Rola czynników sytuacyjnych, postawy wobec pieniędzy i narcyzmu nieklinicznego w objaśnieniu skłonności do inwestowania i podejmowania ryzykownych wyborów inwestycyjnych

Problem podejmowania wyborów inwestycyjnych stanowi przedmiot zainteresowania badaczy od dawna. Poświęcono już wiele uwagi czynnikom wpływającym na zachowania inwestorów giełdowych, wciąż jednak niewiele jest badań próbujących wyjaśnić zachowania inwestycyjne zwykłych ludzi.Determinanty wyborów inwestycyjnych jednostki można podzielić według dwóch kryteriów, dzieląc je z jednej strony na specyficzne i niespecyficzne w kontekście finansów (finansowe i niefinansowe), zaś z drugiej na wewnętrzne (indywidualna charakterystyka jednostki np. cechy osobowości) oraz zewnętrzne (w tym między innymi sytuacyjne). Dotychczas przeprowadzane badania koncentrowały się zazwyczaj na jednej spośród wymienionych kategorii czynników. Ponadto wyniki badań dotyczących sytuacyjnych determinant wyborów inwestycyjnych nie zawsze były spójne, co mogło być konsekwencją nie różnicowania w badaniach czynników sytuacyjnych na finansowe i niefinansowe.Zdaniem autorki niniejszej pracy stworzenie pełnego portretu osoby podejmującej wybory inwestycyjne wymaga jednoczesnego uwzględniania czynników wewnętrznych i zewnętrznych oddziałujących na jednostkę, zwracając przy tym szczególną uwagę na to, czy analizowane determinanty są specyficzne w kontekście finansowym.Celem prezentowanych badań było uzupełnienie luki w istniejącej wiedzy dotyczącej determinant wyborów inwestycyjnych dorosłych Polaków. Analizie poddano rolę czterech grup czynników. Były to: (1) wymiary postawy wobec pieniędzy (czynniki wewnętrzne jednostki, specyficzne w kontekście pieniędzy), (2) wymiary narcyzmu nieklinicznego –dotychczas nieuwzględniane w badaniach dotyczących wyborów inwestycyjnych (czynniki wewnętrzne jednostki, niespecyficzne w kontekście pieniędzy), (3) doświadczenie sukcesu lub porażki w zadaniu finansowym poprzedzającym wybór inwestycyjny (czynniki zewnętrzne, specyficzne w kontekście pieniędzy), (4) doświadczenie sukcesu lub porażki w zadaniu niefinansowym poprzedzającym wybór inwestycyjny (czynniki zewnętrzne, niespecyficzne w kontekście pieniędzy). Zrealizowano trzy badania. Pierwsze z nich (korelacyjne, N = 246) miało na celu sprawdzenie czy, i w jaki sposób postawa wobec pieniędzy i narcyzm niekliniczny objaśniają zmienność skłonności do inwestowania i ryzykownych wyborów inwestycyjnych. Badanie drugie (eksperymentalne, N = 259) sprawdzało wpływ doświadczenia sukcesu lub porażki w zadaniu specyficznym w kontekście pieniędzy 7 na skłonność do inwestowania i ryzykownych wyborów inwestycyjnych oraz moderacyjną rolę postawy wobec pieniędzy i narcyzmu nieklinicznego. Badanie trzecie (eksperymentalne, N = 271) realizowało analogiczny cel do tego ustalonego dla badania drugiego, jednak w sytuacji doświadczenia sukcesu lub porażki w zadaniu niespecyficznym w kontekście pieniędzy. Wyniki otrzymane w opisanych badaniach potwierdziły częściowo hipotezy stawiane w niniejszej pracy. Zarówno postawa wobec pieniędzy, jak i narcyzm niekliniczny okazały się istotnymi determinantami zmienności skłonności do inwestowania i podejmowania ryzykownych wyborów inwestycyjnych. Wpływ doświadczenia sukcesu lub porażki na następujące po nim wybory inwestycyjne okazał się inny w zależności od rodzaju zadania, w którym zostało zdobyte doświadczenie. Doświadczenie sukcesu podnosi względem doświadczenia neutralnego i negatywnego (porażki) skłonność do inwestowania ryzykownych wyborów inwestycyjnych, jeśli pochodzi z zadania finansowego, zaś, jeśli doświadczenie sukcesu zdobyto w zadaniu niefinansowym efekt jest odwrotny. Wskazano również moderacyjną rolę niektórych wymiarów postawy wobec pieniędzy i narcyzmu nieklinicznego w relacji doświadczenia i wyborów inwestycyjnych.

Human investment decision-making is an area of research interest for a long time. Over the past few decades there has been a significant increase in research attention to psychological factors influencing investors stock market behavior. However, very little research has attempted to explore investment behavior of ordinary agents. Accordingly, the goal of this dissertation is to account for this research gap. Psychological determinants of investment choices can be divided according to two major criteria with four factors based on financial context(and respectively non-financial context), and personality traits (internal psychological individual characteristics and respectively external characteristics within situational factors). However, previous studies have focused mostly on psychological traits as predictors of experts’ investment behavior. Moreover, the results from research on investment choices have not always been consistent and typically explored some of the above four factors in isolation; for example, situational factors of financial behavior were not previously distinguished by type of investment behavior (financial and non-financial). Accordingly, in this dissertation I argue that, in order to gain an understanding of the non-experts investment choices, it is necessary to concurrently explore both internal and external factors influencing the decision-maker, taking into account the investment situational context (financial or non-financial).Furthermore, the employed research methods and statistical analysis explored the following factors: the dimensions of attitude towards money (decision-maker’s internal factors specific in terms of money), the dimensions of non-clinical narcissism (decision-maker’s internal factors, non-specific in terms of money), the experience of success and failure in a financial task, prior to the investment choice (external factors specific to the context of money), and the experience of success and failure in a financial task, prior to the non-financial investment choice (external factors, non-specific in terms of money).Three studies were conducted. The main aim of study one (analysis of associations, N=246) was to examine whether and how the investors’ attitude towards money and nonclinical narcissism explains the variability in respondents’ willingness to invest and preferences for risky investments. The second study (experimental design, N=259)examined the influence of the experience of success and failure in prior investment tasks on the propensity to invest and risky investment choices; as well as to establish 9 the moderation roles of the attitude towards money and non-clinical narcissism. The third study (experimental design, N=271) elaborated on the results from second study and further explored the impact of the experience of success and failure in prior non-specific (in terms of money) tasks on investment behavior. The results obtained in these three studies partially confirmed the proposed research hypotheses. The psychological attitude towards money and non-clinical narcissism, were significant predictors of respondents willingness to invest and take risky investment decisions. The results, also revealed that the influence of the experience of success and failure prior to the task on the subsequent investment choices turned out to be different depending on the type of task (financial and non-financial) in which the experience has been gained. Furthermore, the results revealed that with financial tasks the experience of success increases relative to the neutral and negative experiences, willingness to invest and risky investment choices. However, the opposite pattern of results emerged when the experience of success was gained in a specific non-financial task. In addition, the results showed and confirmed the moderation role of certain dimensions of attitude towards money and non-clinical narcissism in relation experience and investment choices.