Gebelein during Pre- and Early Dynastic Period in context of other centres

Tematem niniejszej rozprawy doktorskiej są badania stanowisk archeologicznych położonych w mikro-regionie Gebelein, znajdującym się w południowym Egipcie, około 28 km na południowy zachód od Luksoru. Są one datowane na IV tys. p.n.e. Miejsce to było przedmiotem licznych nielegalnych poszukiwań zabytków i prac archeologicznych, co najmniej od 1884 r. Wyniki tych wczesnych badań nigdy nie zostały opublikowane na dostatecznym poziomie, podobnie jak rezultaty późniejszych prac archeologicznych. Nie mniej, były one kamieniem milowym w badaniach nad genezą starożytnego Egiptu. Północna Nekropola w Gebelein była pierwszym przebadanym predynastycznym stanowiskiem archeologicznym z opublikowanymi wynikami badań. Odkryte tam zabytki wywołały zainteresowanie specjalistów. Nie potrafiono jeszcze wtedy ustalić właściwego datowania owych artefaktów, jednak stały się one przyczyną, wraz z zabytkami z innych miejsc w Egipcie, ożywionej dyskusji wśród badaczy, która w późniejszych latach doprowadziła do prawidłowego przyporządkowania ich do czasów pre- i wczesnodynastycznych. Od 1885 roku na obszarze Gebelein miały miejsce regularne prace archeologiczne. O ich wynikach prawie nic nie wiadomo. Pierwszym celem niniejszej rozprawy jest więc rekonstrukcja historii badań mikro-regionu Gebelein. W oparciu o publikacje, niepublikowane archiwalne dokumenty (np. inwentarze muzealne, dzienniki badań, korespondencje, fotografie), jak i prace terenowe autora niniejszej rozprawy, ustalono miejsca wykopalisk różnych misji archeologicznych. Zabytki pochodzące z Gebelein zostały przedstawione w katalogu będącym częścią rozprawy. Udało się też ustalić w niektórych przypadkach, na których stanowiskach je odnaleziono. Powyższe działania umożliwiły realizacje kolejnego celu badań, tj. rekonstrukcji topografii archeologicznej tego terenu. Ustalono położenie, funkcje i datowanie stanowisk archeologicznych w obrębie Gebelein. Liczne zabytki, które pochodzą z Gebelein skłaniały badaczy do spekulacji na temat rangi ośrodka znajdującego się w czasach pre- i wczesnodynastycznych w tym mikroregionie. Niektórzy specjaliści sugerowali, że mogła się tam znajdować stolica proto-państwa. Inni natomiast podważali takie interpretacje. Wszyscy jednak wskazywali na brak dostatecznych badań nad Gebelein w owych czasach. Ostatnim więc celem niniejszej rozprawy doktorskiej jest ocena znaczenia i roli jaką pełnił mikro-region Gebelein w czasach formowania się państwa egipskiego. Niezbędne jest zaprezentowanie szerokiego tła procesów jakie dokonywały się wtedy nad Nilem, a zwłaszcza na terenach wczesnych ośrodków politycznych, opisanie zabytków pochodzących z Gebelein i porównanie owych artefaktów, jak i procesów z analogiami z innych stolic proto-państw. W efekcie badań ustalono, że na Północnej Nekropoli Gebelein odkryto najwięcej zabytków świadczących o wysokim statusie społecznym pochowanych tam osób. Było to cmentarzysko miasta Sumenu. Na podstawie dostępnego materiału można wnioskować, że najpewniej to ono było wiodącym ośrodkiem tego mikro-regionu i stolicą miejscowego protopaństwa. Co więcej, wychodząc poza ścisłe ramy celów niniejszej rozprawy, autor zauważył, że stolice proto-państw znajdowały się w równych od siebie odległościach około 50 km. Zapewne geneza ich rang jako stolic wywodzi się z ich wcześniejszej roli jako lokalnych ośrodków centralnych związanych z redystrybucją dóbr.

The subject of this doctoral thesis is the study of archaeological sites located in the micro-region of Gebelein, which is located in southern Egypt, about 28 km south-west of Luxor. They are dated to the 4th and early 3rd millennium BC. This place was the subject of numerous legal and illegal excavations since at least 1884. The results of these works have never been published in sufficient extent. Nevertheless, they were crucial for studies of the origins of ancient Egypt. The Northern Necropolis of Gebelein was the first excavated predynastic site with published research results (although in very limited extent). The artefacts discovered there brought interest of specialists. The Predynastic Period was not yet recognised back then, so the objects found at Gebelein and other sites fuelled a discussion among researchers, which in later years led to the correct dating of these objects to the Pre- and Early Dynastic Periods. Official archaeological works at Gebelein were initiated in 1885 and were continued by several scholar for the following years in irregular time intervals, but most of their results are almost unknown. Therefore, the first goal of this dissertation was the reconstruction of the research history of the Gebelein micro-region. Based on publications, unpublished archival documents (e.g. museum inventories, excavations journals, correspondence, photographs etc.), as well as field works of the author of this dissertation, locations of the archaeological sites have been established, as well as where and when various archaeological missions were working. Artefacts sourced from Gebelein are presented in the catalogue being part of this dissertation. It was also possible to establish, in some cases, where at Gebelein some objects were found. This helped to reconstruct the archaeological topography of this area. Numerous artefacts that come from Gebelein prompted researchers to speculate on the rank of the centre located in pre- and early dynastic times in this micro-region. Some specialists suggested that a proto-state capital was located there. While others challenged such interpretations. Nonetheless, everyone agree that the lack of sufficient research on Gebelein unable proper evaluation of the significance of this area. Therefore, one of the goals of this PhD thesis is an assessment of the importance and role played by the settlements at Gebelein in the times of formation of ancient Egyptian state. To achieve this it was necessary to present a wide background of the processes that took place along the Nile during the times in question, especially in the areas of early political centres, analysing artefacts from Gebelein, and comparing these objects and archaeological topography of Gebelein with proto-state capitals and low-ranking sites to understand the significance of Gebelein. As a result of the research, it was concluded that there was a political centre in the Gebelein micro-region, and it was established that the largest number of opulent artefacts at Gebelein was found at the North Necropolis, which was cemetery of the city of Sumenu. Based on the available material, it can be concluded that most likely this town was the leading centre of this micro-region and the capital of the local proto-state. Furthermore, going beyond the strict objectives of this dissertation, the author observed that capitals of the proto-states were at equal distances from each other, about 50 km from each other (with the exception of Middle Egypt where such early sites are poorly known). The genesis of their rank as capitals of proto-states originated from their earlier roles as local centres related to the redistribution of goods.