Dwa kody dwa światy: Funkcjonowanie adolescentów w warunkach realnych i wirtualnych – rola kontekstu (off vs on-line) w procesach wartościowania

Dynamiczny rozwój technologii, a w szczególności dostęp do szerokopasmowego internetu, przyczynił się do ukształtowania innowacyjnych rozwiązań i usług. Zapewniają one możliwość zdalnej realizacji codziennych aktywności, jak również zaspokajania różnorodnych potrzeb. Współczesny postęp techniczny wraz z rozwiązaniami zapewniającymi łączność z siecią, pozwala na wyróżnienie warunków wirtualnych funkcjonowania społecznego. Wyznacza je kontekst on-line – cyfrowa przestrzeń będącą miejscem występowania wydarzeń, zjawisk, treści jak również realizacji aktywności oraz narzędzia cyfrowe – urządzenia i programy kształtujące zawartość tak określonego obszaru. Stały się one równoległą, względem warunków realnych (kontekstu off-line oraz narzędzi analogowych), przestrzenią życia społecznego. Głównymi odbiorcami, ale także konsumentami tego postępu jest młodzież urodzona na początku obecnego wieku, która dorasta w świecie przepełnionym cybertechnologią i rozwija się przy nieustannym funkcjonowaniu on-line. Te okoliczności, specyfika rozwojowa okresu adolescencji oraz narastające problemy, będące pochodnymi od stałej obecności w sieci, uzasadniają koncentrację na tej grupie wiekowej. Rezultaty wielu badań wskazują, że kontekst on-line i narzędzia cyfrowe, sprzyjają zarówno angażowaniu się w zachowania o charakterze przemocy rówieśniczej (Wójcik, 2020; 2022), obniżeniu koncentracji (Mial, Dobson, 2006; Uncapher, Wagner, 2018), jak również występowaniu pozytywnych efektów w postaci: wzrostu kompetencji społecznych adolescentów (Cingel, Kremat, 2012) oraz rozwoju ich tożsamości (Nije Bijvank, Konjin, Bushman, 2012). Brak wiedzy dotyczący wpływu warunków wirtualnych na wszechobecne i uniwersalne procesy wartościowania uzasadniał podjęcie badań. Pytania i hipotezy o wpływ kontekstu off-line vs on-line oraz narzędzi analogowych vs cyfrowych na różne przejawy wartościowania dotyczące: aktywności, kontaktu, relacji, sytuacji łamania norm społecznych i oceniania ich następstw oraz kryteriów wartościowania ludzi, wyznaczyły obszar pracy. Rezultaty wykazały m.in. częstszą realizację aktywności wyszukiwania informacji oraz podejmowania kontaktu z innymi w kontekście on-line, a zarazem regularniejsze doznawanie negatywnych stanów emocjonalnych w kontekście off-line (Badanie I). Atrybuty charakteryzujące relacje społeczne, w postaci przyjaźni oraz zaufania, wartościowano bardziej jako bliskie, prawdziwe, trwałe, możliwe, autentyczne w kontekście off-line (Badanie II). Rodzaj kontekstu okazał się także różnicować preferowane kryteria wartościowania innej osoby: ich utylitarne podstawy były bardziej wskazywane w kontekście on-line, zaś normatywne w kontekście off-line (Badanie III). Wreszcie przemoc realizowana w przestrzeni internetu oraz procedura badania on-line, sprzyjały łagodniejszemu postrzeganiu sytuacji ofiary przemocy, jak również bardziej pobłażliwej ocenie działań sprawców (Badanie IV). Najważniejsze ustalenia dotyczą tego, że rodzaj kontekstu (zarówno samo miejsce badania jak i jego torowane przejawy – treści informujące o przestrzeni, w której realizowana jest aktywność bądź rozgrywa się sytuacja) zmienia sposób wartościowania oraz oceniania przez adolescentów tych samych obiektów: aktywności, atrybutów relacji społecznych, innych ludzi, jak również sytuacji przemocowej. To wydaje się stanowić przejaw automatycznego i nieświadomego wpływu kontekstu na procesy wartościowania. Zarazem uzyskane rezultaty stanowią przesłankę dla zrozumienia powszechności i specyfiki cyberprzemocy rówieśniczej, w której sytuacja ofiary oraz sprawcy są łagodniej oceniane w środowisku on-line. Ukazują również to, że sieć sprzyja wartościowaniu innej osoby głównie przez pryzmat jej użyteczności (kryteria utylitarne) dla oceniającego. Jednocześnie potwierdzono uniwersalność kontekstu on-line: wystarczy bowiem samo torowanie jego przestrzenią, aby aktywizować specyficzne dla niego schematy bądź skrypty, które służą następnie jako podstawa procesów wartościowania.

The dynamic development of technology, and in particular access to broadband Internet, has contributed to the development of innovative solutions and services. They provide the possibility of remote implementation of everyday activities, as well as meeting various needs. Contemporary technical progress, together with solutions ensuring network connectivity, allows for the distinction of virtual conditions of social functioning. They are determined by the on-line context – a digital space that is a place where events, phenomena, content as well as the implementation of activities occur, and digital tools – devices and programs that shape the content of such a defined area. They have become a parallel space of social life to real conditions (off-line context and analog tools). The main recipients, but also consumers of this progress are young people born at the beginning of the current century, who grow up in a world filled with cybertechnology and develop while constantly functioning on-line. These circumstances, the developmental specificity of the adolescence period and the growing problems resulting from constant presence on the network, justify focusing on this age group. The results of many studies indicate that the online context and digital tools promote both engagement in peer violence behaviors (Wójcik, 2020; 2022), reduced concentration (Mial, Dobson, 2006; Uncapher, Wagner, 2018), as well as the occurrence of positive effects in the form of: increased social competences of adolescents (Cingel, Kremat, 2012) and development of their identity (Nije Bijvank, Konjin, Bushman, 2012). The lack of knowledge about the impact of virtual conditions on ubiquitous and universal valuation processes justified the research. Questions and hypotheses about the impact of the off-line vs. on-line context and analog vs. digital tools on various manifestations of valuation regarding: activity, contact, relationships, situations of breaking social norms and assessing their consequences and criteria for valuing people, determined the area of work. The results showed, among others: more frequent information-seeking and contact with others in the online context, and at the same time more regular negative emotional states in the off-line context (Study I). Attributes characterizing social relationships, such as friendship and trust, were valued more as close, true, lasting, possible, authentic in the offline context (Study II). The type of context also differentiate the preferred criteria for valuing another person: their utilitarian foundations were indicated more in the online context, while normative ones in the off-line context (Study III). Finally, violence carried out in the Internet space and the on-line study procedure favored a milder perception of the situation of the victim of violence, as well as a more lenient assessment of the perpetrators actions (Study IV). The most important findings concern the fact that the type of context (both the place of study itself and its primed manifestations – content informing about the space in which the activity is carried out or the situation takes place) changes the way adolescents value and assess the same objects: activity, attributes of social relations, other people, as well as the situation of violence. This seems to be a manifestation of the automatic and unconscious influence of context on evaluation processes. The obtained results constitute also a premise for understanding the commonness and specificity of peer cyberbullying, in which the situation of the victim and the perpetrator are assessed more leniently in the online environment. They also show that the network encourages the evaluation of another person mainly through the prism of their usefulness (utilitarian criteria) for the evaluator. The universality of the on-line context was confirmed: simply priming it with its space is enough to activate its specific schemas or scripts as the basis for evaluation processes.