Jurysdykcja krajowa w sprawach dotyczących ubezpieczeń według rozporządzenia Parlementu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012

Przedmiotem pracy jest jurysdykcja krajowa w sprawach ubezpieczeniowych na podstawie rozporządzenia nr 1215/2012. Praca ma pięć celów badawczych: I) Zidentyfikowanie norm regulujących jurysdykcję krajową w sprawach ubezpieczeniowych i ustalenie hierarchii ich stosowania; II) Określenie zakresu podmiotowo-terytorialnego i przedmiotowego zastosowania sekcji 3 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012; III) Przedstawienie poszczególnych podstaw jurysdykcyjnych w sprawach ubezpieczeniowych i określenie charakteru całego szczególnego reżimu norm jurysdykcyjnych w tych sprawach; IV) Zbadanie funkcjonowania mechanizmów ochrony strony słabszej sprawy ubezpieczeniowej, na którą składa się zasadniczo pięć elementów: 1. asymetria regulacji jurysdykcji krajowej, przejawiająca się w uprzywilejowaniu strony słabszej – ubezpieczającego, ubezpieczonego i uposażonego z tytułu ubezpieczenia, a także poszkodowanego – w postaci możliwości skorzystania z ustanowionych przemiennie podstaw jurysdykcji, przy jednoczesnym braku takiego prawa dla strony silniejszej – ubezpieczyciela; 2. ograniczenie swobody stron w zawieraniu umów jurysdykcyjnych; 3. asymetryczne wzmocnienie skuteczności umów jurysdykcyjnych w przypadku zaistnienia pozytywnego konfliktu kompetencyjnego pomiędzy sądami z różnych państw członkowskich; 4. obowiązek pouczenia strony słabszej o prawie do zakwestionowania jurysdykcji sądu oraz o skutkach wdania się w spór; 5. zachowanie możliwości kontroli jurysdykcji pośredniej w państwie uznania lub wykonania orzeczenia; V) Ustalenie, czy zasadne jest istnienia odrębnej regulacji jurysdykcji dla spraw ubezpieczeniowych. Rozprawa doktorska składa się z 7 rozdziałów, wprowadzenia i uwag końcowych. W pierwszym rozdziale przedstawiono kwestie materialnoprawne dotyczące umowy ubezpieczenia i konstrukcji stosunku ubezpieczenia, do których odnosi się regulacja jurysdykcji w rozporządzeniu nr 1215/2012, używając terminologii z dziedziny materialnego prawa ubezpieczeniowego. W rozdziale drugim ukazano rys historyczny europejskiej regulacji jurysdykcji w sprawach ubezpieczeniowych, zidentyfikowano źródła norm, w tym regulacje prawa polskiego, wskazano hierarchię ich stosowania oraz określono relacje pomiędzy nimi. Przeanalizowano też ogólne wymagania zastosowania rozporządzenia nr 1215/2012 - miejsce zamieszkania w państwie członkowskim i występowanie elementu obcego. W rozdziale trzecim przeanalizowano podmiotowo-terytorialny i przedmiotowy zakres zastosowania norm jurysdykcyjnych w sprawach ubezpieczeń, w tym sprecyzowano kategorię „strony słabszej”, jej następców prawnych oraz autonomiczną wykładnię terminu „sprawa ubezpieczeniowa”. Na rdzeń pracy składa się przedstawienie w rozdziale czwartym podstaw jurysdykcji w sprawach ubezpieczeniowych dostępnych stronie słabszej oraz ubezpieczycielowi. Spojrzenie na omawianą problematykę z dwóch perspektyw pozwala uwidocznić asymetrię regulacji przewidującej zasadniczo 7 podstaw jurysdykcyjnych dla strony słabszej i 1 dla ubezpieczyciela, nie licząc jurysdykcji wynikającej z powództwa wzajemnego oraz jurysdykcji umownej. Szczególną uwagę poświęcono zagadnieniom powództwa interwencyjnego przeciwko ubezpieczycielowi, podstawy jurysdykcji dla actio directa poszkodowanego oraz przypozwaniu ubezpieczającego i ubezpieczonego przed forum właściwym dla powództwa bezpośredniego poszkodowanego. Rozdziały 5-7 dotyczą dopuszczalności w sprawach ubezpieczeniowych odpowiednio: umowy jurysdykcyjnej i jej wpływu na osoby trzecie, zwłaszcza następców prawnych.; przyjęcia przez sąd jurysdykcji na podstawie wdania się w spór oraz pouczenia strony słabszej o skutkach wdania się w spór; uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych, zwłaszcza w kontekście zachowania możliwości kontroli jurysdykcji pośredniej w wezwanym państwie członkowskim.

The subject matter of the dissertation is the jurisdiction in insurance matters under Regulation No 1215/2012. The dissertation pursues five research objectives: I) Identification of standards governing jurisdiction in insurance matters and establishment of an order of their implementation; II) Determination of the scope of subject-territorial and objective application of Section 3 of Chapter II of Regulation No 1215/2012; III) Presentation of the individual grounds for jurisdiction in insurance matters and determination of the nature of the entire special regime of jurisdictional standards in these matters; IV) Examination of the functioning of the protection mechanisms for the weaker party of an insurance case, with the protection consisting essentially of five elements: 1. the asymmetry in jurisdiction regulations, manifesting itself in favouring the weaker party – the policyholder, the insured and the beneficiary of insurance, as well as the victim – in the form of opportunities to take advantage of the alternately established grounds of jurisdiction, with the absence of such a law for the stronger party – the insurer; 2. the restriction of the freedom of the parties in concluding agreements on jurisdiction; 3. asymmetric reinforcement of the effectiveness of the agreements on jurisdiction in the event of a positive conflict of competence between courts in different Member States; 4. the duty to caution the weaker party of the right to challenge the jurisdiction of the court and of the consequences of entering into a dispute; 5. the maintenance of the possibility to control the jurisdiction of the intermediate state of the recognition or enforcement of a decision; V) Determination whether it is appropriate to have separate jurisdiction regulations for insurance cases. The dissertation consists of 7 chapters, an introduction and notes. The first chapter provides substantive issues pertaining to the insurance contract and the construction of the insurance relationship, referred to in regulation of the jurisdiction in the Regulation (EU) No 1215/2012, using the terminology in the field of material insurance law. The second chapter outlines the history of the European jurisdiction regulations in matters of insurance, identifies sources of standards, including the Polish regulations, indicates the hierarchy of their application, and specifies relationships between them. Further examined are the general requirements of Regulation No 1215/2012 – the place of residence in a Member State and the existence of a foreign element. The third chapter analyses the subject-territorial and substantive scope of application of the standards of jurisdiction in matters relating to insurance, including clarification of the "weaker party", its successors, and the autonomous interpretation of the term "insurance case". The core of the dissertation consists of a presentation in the fourth chapter of the grounds of jurisdiction in matters of insurance available to the weaker party and the insurer. A view of this issue from two perspectives enables highlighting the imbalance in the regulation providing in principle for 7 grounds of jurisdiction for the weaker party and 1 for the insurer, not counting the jurisdiction resulting from mutual action and contractual jurisdiction. Particular attention is given to issues of emergency action against the insurer, grounds for jurisdiction for the victim’s actio directa, and the policyholder and the insured being joined as a party to an action before a forum having jurisdiction for the direct action brought by the victim. Chapters 5-7 refer to admitting in insurance matters: the agreement conferring jurisdiction and its impact on third parties, especially legal successors; the court’s adoption of jurisdiction based on the entrance into a dispute and instruction to the weaker party of the consequences thereof; and recognition and enforcement of judgments, in particular in the context of maintaining control of intermediate jurisdiction in the requested Member State, respectively.