Spory Zygmunta Łempickiego z projektodawcami niemieckiej myśli o literaturze (1918-39)

Punktem wyjścia rozprawy doktorskiej było wsparte na wstępnych rozpoznaniach przekonanie o potrzebie przedstawienia intelektualnego dialogu Zygmunta Łempickiego z przedstawicielami międzywojennej germanistyki niemieckiej.Po pierwsze dlatego, że dialog ten jest nieznany, po drugie – i ważniejsze – bo jego rekonstrukcja rzuca nowe światło na powstanie nowoczesnej wiedzy o literaturze. Prace Łempickiego ukazywały się przecież w okresie, kiedy w Polsce, jak w całym regionie Europy Środkowej i Wschodniej, zakreślano obszar teoretycznej nauki o literaturze i definiowano jej przedmiot. Skupiłam się jednak nie na tym, ale na nakreślonej w pracach Łempickiego koncepcji historii literatury, bodaj najważniejszej i wciąż aktualnej części jego dorobku. Analiza relacji między poglądami Łempickiego a ówczesną germanistyką niemiecką pozwala pokazać, że jego nowatorskie koncepcje rozwijały się w nawiązaniu do idei wypracowanych przez literaturoznawców niemieckich, przy czym często podlegały one nie tylko na ich rozwinięciu bądź przetworzeniu, ale też na daleko posuniętej reinterpretacji, bliskiej – bez prezentystycznego naciągania – dzisiejszym projektom badań historycznoliterackich. Germanista był przekonany, że odtworzenie dziejów literaturoznawstwa jest kluczowe dla historii kultury. Ich rekonstrukcję pojmował nadspodziewanie nowatorsko – nie jako rejestrację tzw. faktów, lecz opis historii samych pojęć, którymi przez wieki operowano, i zmian w ich pojmowaniu. Przedstawiłam jego projekt w rozległym kontekście niemieckiej myśli o literaturze, odwołując się do tradycji dla niej kluczowych. A tym samym zarazem wprowadziłam i rozwinęłam wątek zwykle pomijany (jeśli nie liczyć zapomnianych już prac) – niemieckich inspiracji polskiego literaturoznawstwa międzywojennego. Tym ważniejszy, że były to inspiracje powszechne w naszym regionie, toteż ich wydobycie umożliwia zarysowanie dokładniejszej mapy obszaru niż ta, jaką dysponujemy dzisiaj. Łempickiego koncepcja historii literatury paradoksalnie była i jest lepiej znana w Niemczech niż w Polsce. Toteż jej funkcjonowanie w niemieckich środowiskach naukowych wymagało dokładnego opracowania. Przedstawiałam przede wszystkim recepcję jego myśli w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Została ona ukazana w kontekście obejmującym kwestie polityczne i instytucjonalne. Współczesnemu historykowi dziejów intelektualnych publikacje Łempickiego dostarczają bowiem obfitego i różnorodnego materiału, choć na pozór należą do wąskiej, wyspecjalizowanej dziedziny – literaturoznawstwa. Dobrze odwzorowują jednak główne tendencje i kierunki ideologiczne wyłonione w dwudziestoleciu międzywojennym oraz powstające między nimi napięcia w całym prawie polu praktyk kulturowych. Pokazują, że nauka o literaturze stanowiła raczej scenę nieustannego dialogu, czasami również ostrego sporu, w którym ścierały się nie tylko filozoficzne tradycje i przeciwstawne propozycje metodologiczne, ale także porządki dyskursywne reprezentujące odmienne interesy poznawcze, których rzecznicy na różne sposoby ujmowali i nazywali aktualne komplikacje i warunki możliwości tego dialogu.