Społeczne uwarunkowania sposobów spędzania czasu wolnego przez nastolatków

Celem niniejszej pracy jest przyjrzenie się sposobom, w jaki nastolatki w określonym kontekście społecznym i kulturowym wykorzystują swój czas wolny. Ta grupa wiekowa podlega silnej kontroli dorosłych i instytucji, i ma niewielki wpływ na otoczenie społeczne – nie posiada prawa głosu, a organy, których może być częścią (np. rady młodzieżowe miast), mają zwykle charakter jedynie konsultacyjny. Przyjmuję zatem, że adolescenci dysponują określonym wachlarzem dostępnych zajęć, podczas gdy inne znajdują się poza ich zasięgiem. Identyfikuję czynniki oraz wartości, które stoją za ich wyborami w tym obszarze, biorąc również pod uwagę kontekst rodzinny oraz instytucjonalny. W pierwszej części pracy skupiam się na koncepcjach czasu wolnego w perspektywie teorii socjologicznej. Punktem wyjścia w badaniach czynności wykonywanych w czasie wolnym stały się dla mnie przede wszystkim rozważania Rojka (1995) dotyczące konieczności umieszczenia czasu wolnego w określonym kontekście społecznym, historycznym i kulturowym, koncepcja stylów życia zdefiniowana przez A. Giddensa (2001), oraz teoria poważnego czasu wolnego R. Stebbinsa (2007). Wybrane ramy teoretyczne pozwoliły mi na zidentyfikowanie czynników, które wpływały na dobór konkretnych zajęć (m.in. płeć, zainteresowania, sytuacja materialna), a także na podjęcie próby odróżnienia czasu rzeczywiście wolnego – wykorzystywanego przez młode osoby zgodnie z ich zainteresowaniami i chęciami – od czasu nauki czy pracy nad umiejętnościami. Część druga skupia się na sposobach konceptualizacji nastolatków w nurcie badań nad dzieciństwem, ze szczególnym uwzględnieniem roli nastolatka jako aktora społecznego. Przyjęta koncepcja dziecka konstruowanego społecznie Jamesa, Jenksa i Prouta (1998) pozwoliła na podjęcie tematyki sprawczości nastolatków oraz ich refleksyjności, dzięki którym mogą przyjmować zróżnicowane strategie (akceptacja, negocjacje, opór) wobec zastanej rzeczywistości. Ostatnia część pracy zawiera wnioski z badań jakościowych, prowadzonych w latach 2014-2019 w jednej z podwarszawskich gmin. W ich ramach zrealizowałam badania ankietowe oraz wywiady w trzech typach szkół gimnazjalnych – z klasami usportowionymi, państwowej oraz społecznej. Przeprowadziłam wywiady z uczniami szkół, ich rodzicami oraz z przedstawicielami gminnych instytucji kultury. Analiza materiału doprowadziła mnie do wniosku, że czas wolny młodych ludzi jest w dużym stopniu zorganizowany i poświęcany przede wszystkim na rozwój, rozumiany jako przyrost wiedzy. Obszarami, które ulegają ograniczeniu, są twórcze poszukiwania związane z wyborami tożsamościowymi, spędzanie czasu w grupie rówieśniczej, odpoczynek oraz sport.