Ceramika stołowa z Tanais. Analiza importu, dystrybucji, funkcji oraz napraw i wtórnego wykorzystania w okresie od III w. p.n.e. do III w. n.e.

Tematem rozprawy jest ceramika stołowa okresu hellenistycznego i rzymskiego pochodząca z Tanais, greckiego miasta znajdującego się nad współczesną rzeką Don. Celem pracy jest przeprowadzenie wnikliwej analizy importu, dystrybucji, funkcji oraz napraw i wtórnego wykorzystania naczyń w okresie funkcjonowania antycznego miasta, to jest od III w. p.n.e. do III w. n.e. W pracy wykorzystano znaleziska ceramiki stołowej odkryte na terenie antycznego Tanais, w tym w wykopie XXV, czyli miejscu gdzie swoje badania prowadzi misja archeologiczna Uniwersytetu Warszawskiego. Ceramika stołowa z wykopu XXV pochodzi z sezonów prac trwających nieprzerwanie od 1999 do 2019 roku. Szczegółowej analizie oraz skatalogowaniu poddano 216 zabytków. Zespół ceramiki stołowej z polskich wykopalisk w Tanais nie został wcześniej całościowo opracowany i opublikowany. Dysertacja została podzielona na dwa tomy. Tom I o objętości 300 stron składa się z sześciu rozdziałów, obejmujących cztery części pracy: wprowadzenie (rozdziały od 1.1 do 1.10), prezentację materiału (rozdziały od 2.1 do 2.5), podsumowania, rezultaty analiz, wnioski, zakończenie (rozdział 3, 4, 5, i 6) oraz wykaz wykorzystanych zasobów (rozdziały 7, 8, 9 i 10). Tom II (235 stron) obejmuje katalog 216 zabytków pochodzących z wykopu XXV oraz obszerny materiał ilustracyjny obejmujący 49 rycin i 48 tablic z zabytkami. Po wprowadzeniu obejmującym opis przedmiotu rozprawy, pytania badawcze oraz stan badań nad zagadnieniem, przygotowana została prezentacja ceramiki stołowej pochodzącej z Tanais. Kolejno omawiana jest ceramika czarnopokostowana i czarnopolewana (2.1), ceramika z dekoracją malowaną (2.2), hellenistyczna ceramika reliefowa (2.3), ceramika czerwonopolewana (2.4) oraz stołowa ceramika niepolewana (2.5). Każda kategoria omawiana jest według schematu obejmującego zarys historii badań, charakterystykę poszczególnych grup, przedstawienie przykładów naczyń z danej kategorii jakie zostały odnalezione w trakcie badań prowadzonych na terenie całego Tanais oraz omówienie zbioru naczyń należących do danej kategorii i pochodzących z wykopu XXV. Ceramika stołowa prezentowana jest w szerokim kontekście obejmującym opis znalezisk oraz analogie z podobnych stanowisk z regionu. Następne rozdziały poświęcone są omówieniu przeprowadzonych analiz, przedstawieniu wynikających z nich wniosków oraz odpowiedzeniu na postawione w pierwszej części pracy pytania badawcze. Rozdział 3 omawia analizę przestrzenną depozycji ceramiki stołowej na terenie wykopu XXV. Przygotowano ją z wykorzystaniem narzędzi GIS. Rozdział 4 w szczegółowy sposób prezentuje zagadnienie importu ceramiki stołowej do Tanais w okresie hellenistycznym i rzymskim. Omawiane są modele wymiany handlowej jakie mogły być wykorzystywane w łańcuchu dostaw ceramiki do miasta. Przedstawiona została jego ekonomia oraz możliwość jej rekonstrukcji z wykorzystaniem naczyń stołowych. W dalszej części opisywane są prawdopodobne formy organizacji handlu ceramiką stołową w Tanais. Rozdział 5 porusza kwestie związane z badaniami znalezisk ceramiki stołowej z Tanais – jej naprawy, wtórne wykorzystanie oraz tak zwane długie użytkowanie. W rozdziale tym omawiane są zagadnienia, które wpływają na zmianę funkcji naczyń stołowych. Ta część pracy koncentruje się nad aspektami, takimi jak wykorzystanie ceramiki oraz jej potencjalna rola społeczna i symboliczna. Na zakończenie w rozdziale 6 przedstawione zostało podsumowanie omawianych zagadnień oraz dalsze możliwości studiów. Przeprowadzone prace pokazały, iż badany zespół jest mocno zróżnicowany, zarówno pod względem form jak i samej proweniencji zabytków. W rezultacie przygotowanych analiz szczegółowo zaprezentowany został import, funkcja ceramiki, jej dystrybucja oraz procesy związane z wtórnym wykorzystaniem, naprawami oraz tak zwaną wydłużoną żywotnością naczyń. Całość została osadzona w realiach związanych z procesem kolonizacji regionu oraz relacjami politycznymi i handlowymi północnych wybrzeży Morza Czarnego.

The subject of the research is table pottery from the Hellenistic and Roman period from Tanais, a Greek city located on the bank of modern Don River. The aim of the study is to conduct an analysis of the import, distribution, function, repair and re-use of pottery during the ancient city’s existence – from the 3rd century BC until the 3rd century AD. The research was undertaken on finds of table pottery discovered in the ancient Tanais, including those excavated in trench XXV, the place where the archaeological mission of the University of Warsaw is conducting its work. The table pottery from the trench XXV come from various seasons of field work, which lasted continuously from 1999 to 2019. 216 vessel fragments were subjected to detailed analysis and cataloguing. The group of table pottery from the Polish excavations in Tanais has not been fully published before. The dissertation has been divided into two volumes. Volume I (300 pages), consists of six chapters, covering four main parts of the work: introduction (chapters 1.1 to 1.10), material presentation (chapters 2.1 to 2.5), summaries, analysis results, conclusions (chapter 3, 4 , 5, and 6) and the inventory of used sources (chapters 7, 8, 9 and 10). Volume II (235 pages) includes a catalogue of 216 finds from the excavation XXV and extensive illustrative material – 49 figures and 48 tables. After an introduction including a description of the subject of the dissertation, research questions and the state of research on the issue, a presentation of table ceramics from Tanais is presented. The following items are discussed: black-glazed pottery (2.1), pottery with painted decorations (2.2), Hellenistic mouldmade bowls (2.3), terra sigillata pottery (2.4) and semi-fine ware (2.5). Each category is discussed according to a scheme that includes an outline of the history of the research, the characteristics of individual groups, presentation of examples of vessels from a given category that were found during research conducted in Tanais and an overview of the collection of vessels belonging to a category from the trench XXV. Table ceramics is presented in a broad context, including the description of finds and analogies from similar sites in the region of the northern Black Sea coast. The following chapters are devoted to discuss the analyses, presenting the conclusions and answering the research questions posed in the first part of the work. Chapter 3 discusses the spatial analysis of tableware deposition in the trench XXV. It was prepared with the use of GIS tools. Chapter 4 deals in detail with the issue of tableware imports to Tanais in the Hellenistic and Roman periods. Models of trade exchange that could be used in the supply chain of table ceramics to the city are discussed. Its economy and the possibility of its reconstruction with the use of table pottery are presented. Probable forms of organization of the table pottery trade in Tanais are also described. Chapter 5 deals with three important issues related to the study of tableware finds from Tanais - its repair, re-use and the so-called long use. This chapter discusses the issues that could change the function of tableware. This part of the work focuses on aspects such as the use of ceramics and its potential social and symbolic role. Finally, chapter 6 presents a summary of the issues discussed and further possibilities for studies on this category of monuments. The conducted works have shown that the studied set of vessels is highly diversified, both in forms, categories and the provenance. As a result of the prepared analyses, the import, function of ceramics, its distribution and processes related to reuse, repair and the so-called extended use of table pottery were presented in detail. The whole dissertation was set in the realities related to the process of colonization of the region as well as the political and commercial relations of the northern Black Sea coast in the discussed period.