Redes referenciais em narrativas orais da Amazônia brasileira: texto, sociocogniçăo e interaçăo

W niniejszej pracy doktorskiej badamy problematykę odniesień wewnątrztekstowych w wypowiedziach ustnych, koncentrując się na pojęciu sieci referencyjnych jako obiekcie badań. Celem pracy jest zrozumienie, w jaki sposób konstruowane są sieci referencyjne w narracjach ustnych lokalnych społeczności żyjących w dorzeczu Amazonii brazylijskiej. W dyzertacji wykorzystuje się narzędzia lingwistyki tekstowo-dyskursywnej, socjokognitywej i interakcyjnej. W tym celu opieramy się między innymi na następujących badaniach: Mondada (1994), Mondada i Dubois (2003), Marcuschi (2008), Moura (2013, 2020), Cavalcante, Custódio Filho i Brito (2014), Matos (2018), Koch (2021). Przyjmujemy koncepcję języka jako aktywności socjointeraktywnej, rozumianej jako zbiór praktyk, za pomocą których nadawca/odbiorca wyraża swoje intencje i działa w sposób adekwatny do kontekstu. Przeprowadzone badanie sieci referencyjnych ma charakter jakościowy i funkcjonalny. Analiza koncentruje się na progresywności tekstowej i na procesach kategoryzacji, rekategoryzacji i transkategoryzacji odniesień, mając na uwadze gatunki oraz sekwencje tekstowe w konstrukcji sieci referencyjnych. Analiza odniesień wewnątrztekstowych wskazuje na brak linearności w ich konstrukcji, szczególnie tych odnoszących się do istnień niebędących ludźmi. Dotyczy to zarówno procesów forycznych, jak i zagadnień kognitywnych i kulturowych, wprowadzanych podczas interakcji i przyczyniających się do konstruowania znaczenia tekstu. Na potrzeby pracy został utworzony korpus przekazów ustnych mogący stanowić podstawę dalszych badań.

In this dissertation, we examine the phenomenon of referencing in oral text, with a particular emphasis on the notion of referential network. The aim of the research is to understand how referential networks are constructed in oral narratives produced in riparian communities in the Brazilian Amazon. The work is based on textual-discursive, sociocognitive and interactionist linguistics. To this end, we used studies by Mondada (1994), Mondada and Dubois (2003), Marcuschi (2008), Moura (2013, 2020), Cavalcante, Custódio Filho and Brito (2014), Matos (2018), Koch (2021) and others. This is a qualitative study, based on a functional approach to the study of referential networks. The analysis focuses on textual progression and the processes of (re/trans) categorization of the referent, considering the taxonomy of genre and textual sequences in the construction of referential networks. The analysis of discourse objects reinforces the assumption of non-linearity in the construction of the referent, especially regarding non-human entities. This construction involves both phoric processes and cognitive and cultural aspects, homologated in interaction, contributing to the construction of meaning in the text. And for the purposes of this study, a corpus of oral narratives was created, which could be used for future research.

Nesta tese, examinamos o fenômeno da referenciação no texto falado, centrando-nos na noção de rede referencial como objeto de estudo. O objetivo da pesquisa é compreender como são construídas as redes referenciais em narrações orais produzidas em comunidades ribeirinhas da Amazônia brasileira. O trabalho está fundamentado na linguística de base textual-discursiva, sociocognitiva e interacionista. Para tanto, recorremos aos estudos de Mondada (1994), Mondada e Dubois (2003), Marcuschi (2008), Moura (2013, 2020), Cavalcante, Custódio Filho e Brito (2014), Matos (2018), Koch (2021) e outros. Adotamos uma concepção de língua como uma atividade sociointerativa situada, entendendo-a como um conjunto de práticas por meio das quais falantes/ouvintes atuam e expressam suas intenções, de maneira a se adequar aos propósitos de cada contexto específico. É uma pesquisa qualitativa, partindo de uma abordagem funcional para o estudo das redes referenciais. As análises estão centradas na progressão textual e nos processos de (re/trans) categorização do referente, considerando a taxionomia de gênero e sequências textuais na construção das redes referenciais. A análise dos objetos de discurso reforça o pressuposto de não linearidade na construção do referente, especialmente no que se refere às entidades não humanas. A construção das redes referenciais envolve tanto processos fóricos quanto aspectos cognitivos e culturais, homologados na interação, contribuindo para a construção de sentido do texto. E para os propósitos deste estudo, foi criado um corpus de narrativas orais, que poderá servir para pesquisas futuras.