Kompozycyjność języka i zasada kontekstowości w filozofii Gottloba Fregego oraz wczesnego Ludwiga Wittgensteina

Streszczenie Celem rozprawy jest zbadanie relacji między zasadą kontekstowości a kompozycyjnością języka w filozofii Gottloba Fregego oraz wczesnego Ludwiga Wittgensteina, opisanie koncepcji niedorzeczności powiązanych z zasadą kontekstowości oraz analiza zasady kompozycyjności na gruncie współczesnej filozofii języka. W pracy wskazuję, że zarówno Frege, jak i Wittgenstein akceptowali zasadę kontekstowości oraz kompozycyjność języka. Zdaniem autora Grundlagen der Arithmetik tę pierwszą należy uznać za uogólnienie zasady pierwszeństwa myśli przed wyrażeniami składowymi (holizmu zdaniowego). Takie ujęcie pozwala wskazać na istotne miejsce zasady kontekstowości w koncepcji ideografii logicznej oraz tworzenia pojęć. Nie stoi ono w sprzeczności z silnym rozumieniem zasady kompozycyjności, które przypisuję Fregemu, postulujące jednoznaczne odwzorowanie struktury myśli ze strukturą zdania, ponieważ są one uznawane w ramach różnych etapów budowy symboliki logicznie doskonałej. Wittgenstein odrzucał fregowską interpretację kompozycyjności, niemniej jednak, dostrzegał kluczowe znaczenie tego aspektu języka dla natury kwantyfikacji, operacji oraz przestrzeni logicznej. Opisywał je nie tylko w Traktacie logiczno-filozoficznym, ale także w Uwagach o logice oraz w rozmowach z Friedrichem Waismannem dotyczących wczesnych prac. W rozprawie wskazuję także, że autor Dociekań filozoficznych łączył swoje rozumienie zasady kontekstowości z koncepcją zwykłego nonsensu. Takie odczytanie pozwala mi pokazać pewną ciągłość między poglądami Fregego i Wittgensteina na naturę zasady kontekstowości. Praca jest podzielona na 6 rozdziałów (oraz wstęp i podsumowanie). W rozdziale pierwszym zarysowuję podstawową problematykę pracy oraz motywację teoretyczną do podjęcia jej przeze mnie. W następnym rozdziale zasada kompozycyjności jest szczegółowo scharakteryzowana wraz z przemawiającymi na jej rzecz racjami. W rozdziale trzecim opisuję główne stanowiska w sporze o ujęcie przez Fregego relacji między zasadą kontekstowości a kompozycyjnością języka. Rozdział czwarty przedstawia najważniejsze interpretacje zasady kontekstowości w myśli ‘wczesnego’ Wittgensteina oraz dwie koncepcje nonsensu: koncepcję zwykłego nonsensu i koncepcję istotnego nonsensu. W rozdziale piątym proponuję własne stanowisko opisujące Fregowskie poglądy na zasady kontekstowości oraz kompozycyjności, pokazuję, w jaki sposób powiązać te dwie zasady z innymi ważnymi wątkami myśli filozofa z Jeny, prezentuję liczne świadectwa tekstowe na rzecz mojej koncepcji oraz wskazuję słabe strony większości stanowisk znanych z literatury przedmiotu. W ostatnim rozdziale opisuję szereg fragmentów z pism Wittgensteina przemawiających na rzecz koncepcji zwykłego nonsensu, bronię restrykcyjnego odczytania zasady kontekstowości przed krytyką obecną w literaturze oraz szczegółowo przedstawiam poglądy na kompozycyjność języka zawarte w Traktacie logiczno-filozoficznym.

Summary The aim of this thesis is to examine the relation between the context principle and compositionality of language in Gottlob Frege’s and the early Ludwig Wittgenstein’s philosophy, to describe the conceptions of nonsense related to the context principle, and to analyse the principle of compositionality in the light of contemporary philosophy of language. In the work, I indicate that both Frege and Wittgenstein accepted the context principle and compositionality of language. According to the author of Grundlagen der Arithmetik, the former principle should be understood as the generalized form of the thesis holding the priority of a thought over its constituents (the propositional holism). The presented view allows to show the key role of the context principle in the concept script and the formation of concepts. This view is not out of line with a strong version of compositionality that I ascribe to Frege and that says that the structure of a thought is isomorphic with the structure of a sentence, since these claims are accepted at different stages of constructing a logically perfect language. Wittgenstein rejected Fregean reading of compositionality. Nonetheless, he discerned the crucial role of this aspect of language for the nature of quantification, operations and the logical space. Wittgenstein described compositional view of language in the Tractatus Logico-Philosophicus as well as in the Notes on Logic and in the conversations with Friedrich Waismann that concerned the early phase of Wittgensteins’ views. In the work, I indicate that Wittgenstein’s understanding of the context principle was strongly connected with the austere view of nonsense. This interpretation allows me to show the continuity between Frege’s and Wittgenstein’s views on the nature of the context principle. The work is divided into six chapters. In chapter 1, I sketch the basic issues of my thesis and the theoretical motivation for engaging in the project. In the next chapter, compositionality of language is thouroughly characterized along with arguments in favour of it. In chapter 3, I describe the principal positions concerning the relations between the context principle and compositionality of language in Frege’s philosophy. Chapter 4 presents the main readings of the early Wittgenstein’s understanding of the context principle and two views of nonsense: the austere view of nonsense and the substantial view of nonsense. In chapter 5, I propose my own position concerning Frege’s view of the context principle and the principle of compositionality; I show how to accomodate and unify the two principles with other important aspects of Frege’s philosophy; I present numerous textual evidence from Frege’s writings in favour of the presented viewpoint and, then, I indicate the main disadvantages of the positions available in the secondary literature. In the last chapter, I describe a number of excerpts from Wittgenstein’s writings in favour of the austere view of nonsense; I defend the restrictve reading of the context principle against the criticism existing in the secondary literature, and, then, I present the details of Wittgenstein’s view of compositionality of language in the Tractatus Logico-Philosophicus.