Cyfrowa humanistyka - koncepcja, kierunki i stan rozwoju oraz powiązania z informatologią

Celem niniejszej rozprawy doktorskiej jest rozwiązanie dwóch głównych problemów badawczych, tj. zbadanie i opisanie koncepcji oraz obecnego stanu rozwoju humanistyki cyfrowej, a także wskazanie konkretnego typu powiązań z nauką o informacji, tj. wspólnych obszarów zainteresowań między humanistami cyfrowymi a specjalistami informacji. Humanistyka cyfrowa nie ma jednej powszechnie przyjętej definicji. Na potrzeby niniejszej rozprawy humanistykę cyfrową zdefiniowano jako domenę działań badawczych w dziedzinie humanistyki, w których technologie cyfrowe wykorzystywane są jako główny element warsztatu badawczego, a także jako domenę działań organizacyjnych zmierzających do upowszechnienia oraz rozwoju cyfryzacji badań humanistycznych. Koncepcję analizy domen wiedzy, opracowaną przez Birgera Hjørlanda i Hanne Albrechtsen, uznano za koncepcję badań najlepiej pozwalającą na rozwiązanie wskazanego problemu badawczego. Na potrzeby niniejszej pracy wybrano cztery aspekty analizy domen wiedzy: 1) dyskurs humanistyki cyfrowej, 2) organizacja humanistyki cyfrowej, 3) projekty badawcze wpisujących się w nurt humanistyki cyfrowej, 4) kształcenie akademickie z obszaru humanistyki cyfrowej. Dyskurs humanistyki cyfrowej przebadano wykorzystując technikę jakościowej analizy dyskursu. W badaniu uwzględniono amerykańską oraz polską perspektywę patrzenia na humanistykę cyfrową. W amerykańskim środowisku naukowym dominuje pogląd, że humanistyka cyfrowa jest odrębną dyscypliną humanistyczną, w której wykorzystuje się nowe technologie na różnych etapach prowadzenia badań. W polskim środowisku naukowym humanistyka cyfrowa postrzegana jest przede wszystkim jako pewien nurt lub model pracy naukowej humanisty oparty na wykorzystywaniu nowych technologii. Do poznania organizacji humanistyki cyfrowej wykorzystano dwie metody. Pierwszą z nich była analiza źródeł wtórnych (desk research), którą przeprowadzono w ujęciu jakościowym. Na podstawie przeprowadzonych analiz wyodrębniono następujące formy organizacji humanistyki cyfrowej: 1) jednostki uczelni, 2) jednostki instytutów badawczych, 3) sformalizowane sieci naukowe, 4) muzea oraz archiwa stacjonarne, 5) towarzystwa naukowe, 6) czasopisma naukowe, 7) konferencje naukowe, 8) instytucje finansujące naukę, 9) społeczności wirtualne. Poznanie organizacji humanistyki cyfrowej pogłębiono następnie za pomocą metody wielokrotnego zanurzeniowego studium przypadku dla wybranych krajów, tj. dla Polski, Irlandii oraz Wielkiej Brytanii. Przeprowadzone badania potwierdziły różnorodność form organizacyjnych humanistyki cyfrowej. Zauważono także pewne cechy charakterystyczne dla organizacji humanistyki cyfrowej w poszczególnych krajach. Analiza projektów badawczych wpisujących się w nurt humanistyki cyfrowej pozwoliła na określenie obszarów współpracy między humanistami cyfrowymi a specjalistami informacji. Na podstawie przeprowadzonych badań wyróżniono następujące obszary współpracy: 1) biblioteki i archiwa cyfrowe, bazy pełnotekstowe, digitalizacja; 2) systemy informacyjne; 3) badania użytkowników informacji; 4) architektura informacji; 5) organizacja informacji i wiedzy; 6) indywidualne zarządzanie danymi, informacją i wiedzą; 7) edukacja informacyjna i medialna. Na podstawie wcześniej przeprowadzonych badań oraz analizy studiów akademickich z zakresu humanistyki cyfrowej oferowanych w Polsce, Irlandii i Wielkiej Brytanii stworzono listę obszarów wiedzy i umiejętności z zakresu humanistyki cyfrowej, w które powinni być wyposażeni specjaliści informacji chcący zajmować się cyfryzacją badań humanistycznych. Opracowano koncepcję specjalizacji „Humanistyka cyfrowa” na studiach drugiego stopnia prowadzonych na kierunkach związanych z kształceniem specjalistów informacji.

The purpose of this PhD thesis is an attempt to solve two major research problems, that is to examine and describe the concept and the current state of development of digital humanities as well as to signal a particular kind of relationships between digital humanities and information science, that is the fields of cooperation between digital humanists and information professionals. Digital humanities does not seem to have one commonly accepted definition. In this paper digital humanities is defined as: 1) a domain of research activities in humanities where new technologies constitute one of the main aspects of humanities research and 2) a domain of organizational activities where the primary aim is to popularise and develop the process of digitalisation of humanities research. The concept of domain-analysis by Birger Hjørl and Hanne Albrechtsen was used as the best concept of research to solve the research problems. For the purpose of this paper four aspects of domain-analysis were chosen: 1) the discourse of digital humanities, 2) the organisation of digital humanities, 3) the digital humanities research projects and 4) the digital humanities academic education. The discourse of digital humanities was researched with the qualitative discourse analysis technique. The research takes into consideration the American and the Polish scholars’ attitude to digital humanities. American scholars mostly define digital humanities as a separate discipline or field of humanities which uses new technologies to do research. Polish scholars usually define digital humanities as a model of humanities research based on the usage of new technologies. The organisation of digital humanities was researched with two methods. The first one was a deskresearch method – an analysis of secondary resources. The research used the qualitative approach of research. Polish and English scientific literature as well as Polish and English web pages constituted research references which provided the following forms of organisation of digital humanities: 1) academic units, 2) research institute units, 3) formal scientific networks, 4) stationary museums and archives, 5) scientific societies and associations, 6) scientific journals, 7) scientific conferences, 8) institutions supporting digital humanities research in a financial way and 9) scientific social networks. The organisation of digital humanities was also researched with the multiple case study method for Poland, Ireland and the United Kingdom. Research references consisted of web pages and grey literature. The variety of forms of digital humanities organisation were confirmed in the research. Some characteristic features of organisation of digital humanities in particular countries were noticed. The analysis of digital humanities research projects allowed to identify fields of cooperation between digital humanists and information professionals. Descriptions of digital humanities research projects were collected from the books of abstracts of the international annual conference “Digital Humanities” from 2016-2018. Following fields of cooperation between digital humanists and information professionals were noticed: 1) digital collections and digitalisation, 2) information systems, 3) information user research, 4) information architecture, 5) information and knowledge organisation and 6) education of information and media literacy. Formal university education of information professionals in digital humanities did not prove to be very common, therefore the concept of digital humanities university education was proposed by the author of this paper. The concept of Master course for information professionals in digital humanities was prepared on the basis of the research described in this paper as well as the analysis of particular digital humanities academic courses and the particular model of research project lifecycle.