Obraz rozszerzony jako wyraz współczesnego doświadczenia sztuki

W niniejszej rozprawie podejmuję namysł nad kwestią aktualności obrazu i statusem ontologicznym jego współczesnej postaci łącząc rozważania filozoficzne z teorią sztuki. Odnoszę się do współczesnych realizacji artystycznych i doświadczenia własnej praktyki artystycznej. Praca składa się z dwóch części – w pierwszej analizuję współczesne doświadczenie sztuki i wyodrębniam jego istotne elementy, w drugiej, wskazuję na zmiany we współczesnej praktyce artystycznej, które generują konieczność redefinicji pojęcia obrazu. Uzasadniam, że współczesny modus obrazu kształtuje się w związku ze zmieniającymi się sposobami doświadczania sztuki i ujmowania podmiotu jako bytu relacyjnego, nomadycznego. Pokazuję, że rozszerzenie dyskursu na temat doświadczenia sztuki en general (poszerzenie wzrokocentrycznego paradygmatu percepcji o komponenty takie jak przestrzeń, ruch, cielesność, dotyk, synestetyczność czy komunikację ciałosferyczną) – gdy odniesiemy je do obrazu, prowadzi do przekroczenia ram jego tradycyjnej wykładni ujawniając hybrydyczny charakter. Przyjmując dla określenia tej współczesnej modyfikacji pojęcia obrazu termin obraz rozszerzony, "Expanded Image", badam, czy zaawansowane technologie są koniecznym warunkiem jego istnienia. Analizując doświadczenie immersyjne wychodzę poza rzeczywistość wirtualną włączając w jego zakres również rzeczywistość aktualną. Wyodrębnione podczas analiz konkretnych realizacji artystycznych warunki tak rozumianego doświadczenia immersyjnego okazują się być niezależne od zastosowanego w nich zaawansowanego technologicznie instrumentarium. Następnie, pytając o status ontologiczny współczesnych obrazów, podejmuję namysł nad ich materialnością i bezcielesnością. W toku analiz prowadzonych w trybach myślenia przekraczającego dualistyczne podziały (nowy materializm, fenomenologia, strukturalizm, postmodernizm) eksponuję otwarty, asamblażowy, sieciowy i paradoksalny charakter współczesnego obrazu. Sieciowość i paradoks potraktowane jako konstytutywne cechy obrazu wskazują na jego wydarzeniowy i performatywny charakter ujawniając nie tyle jego sposób bycia, co stawania się. W toku analizy okazuje się, że to nie rama, ekran, czy zaawansowana technologia (łączona do tej pory z novum obrazowym określonym w teorii nowych mediów jako post-obraz), ale specyficznie rozumiana przestrzeń jest tym polem badawczym, na którym odnaleźć można konstytutywne cechy współczesnego obrazu. W niniejszej rozprawie podejmuję również namysł nad różnicą między transdyscyplinarnością a hybrydycznością współczesnej sztuki. Wskazuję w konkretnych analizach, że to właśnie hybrydyczność, a nie transdyscyplinarność, jest właściwością zarówno aktualnej rzeczywistości, jak i sztuki; ona także ma decydujący wpływ na aktualny charakter samego obrazu. We współczesnych realizacjach artystycznych dochodzi nie tylko do transdyscyplinarnego przenikania się dyscyplin naukowych i mediów, ale do swobodnego mieszania się różnych poziomów doświadczenia, wymiarów przestrzeni, rzeczywistości, kultur oraz heterogenicznych elementów, których wpływ na faktyczny przebieg jednostkowego doświadczenia sztuki nie daje się przewidzieć ani opisać. Hybrydyczność uwydatnia sieciowy charakter obrazu pozwalając na ujęcie go jako sfery przenikania się rozmaitych poziomów, systemów czy kodów, m.in. różnych poziomów rzeczywistości (wirtualnej, poszerzonej i aktualnej), współistnienia materialności z niematerialnością, nauki ze sztuką, mediów tradycyjnych z „nowymi”. Stosowany dotychczas podział na obraz malarski i cyfrowy czy obraz tradycyjny i współczesny w kontekście przeprowadzonych analiz ukazuje się w nowym świetle – obraz rozszerzony unika dychotomicznych podziałów i wyraźnie zdefiniowanych granic. Posiada otwarty charakter pozwalający na włączanie wciąż nowych elementów. Obraz rozszerzony, "Expanded Image", nieustannie się staje. W wyniku przeprowadzonych badań proponuję wprowadzenie do dyskursu sztuki najnowszej pojęcia obrazu rozszerzonego, "Expanded Image".

In this dissertation I discuss the ontological status of contemporary image, combining philosophical considerations with art theory. I refer to contemporary art works as well as to my own experience making art. The paper consists of two parts – in the first I analyze the contemporary experience of art and identify its essential elements, in the second part I point to various changes in contemporary art practice, which have brought about a need to redefine the concept of the image. I argue that the contemporary modus of the image is shaped by the changing ways in which we experience art and treat the subject as a relational, nomadic being. I show that the expansion of our experience of art en general (the extension of the vision-centered paradigm of perception with such components as space, movement and corporeality, touch, synaesthetic experience, embodied communication) – when applied to the image – exceeds the framework of its traditional interpretation, revealing its hybrid character. Adopting the term Expanded Image to describe this contemporary modification of the concept of the image, I examine whether advanced technologies are its necessary condition. When analyzing the immersive experience, I go beyond virtual reality and include actual reality in the scope of immersion. The conditions of the immersive experience, identified during the analysis of concrete artistic realisations, turn out to be independent of the technologically advanced instruments. While asking questions about the ontological status of contemporary images, I reflect on their materiality and non-corporeality. In the course of conducting analyses into modes of thinking that transgress dualistic divisions (new materialism, phenomenology, structuralism, postmodernism) I expose the assemblage-related, rhisomatic and paradoxical character of the contemporary image. A network-like nature and paradox, treated as constituent features of the image, point to its performative essence, revealing not so much its way of being as its way of becoming. In the course of my analysis, it turns out that it is not the frame or the screen, nor advanced technology (hitherto associated with the pictorial novum, defined in new media theory as being post-image), but space that is the research field where the constituent features of the contemporary image can be found. In this dissertation, I also ponder the difference between transdisciplinarity and hybridity in contemporary art. I show, in concrete analyses, that it is hybridity, and not transdisciplinarity, that constitutes a property of both our current reality and art; moreover, it also has a decisive influence on the current character of the image itself. In contemporary artistic works there occurs not merely a transdisciplinary intertwining of scientific disciplines and media, but also a free mixing of different levels of experience, dimensions of space, reality, cultures and heterogeneous elements whose influence on the way an individual work of art is ultimately experienced cannot be foreseen or described. Hybridity also emphasises the network-like character of the image, making it possible to perceive it as an entity made up of various interlacing levels, systems or codes, and at the same time as something involving the coexistence of the material with the immaterial, of reality with the virtual, of the augmented and the current, of science with art, and of traditional media with the "new-media”. The previously used divisions into painting and the digital image, or the traditional and contemporary image – in the context of the analyses conducted in this dissertation – now appear in a new light: the expanded image avoids dichotomous and clearly defined borders. The contemporary image has an open character allowing for the inclusion of new elements. The Expanded Image is thus constantly becoming. As a result of my research, I propose that the concept of the Expanded Image be introduced in the contemporary art discourse.