Wybrane programy stypendialne jako forma wspierania edukacji młodzieży

Jedną z ważnych inspiracji do napisania mojej rozprawy doktorskiej nie był tekst naukowy, ale znana powszechnie nowela Henryka Sienkiewicza „Janko Muzykant”. Czytając ją po raz pierwszy byłem uczniem szkoły podstawowej i bardzo przeżyłem całą historię, niejednokrotnie identyfikując się z głównym bohaterem. Będąc studentem pedagogiki na każdym kroku słyszałem i czytałem o wyrównywaniu szans edukacyjnych, o tym jak wspiera się osoby zdolne, ale ubogie, czy z jakichś innych względów mające utrudniony dostęp do edukacji. Na początku tego tysiąclecia niezwykle popularne stały się wszelkiego rodzaju programy stypendialne, a hasła pomocy uczącej się młodzieży brzmiały głośniej niż do tej pory. Dlatego sprawą wręcz naturalną było, że chciałem sprawdzić jak w połowie drugiego dziesięciolecia XXI wieku wygląda sprawa wspierania młodzieży w jej rozwoju poprzez edukację. Interesowały mnie takie programy stypendialne, które pomagają młodym osobom spełniającym jednocześnie trzy warunki: są zdolne, są ubogie, są aktywne społecznie. Takie właśnie osoby, moim zdaniem, powinno się szczególnie wspierać, aby bezpowrotnie nie utracić ich talentów. Podobne cele stawiają sobie dwa ogólnopolskie programy stypendialne – program stypendialny Fundacji Dzieło Nowego Tysiąclecia oraz Stypendium Indeks Start2Star Fundacji 2065 im. Lesława A. Pagi i Fundacji LC Hart Leszka Czarneckiego. Programy te charakteryzują się również tym, że dany stypendysta objęty jest pomocą materialną przez cały okres studiów w przypadku Indeksu Start2Star, a w przypadku programu Fundacji Dzieło Nowego Tysiąclecia nawet przez kilkanaście lat, gdyż stypendystą można zostać w pierwszej klasie gimnazjum, a stypendium otrzymywać nawet na studiach doktoranckich. Kwota tego wsparcia wynosi 1300 zł miesięcznie w przypadku pierwszego programu i około 300 – 400 zł w przypadku drugiego programu. Kwoty stypendium są więc bardzo zróżnicowane w obu Fundacjach, ale jeszcze raz warto podkreślić, że w Fundacji Dzieło Nowego Tysiąclecia okres pobierania stypendium jest dłuższy. Badania przeprowadziłem za pomocą wywiadu swobodnego ukierunkowanego. Przebadałem po dwudziestu stypendystów z każdej fundacji. Byli to studenci trzeciego roku studiów. Wybór tej właśnie grupy nie był przypadkowy. Po kilku latach uczestnictwa w programach stypendialnych ich uczestnicy mają już wiedzę o tych programach oraz wyrobione zdanie o fundacjach. Przeprowadziłem także wywiady grupowe z osobami z zarządu obu fundacji. Najważniejsze wnioski płynące z mojego doktoratu są następujące: • uczestnictwo w programach stypendialnych na pewno pomogło tym młodym ludziom w studiowaniu, które dzięki stypendium jest o wiele łatwiejsze. Większość stypendystów musiałaby dorabiać w czasie studiów, część może nie studiowałaby tego co studiuje aktualnie. Mieliby na pewno mniej czasu i pieniędzy na realizację swoich pasji. Można jednak zaobserwować, że dla części stypendystów stypendium jest jedynie pewnym dodatkiem i analizując ich sytuację życiową można stwierdzić, że poradziliby sobie bez niego. Jeszcze raz warto podkreślić, że generalnie stypendia otrzymały osoby pochodzące z rodzin, gdzie nie było bardzo złej sytuacji, czy to materialnej, czy rodzinnej. • poza jednym przypadkiem wszyscy stypendyści byli jednymi z najlepszych w szkole, albo przynajmniej w klasie. Byli bardzo dobrymi uczniami osiągającymi sukces szkolny. Jednym z kryterium otrzymania stypendium jest wysoka średnia. W Fundacji Działo Nowego Tysiąclecia jest to 4,8 w gimnazjum i 4,5 w szkole średniej, w wyjątkowych sytuacjach średnia może być niższa. W programie Indeks Start2Star jest to co najmniej 4,0 w przedostatniej klasie szkoły ponadgimnazjalnej. Badani stypendyści mieli średnie ocen szkolnych znacznie wyższe od tych, które są wymagane, aby zostać stypendystą. Tylko uczniowie osiągający sukces szkolny (poza nielicznymi wyjątkami) mogą zostać stypendystami obu badanych programów. Wydaje mi się, że stawianie znaku równości pomiędzy sformułowaniem „zdolny”, a „osiągający wysokie oceny szkolne” jest dużym uproszczeniem. • Na pewno badane programy stypendialne wspierają szanse edukacyjne młodzieży. To bardzo dobrze, że takie programy istnieją. Uważam też, że dla wielu tych młodych ludzi stworzona jest ogromna szansa, którą w większości potrafili wykorzystać, z pożytkiem dla swojego procesu kształcenia. Większość z tych młodych ludzi ma możliwość na osiągnięcie kariery i rozwój, na który raczej nie miałaby szans bez tej pomocy. Brakuje mi jednak wśród tych młodych ludzi osób, takich jak sienkiewiczowski Janko Muzykant. Nie chodzi tu jednak o artystów, dla których są inne stypendia, które nie były przedmiotem badań niniejszej rozprawy. Chodzi tu o takie osoby, do których ciężko jest dotrzeć. Które już w początkowym okresie napotykają na wielkie zaniedbania ze strony swoich opiekunów i nigdy nie będą mogli nawet w niewielkiej części pokazać swojego prawdziwego potencjału.