Wpły wy Islamskiej Republiki Iranu w państwach Azji Środkowej w latach 1991–2023.

Azja Środkowa jest obszarem o wielkim znaczeniu dla interesów Islamskiej Republiki Iranu. Z tego powodu irańskie władze starały się zbudować silną pozycję w regionie już od momentu rozpadu ZSRR i powstania w Azji Środkowej nowych niepodległych państw w 1991 roku. Ambicje Iranu nie wynikają jedynie ze współczesnej kalkulacji. Iran łączą z Azją Środkową więzi sięgające daleko w przeszłość, wynikające z demografii, wspólnej historii oraz dorobku cywilizacyjnego. Język perski nawet współcześnie stanowi jeden z głównych języków regionu. W średniowieczu Azja Środkowa pełniła natomiast rolę bijącego serca perskojęzycznego świata. To tam powstawały największe dzieła irańskiej literatury, tam też żyli ojcowie nowoperskiej poezji. Region posiada ponadto ogromne znaczenie geopolityczne. Znajduje się w samym środku Eurazji, jest więc w orbicie zainteresowania każdego mocarstwa dążącego do regionalnej lub globalnej dominacji. Iran oddziałuje na państwa regionu politycznie, ekonomicznie oraz kulturowo-religijnie, wykorzysując bogaty asortyment narzędzi i środków. Nie jest jednak jedynym graczem w regionie. O wpływy w Azji Środkowej rywalizują z Iranem także inne mocarstwa regionalne, a więc Rosja i Chiny, oraz mocarstwa pozaregionalne, przede wszystkim Turcja i Stany Zjednoczone. Niniejsza praca postara się odpowiedzieć na pytanie dlaczego Iran zainteresowany jest Azją Środkową, jak Irańczycy oddziałują na państwa tego regionu oraz jak silne są irańskie wpływy w porównaniu do wpływów pozostałych graczy w regionie. Praca oparta jest w dużej mierze na koncepcjach Zbigniewa Brzezińskiego, wykorzystano także irańskie źródła w języku perskim.

Central Asia is an area of ​​great importance for the interests of the Islamic Republic of Iran. For this reason, the Iranian authorities have been trying to build a strong position in the region since the very collapse of the USSR and the emergence of new independent states in Central Asia in 1991. Iran's ambitions are not just a result of contemporary calculations. Iran is linked with Central Asia by ties that go back far into the past and stem from demographics, common history and civilizational legacy. Even today, the Persian language is one of the main languages ​​of the region. In the Middle Ages, Central Asia played the role of the beating heart of the Persian-speaking world. This is the place where the greatest works of Iranian literature were created and where the fathers of New Persian poetry lived. The region has also enormous geopolitical significance. It is located in the very center of Eurasia and thus it's in the orbit of interest of every power striving for regional or global domination. Iran influences the countries of this region politically, economically, culturally and religiously, using a wide range of tools and means. It is not the only player in the region however. Other regional powers, such as Russia and China, and extra-regional powers, primarily Turkey and the United States, are also competing with Iran for influence in Central Asia. This work will attempt to answer the question of why Iran is interested in Central Asia, how Iranians influence the countries of this region, and how strong is Iranian influence in comparison with the influence of other players in the region. The work is largely based on the concepts of Zbigniew Brzeziński, Iranian sources written in the Persian language were also used.