Niemieckojęzyczna powieść biznesowa po roku 2000 – jej główne nurty i przedstawiciele

Na styku literatury i ekonomii znajduje się powieść biznesowa, zwana na gruncie języka niemieckiego mianem Wirtschaftsroman, która jako gatunek literacki zyskała popularność w krajach niemieckojęzycznych po roku 2000. Wzmożone zainteresowanie powieścią biznesową wśród autorów niemieckojęzycznych jest między innymi wynikiem sukcesu, jaki ten gatunek osiągnął w latach dziewięćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych, co było bezpośrednio związane z zaistnieniem przełomowych zjawisk i procesów w obszarze ogólnoświatowej gospodarki. Do zjawisk tych należy zaliczyć przede wszystkim dynamiczny rozwój firm informatycznych czy telekomunikacyjnych, a co za tym idzie – intensywny rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Zjawiska te znalazły odzwierciedlenie w powieści zwanej Wirtschaftsroman. Powieść biznesowa to gatunek epicki charakteryzujący się zorganizowaniem fabuły wokół określonych zjawisk bądź wydarzeń gospodarczych. Autorzy powieści biznesowych ukazują niuanse życia gospodarczego, przybliżają reguły panujące w tym obszarze, przedstawiają teorie i zjawiska ekonomiczne oraz wybrane wydarzenia gospodarcze. Ponadto dostarczają czytelnikowi wiedzy z zakresu gospodarki i ekonomii, prezentują swoje poglądy i opinie, wyrażają krytykę w odniesieniu do istniejących okoliczności społeczno-ekonomicznych, dostarczają szerokiemu gronu odbiorców argumentacji w dyskursie publicznym. Tak rozumiana powieść biznesowa pełni często rolę edukacyjną, gdyż przedstawia w sposób zrozumiały dla czytelnika wiedzę teoretyczną z zakresu ekonomii i gospodarki. Autorami niemieckojęzycznych powieści biznesowych są nie tylko literaci, ale także aktywni uczestnicy życia biznesowego, tj. menadżerowie, właściciele przedsiębiorstw, a nawet naukowcy z zakresu ekonomii, którzy, włączając w fabułę moduły zawierające wiedzę teoretyczną między innymi z zakresu finansów, zarządzania czy marketingu dostarczają czytelnikowi niewywodzącemu się ze środowisk biznesowych wielu informacji, pozwalając na nabycie podstawowych kompetencji z zakresu ekonomii. Powieść biznesowa jako gatunek literacki jest obszarem badawczym niewystarczająco spenetrowanym naukowo nie tylko w Polsce, ale i w krajach niemieckojęzycznych, a istniejące publikacje są wycinkowe i rozproszone. Tymczasem powieść ta może być gatunkiem bardzo interesującym dla germanistów nie tylko ze względu na jej synkretyczność, ale przede wszystkim na niezwykle istotną tematykę oraz język, którym się posługuje. Celem rozprawy było podjęcie próby zdefiniowania powieści biznesowej i określenie jej cech konstytutywnych. Ponadto rozprawa zawiera odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu treści powieści biznesowej są odzwierciedleniem sytuacji osobistej i zawodowej autorów oraz bieżących wydarzeń gospodarczych po roku 2000 i jaki jest ich wpływ na fabułę. Zbadane zostały również walory edukacyjne powieści biznesowej oraz jej dominujące nurty w badanym okresie. W pierwszej części pracy dokonano analizy związków literatury i ekonomii, przedstawiono wybrane perspektywy badań literaturoznawczych na gruncie związków literatury i języka z ekonomią, a ponadto zaprezentowano dotychczasowy stan badań nad powieścią biznesową na gruncie niemieckojęzycznym. W tej części podjęto także próbę zdefiniowania pojęcia powieści biznesowej oraz przestawiono dominujące motywy w powieści biznesowej w badanym okresie. W drugiej części pracy analizie poddano wybrane powieści biznesowe, które ukazały się w dwóch pierwszych dekadach lat dwutysięcznych w celu zdefiniowania powieści biznesowej jako gatunku. W szczególności poddano analizie powieści, których fabuła koncentrowała się na następujących zagadnieniach gospodarczych: globalizacja, podział pracy, przenoszenie firm do krajów rozwijających się, kapitalizm nadzoru, mechanizmy funkcjonowania rynku pracy i rynków finansowych czy likwidacja gotówki. Część podsumowująca zawiera katalog cech konstytutywnych powieści biznesowej, którymi – według autorki pracy – charakteryzuje się współczesna powieść o biznesie.

At the intersection of literature and economics there is the business novel, known in German as Wirtschaftsroman, which has gained popularity as a literary genre in German-speaking countries since the year 2000. The increased interest in the business novel among German-speaking authors is, besides other things, the result of the success of this genre in the United States in the 1990s, which was directly connected to the groundbreaking processes taking place in the global economy at that time. These processes included, above all, the dynamic development of IT or telecommunications companies and, consequently, the intensive growth of the knowledge-based economy. These trends are reflected in the novel known as the Wirtschaftsroman. The business novel is an epic genre characterized by the organization of the plot around specific economic processes or phenomena. Authors of business novels show the nuances of economic life, explain the rules, present economic theories, and phenomena as well as selected economic issues. Moreover, they provide the reader with knowledge of the economy, present their views and opinions, express criticism with regard to the existing socio-economic circumstances, provide a wide audience with arguments in public discourse. In this way, the business novel plays an educational role, as it presents theoretical economic knowledge in a way that is understandable to the reader. The authors of German-language business novels are not only writers, but also active participants in business life, i.e. managers, business owners, and even economic academics who, by including modules of theoretical knowledge such as finance, management or marketing in the plot, i.e. all the areas that are fundamental to the functioning of any business, provide the reader who does not come from a business background with a great deal of valuable information, enabling them to acquire basic economic competence. The business novel as a literary genre is a research area insufficiently scientifically developed not only in Poland, but also in German-speaking countries, and existing publications are selective and fragmented. Meanwhile, the novel can be a genre of great interest to Germanists not only because of its syncretism, but above all because of the extremely important subject matter and the language it uses. The aim of the dissertation was to attempt to define the business novel and to identify its constitutive features. Furthermore, the dissertation answers the question to what extent the contents of the business novel reflect the personal and professional situation of the authors and current economic issues after the year 2000 and how these influence the plot. It also analyses the educational value of the business novel and its dominant trends in the period under study. The first part of the thesis analyses the connections between literature and economics and presents selected perspectives of literary research on the connections between literature, language and economics. It then presents the concepts which have been formulated so far and the state of research on the business novel in the German-speaking countries. In this part of the dissertation an attempt is made to define the concept of the business novel and to present the dominant motifs in the business novel in the period under study. In the second part of the thesis, a selection of business novels published in the first two decades of the 2000s is analysed to define the business novel as a genre. In particular, novels whose plots focused on the following economic issues were analysed: globalization, division of labor, relocation of companies to developing countries, surveillance capitalism, mechanisms of labor and financial markets, liquidation of cash. The concluding part contains a catalogue of constitutive features of a business novel, i.e. a specific set of qualities, which, according to the author of the thesis, characterize the contemporary business novel.