Adverbial Superlative Forms Outside the Degree System: Lexical and Operational Units

Celem artykułu jest określenie statusu przysłówkowych form superlatywnych, które nie wyrażają superlatywu, a tym samym pozostają we współczesnej polszczyźnie poza opozycją stopnia. Część tego rodzaju wyrażeń zleksykalizowała się i zasiliła głównie dwie klasy jednostek: partykuły (np. najpewniej, najwidoczniej, najwyraźniej) i metapredykaty przysłówkowe (np. najspokojniej, najzwyczajniej, najlepiej). Inna część wchodzi w skład idiomów lub zwrotów performatywnych typu: najmocniej przepraszam, najserdeczniej witam, najuprzejmiej dziękuję, najgoręcej namawiam. Są jednak i takie formy superlatywu, które jako operandy uczestniczą w kilku interesujących operacjach, zob. Bogusławski (1978, 1987, 2010), mających raczej charakter gramatyczny niż leksykalny. Produktami jednej z takich operacji są na przykład wyrażenia: jak najszybciej, jak najweselej, jak najdłużej itp. Efekty innej ważnej operacji to konstrukcje typu: najpóźniej w środę, najdalej 20 kilometrów od centrum, najrzadziej raz do roku, najgrubiej na pół centymetra i tak dalej. Wbrew temu, co na ten temat sądzi Grochowski (2008), występujące w tych konstrukcjach formy superlatywne nie powinny być traktowane jako niezależne jednostki leksykalne. Z innego względu nie są nimi również komentarze metatekstowe typu: najkrócej <mówiąc>, najogólniej <rzecz biorąc>, w których formy superlatywne, jakkolwiek odniesione do mówienia, zachowują swe standardowe znaczenia (por. krótko / krócej <mówiąc>, ogólnie / ogólniej <rzecz biorąc>). Odrębnego potraktowania wymagają również rozmaite pragmatyczne efekty użycia form superlatywnych, takie jak metonimiczny skrót (najlepsi, najbogatsi) czy implikatury konwersacyjne (wypadł nie najgorzej → wypadł całkiem dobrze).

The article seeks to determine the status of adverbial superlative forms which do not ex- press the superlative and which thus fall outside the degree system in contemporary Pol- ish. Some of these expressions have become lexicalized and have entered two classes of units: particles (e.g., najpewniej ‘surely’, najwidoczniej ‘apparently’, najwyraźniej ‘clear- ly’) and adverbial meta-predicates (e.g., najspokojniej ‘calmly’, najzwyczajniej ‘simply’, najlepiej ‘the best’). Others have become elements of idiomatic expressions or performa- tives such as, e.g. najmocniej przepraszam ‘I sincerely apologize’, najserdeczniej witam ‘I cordially welcome (you)’, najuprzejmiej dziękuję ‘I kindly thank (you)’, najgoręcej namawiam ‘I highly recommend’. However, there are also superlative forms which act as the domain of several interesting operations, see, e.g., Bogusławski (1978, 1987, 2010a), the latter being of a grammatical, rather than lexical nature. One such operation results in the creation of expressions such as jak najszybciej ‘in the quickest possible way’, jak najweselej ‘in the most enjoyable way’, jak najdłużej ‘in the longest possible way’, etc. Another important operation yields such constructions as najpóźniej w środę ‘on Wednesday at the latest’, najdalej 20 kilometrów od centrum ‘at most 20 km away from the centre’, najrzadziej raz do roku ‘at least once a year’, najgrubiej na pół centymetra ‘half a centimeter at the thickest’, etc. Contrary to the view held by Grochowski (2008), it is argued here that the superlatives which occur in these constructions should not be regarded as independent lexical units. Nor should the metatextual comments such as najkrócej <mówiąc> ‘to put it briefly / briefly put [lit. <speaking> most briefly]’, najogólniej <rzecz biorąc> ‘most generally <speaking>’ be regarded as such, though for a different reason. In these comments, the superlatives – referring to the act of speaking – retain their standard meanings (cf. krótko / krócej <mówiąc> ‘<speaking> succinctly / more succinctly’, ogólnie / ogólniej <rzecz biorąc> ‘generally / more generally <speaking>’). A number of pragmatic effects associated with the use of superlative forms also deserve individual treatment; they include, for instance, metonymic shortcuts (najlepsi ‘the best’ [pl.], najbogatsi ‘the richest’ [pl.]) or conversational implicatures (wypadł nie najgorzej → wypadł całkiem dobrze ‘he did not do so badly / he did not do so bad’ → ‘he did pretty well’).