in the human capital of their children. The results of the qualitative and quantitative analysis presented in this work indicate the separate nature of school (obligatory) expenditures and additional (non-obligatory) expenditures. This is the first of the important conclusions from my research. The second conclusion is that private educational expenditures are one of the elements of the mechanism of recreating the structure of human capital. Parents' education and wealth are the key determinants of the amount of expenditure on education (especially non-obligatory) and the participation of children in additional classes. The last, third conclusion is that the relationship between public and private investments - the accumulation of both inputs - also leads to the strengthening the territorial inequalities in the human capital investments.