Siła sprawcza podstawy programowej. Analiza procesu definiowania pojęcia racjonalizmu w podręcznikach licealnych

Jakość nauczana w polskich liceach jest tematem często poruszanym w polskiej debacie politycznej, jednak założenia leżące u podstaw samej idei edukacji publicznej rzadko znajdują miejsce w licznych badaniach i artykułach, dążących do jak najwierniejszego oddania złożonego systemu współczesnej oświaty. Wielość czynników tworzących ten system utrudnia ujęcie kondycji całości systemu w ramach jednej analizy, stąd założenie niniejszego badania sprowadza się wyłącznie do próby nakreślenia efektywności przekazywania pojęć na lekcjach historii. To opiera się na rekonstrukcji procesu przekazu informacji w polskich liceach ogólnokształcących na podstawie prześledzenia drogi, jaką konkretne pojęcie – racjonalizm –przechodzi od rozporządzenia ministerstwa edukacji, przez oparte na nim podręczniki, aż po sale lekcyjną i materialne warunki nauczania w polskich liceach. W założeniu taka analiza ma pozwolić na choć częściowe zrozumienie relacji pomiędzy czynnikami, składającymi się na ogólny system oświaty, jak też i wynikających z braku ich koordynacji uproszczeń w definicjach. Analiza uproszczenia w założeniu pracy opiera się na zestawieniu surowej definicji przedstawionej w podręcznikach do historii w liceach z akademickimi perspektywami zrozumienia pojęcia racjonalizmu. W wyniku tego porównania możliwe jest zrozumienie tak systemowych kompromisów, prowadzących do definicyjnych uproszczeń, jak też i świadomych decyzji politycznych, definiujących zakres tematyki zajęć w sposób utrudniający przedstawienie szerszej perspektywy na zrozumienie zagadnienia racjonalizmu. Wybrane do analizy pojęcie daje też sposobność założonej w pracy refleksji nad celem polskiej edukacji, dając punkt wyjścia dla porównań pomiędzy współczesnym systemem a filozofią oświeceniową, dającą początek założeniom edukacji publicznej w krajach europejskich.

The quality of teaching in Polish high schools is a topic often discussed in the Polish political debate, but the assumptions underlying the very idea of public education rarely find a place in numerous studies and articles seeking to reflect as faithfully as possible the complex system of contemporary education. The multiplicity of factors creating this system makes it difficult to capture the condition of the entire system in one analysis, hence the assumption of this study is limited only to an attempt to outline the effectiveness of transmitting concepts in history lessons. It is based on the reconstruction of the information transfer process in Polish secondary schools by tracing the way a specific concept - rationalism - passes from the regulation of the Ministry of Education, through the textbooks based on it, to the classroom and the material teaching conditions in Polish secondary schools. The assumption is that such an analysis is intended to allow for at least a partial understanding of the relationships between the factors that make up the general education system, as well as the simplifications in definitions resulting from their lack of coordination. The analysis of simplification in the thesis is based on the juxtaposition of the strict definition presented in high school history textbooks with academic perspectives on understanding the concept of rationalism. As a result of this comparison, it is possible to understand both systemic compromises leading to definitional simplifications, as well as conscious political decisions that define the scope of the course topics in a way that makes it difficult to present a broader perspective on understanding the issue of rationalism. The concept selected for analysis also provides an opportunity to reflect on the purpose of Polish education, providing a starting point for comparisons between the contemporary system and the philosophy of the Enlightenment, which gave rise to the assumptions of public education in European countries.