Przebudzenie kulturowe na Tahiti. Tożsamość, środowisko i mobilność w działalności stowarzyszeń tahitańskich

Niniejsza praca opowiada o utracie i odbudowie własnego sposobu konstruowania świata przez Mā’ohi – rdzennych mieszkańców Tahiti, oraz osadza je w szerszym kontekście globalnych problemów ekologicznych. We współczesnym Tahiti, mieszkańcy borykają się z kryzysem tożsamości kulturowej (będącym wynikiem kolonializmu) i globalną destabilizacją ekologiczną. Oddolną odpowiedź na te problemy wypracowują stowarzyszenia tahitańskich aktywistów. Opisuję historię dwóch z nich – Haururu zajmującego się starymi polinezyjskimi świątyniami w dolinie Papeno’o; oraz Fa’afaite te Ao Mā’ohi, które pracuje na rzecz odnowy polinezyjskich tradycji żeglarskich. Ich działalność wpisuje się w lokalny ruch odnowy rdzennej kultury, jak również w światowy aktywizm ekologiczny. W rzeczywistości bowiem nie mamy do czynienia z odrębnymi problemami. Stawiam tezę, że ochrona środowiska i przebudzenie kulturowe Mā’ohi są obecnie jednym zjawiskiem, wypływającym z polinezyjskiej ontologii, a jednocześnie wyrastającym z dzisiejszych największych problemów i potencjału ich rozwiązywania. Członkowie stowarzyszeń starają się rehabilitować nierozerwalny, podtrzymujący życie i tożsamość wyspiarzy węzła relacji (nati) pomiędzy ziemią, morzem i ludźmi. Odnowa wielowymiarowych relacji z lądem i oceanem, historią, duchowością, praktykami i wiedzą przodków w warunkach postkolonializmu, globalizacji i zmian klimatycznych jest jednym z podstawowych założeń współczesnego aktywizmu na Tahiti, a szerzej Polinezji. Zadam sobie pytanie o to, jak rekonstruuje się dziś te więzi oraz co oznacza w tym procesie stara polinezyjska świątynia – marae oraz va’a – pełnomorska piroga żeglowna. Aktywiści odwołują się bowiem do wiedzy, wartości i historii ich przodków (tupuna), łącząc je z współczesnymi technologiami, czy ideałami, aby kształtować bezpieczniejszą przyszłość dla nadchodzących pokoleń. Tożsamość Mā’ohi, środowisko, postkolonializm oraz szeroko rozumiana mobilność zaczynają tworzyć interesujący splot relacji, odgrywający kluczową rolę w opisywanych zjawiskach. Pierwsza część pracy wprowadza czytelnika w inspiracje teoretyczne, na kanwie których powstał tekst (również tych wywodzących się z myśli tahitańskiej). Opisuję w niej też historyczny kontekst formułowania się dzisiejszej postkolonialnej rzeczywistości wyspy. Druga część skoncentrowana jest na działaniach stowarzyszenia Haururu, jako przykładzie wiązania wielowymiarowych relacji wyspiarzy z ziemią. Nie ogranicza się to jedynie do praktycznych przejawów troski o lokalne plaże, rzeki, dolinę czy góry. Aktywiści odwołują się do mitologii i podań tahitańskich, tańców i pieśni, lokalnych przestrzeni czy duchowości, aby zmagać się o własną tożsamość, rehabilitować tubylcze historie oraz odzyskać kontrolę nad stworzoną przez kolonializm i chrystianizację wyspiarską rzeczywistość. Ma to polegać głównie na pojednaniu się i ponownym połączeniu z własną ziemią. W drugiej trzeciej pracy przedstawiam Polinezyjczyków jako spadkobierców voyaging culture/ voyaging people (kultury podróży, ludu podróży), w której dalekosiężne wyprawy morskie, stanowią jedną z podstaw ontologii. Zadam pytanie, czym jest mobilność rdzennych Polinezyjczyków w świecie współczesnym oraz jakie ma znaczenie dla wyspiarzy w globalnych zmaganiach z destabilizacją środowiska? Dzięki odrodzeniu zapomnianej sztuki żeglowania współcześni aktywiści starają się zredefiniować postrzeganie oceanu i powrócić do zamieszkiwania morza. Tym samym odniosę się do ogólnych pytań o relacje człowieka z naturą oraz o to, co oznacza zamieszkiwać wyspę i ocean. Praca ma też na celu zademonstrowanie wyspiarskich sposobów na rozwiązanie globalnych problemów ekologicznych. Niewątpliwie można z nich czerpać na poziomie międzynarodowym, jako z dobrych praktyk opartych na głębokiej, a jakże dziś potrzebnej myśli, przeformułowującej postrzeganie miejsca człowieka w świecie.

The thesis tells the story of losing and reconstructing the indigenous Tahitian ways of understanding and inhabiting the island and the sea. It is highly related to the wider context of global ecological problems. The Tahitians are suffering from postcolonial identity crises and the global climate destabilization. The island’s activists are trying to address these issues. I describe two associations: Haururu that guards the ancient Polynesian temple complex in the Papeno’o Valley, and Fa’afaite te Ao Mā’ohi that works for the renewal of the Polynesian sailing traditions. The activities of both organizations are part of grassroots, local movement for cultural renewal and global ecological activism. It is not surprising, since both of the concerns, cultural and environmental, are actually one issue. I argue that caring for the environment and the Mā’ohi cultural awakening are one phenomenon that originates from the Polynesian ontology, and at the same time, comes from the need to resolve the most urgent, contemporary crises. The members of the associations are trying to rehabilitate inextricable, life and identity-sustaining bonds of relations (nati) between the land, the sea and the people. The renewal of multidimensional relations with the island, the ocean, the history, the spirituality, the practices, and the knowledge of the ancestors in the postcolonial, global and climatically unstable reality is one of the core concerns for Tahitian, and wider Polynesian, activism. I asked the question of how the islanders reconstruct these bonds, and what the marae (ancestral temple) and the va’a (voyaging canoe) mean to the process. The activists are combining their tupuna (ancestors’) values, knowledge and history with contemporary technologies and ideals to build a better future for generations to come. Mā’ohi identity, environment, postcolonialism, and mobility interweave into a knot of relations that play the key role in the described processes. The first part of the text introduces my theoretical inspiration including those coming from Tahitian thought. I refer, as well, to the historical context of Tahitian postcolonialism. The second part focuses on the activities of Haururu as an example of the bonding multidimensional relations of the islanders with the land. It is not limited to practical caring for the valley, rivers, mountains or littoral zone. The activists draw from Tahitian mythology, local legends, they dance and chant, redefine spaces and invoke ancestral spirituality. In this manner they struggle for their identity, rehabilitation of indigenous history, and to regain control over the island reality that has been structured by colonialism and Christianization. They search for reconciliation and reconnection to the land. In the third part the Polynesians are described as heirs to the voyaging culture/ voyaging people, for whom the most important ontological statements are connected to long distance seafaring. I will reflect on indigenous, Polynesian, mobility today and what its significance is for the environmental and the cultural struggle. I think that by reinstituting the forgotten art of their ancestors’ navigation and sailing, the activists reframe people’s perception of the ocean and enable them to reclaim their ability to inhabit the sea. The described above reflection introduces more general questions about human–nature relations and the meanings of inhabiting an island or a sea. I try to underline the islanders’ input in resolving the global ecological problems with practices that draw from profound, and I think internationally needed, thought that redefines the human position in the World.