The Science of the Soul in ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī’s philosophy and exegesis

Niniejsza praca poświęcona jest teorii duszy i ludzkiego ja w pismach filozoficznych i egzegetycznych Sayyida Muḥammada Ḥusayna Ṭabāṭabāʾiego (zm. 1981), jednego z najwybitniejszych współczesnych mistrzów filozofii sadryjskiej—tradycji wywodzącej się z myśli działającego w safawidzkim Iranie Mułły Ṣadry (zm. 1635). Kontekstualizuje ona wkład Ṭabāṭabā’iego w odniesieniu do filozofii Mułły Ṣadry, porównując ʿAllāmę z jego wielkim poprzednikiem. Głównym celem niniejszego studium jest jednak pokazanie tych aspektów myśli Ṭabāṭabā’iego, w których jawi się jako oryginalny filozof, warty zainteresowania ze względu na swoje własne koncepcje. Udowadniając to, skupiam się na teorii duszy, która jest właśnie tą dziedziną zainteresowania, w której najlepiej można zobaczyć oryginalność ʿAllāmy, ponieważ jego nauka o duszy obejmuje szeroki wachlarz ontologicznych i epistemologicznych idei i spaja je w spójną wizję antropologiczną. Stąd, to właśnie nauka o duszy poucza nas, czym filozofia sadryjska jest dzisiaj. Scholastyczne, Awicennizujące podejście stanowi najbardziej wyróżniającą się cechę działalności interpretacyjnej Ṭabāṭabā’iego. W ramach tego podejścia demonstruje granice filozoficznych dociekań, szczególnie w w dziedzinie eschatologii. Jednak jego własny projekt filozoficzny często okazuje się ważniejszy niż samo komentowanie pism Mułły Ṣadry. Tym, co stanowi „wielką ideę” Ṭabāṭabā’iego organizującą jego myśl w system, jest wprowadzenie rozróżnienia między prawdami, haqāʾiq, a umysłowo konstruowanymi bytami, iʿtibārāt. Rozróżnienie to przebiega przez metafizykę, teorię duszy i epistemologię i jest zintegrowane z Ṭabāṭabā’iego wersją sadryzmu. Koncepcja iʿtibārāt znajduje zastosowanie w dziedzinie filozofii społecznej, fiqh i objawienia, podczas gdy haqāʾiq stanowią właściwy przedmiot metafizyki, a ich znajomość doskonali duszę podczas jej stawania się w procesie zmiany substancjalnej, al-ḥaraka al-jawhariyya, pojętej w myśl sadryjskiej formuły „od duszy cielesnej, stworzonej duszy do duchowej i wiecznej”, al-nafs jismāniyyat al-ḥudūth wa-rūḥāniyyat al-baqāʾ.

The present study is devoted to the theory of the soul and the human self in the philosophical and exegetical works of Sayyid Muḥammad Ḥusayn Ṭabāṭabāʾī (d. 1981), one of the most celebrated contemporary masters of transcendent philosophy—a tradition originated by Mullā Ṣadrā (d. 1635) in Safavid Iran. It contextualises Ṭabāṭabāʾī’s contributions in terms of Mullā Ṣadrā’s philosophy and pays close attention to the comparison between the ʿAllāma and his great predecessor. The main objective of this study is, however, to show those aspects of Ṭabāṭabāʾi’s thought in which he can be seen as an original philosopher, worth studying in his own right. In demonstrating this, I focus on the theory of the soul as precisely that area of interest where his originality can best be seen as it gathers a wide array of ontological and epistemological ideas into a coherent anthropological vision. Therefore, Ṭabāṭabāʾī’s philosophy, and the science of the soul in particular, instruct us what the Ṣadrian tradition entails today. The scholastic, Avicennising approach is the most prominent feature of Ṭabāṭabāʾī’s interpretative activity. Within this approach, he demonstrates the limits of the philosophical enquiry, especially in the area of eschatology. His own philosophical project, however, often proves to be more important than a mere commentary on Mullā Ṣadrā’s writings. Ṭabāṭabāʾī’s grand idea is the introduction of the distinction between iʿtibārāt and haqāʾiq that runs across metaphysics, the theory of soul, and epistemology, and is integrated into Ṭabāṭabāʾī’s version of Ṣadrianism. He finds a wide application of the concept of iʿtibārāt in the fields of social philosophy, fiqh and revelation, whereas haqāʾiq are the proper subject of metaphysics, the knowledge of which perfects the soul in its becoming in the process of substantial change, al-ḥaraka al-jawhariyya, captured in the Ṣadrian formula ‘from the bodily, created soul to the spiritual, eternal soul’, al-nafs jismāniyyat al-ḥudūth warūḥāniyyat al-baqāʾ. Ṭabāṭabāʾī’s project was intended to meet the mperceived challenges of modernity. His strong anti-skepticism was designed to safeguard the foundations of knowledge from relativism and reinforce the legitimacy of religious truth claims. His equally decisive antimaterialist stance was also aimed apologetically to demonstrate the immaterially of the soul, the world, and ultimately—God. This is also the primary context in which he discusses the soul in it perfecting journey towards God, be it in the philosophical or mystical garb. Throughout his writings he insists that this Neoplatonic, teleological path toward perfection is still a desirable solution today.