Rozróżnienie na sacrum i profanum w świetle wybranych koncepcji Friedricha Nietzschego, Giorgia Agambena i Waltera Benjamina

Niniejsza praca poświęcona jest próbie usytuowania relacji pomiędzy sacrum i profanum w polu egzystencjalnym i politycznym. Celem jest wykazanie, że dialektyka tego podziału uległa wyczerpaniu na planie codziennego przeżywania egzystencji. Nasza aktualność zawiera się w szeroko pojętej sferze sacrum, zaś dostęp do profanum jest możliwy tylko przez przekroczenie pierwszego porządku bądź jego zawieszenie. Takie rozumienie sakralności stanie się jaśniejsze przez pokazanie, w jaki sposób zostaje ona niejako wchłonięta przez prawo i wymiar świecki. Intuicja na temat upadku sacrum może zostać odrzucona przez uwypuklenie figury homo sacer, na której jego zdaniem Giorgia Agambena nadal wspiera się istnienie polityczności, ale także przez odwołanie się do zaproponowanej przez Friedricha Nietzschego opozycji dionizyjskości i apollińskości. W toku wywodu ukazane zostanie to, w jaki sposób religia chrześcijańska w połączeniu z prawem ustanowiły drugi człon tej opozycji jako nadrzędny i jednocześnie sprawiły, że stał się kluczowym elementem organizacji życia społeczeństwa zachodniego. Teza ta wspiera się również na analizie kapitalizmu dokonanej przez Waltera Benjamina, a także postsekularystycznej teorii Marcela Gaucheta, co posłuży do udowodnienia, w jaki sposób można rozumieć absolutyzację porządku świeckiego na zasadach narzuconych przez porządek sakralny, a tym samym ich wzajemne przenikanie się. Profanum będzie rozumiane jako zawieszenie porządku (nomos). Nie można jednak mówić w tej sytuacji o zaprzeczeniu czy zniesieniu. Porządek jest zasadą transgresji i sam stanowi wynik przejścia z jednej ontologii świata do innej. W tym sensie separacja pomiędzy sacrum i profanum dokonuje się za sprawą suwerennej decyzji władzy. Jak zostanie wykazane niżej, wyłączenie ze sfery oddziaływania prawa (profanacja) jest zasadniczo niedostępne jednostkom jako obywatelom. Podobnie, znalezienie się w sferze ważności prawa nie stanowi decyzji dla – w tym wypadku – odpolitycznionych podmiotów (nie-obywateli). Z tego powodu separacja sacrum od profanum nie stanowi pola operacjonalizacji dla podmiotów, a jedynie dla suwerena, któremu te ostatnie oddały decyzyjność w zakresie ustalania nomos. Ujęcie tego, co sakralne i tego, co świeckie rozpocznę od zestawienia tych dwóch kategorii z opozycją szeroko omawianą przez Nietzschego i odnoszącą nasze życie do oddziaływania dwóch bóstw z greckiego panteonu: Apollina i Dionizosa. Następnie skupię się na nietzscheańskiej interpretacji ich wzajemnych relacji, aby wyjaśnić pozycję jednostki na planie społeczno-kulturowym. Za punkt odniesienia posłuży mi figura principium individuationis, którą omówię szerzej w kontekście tragedii Eurypidesa Bachantki. Dzieło to pozwoli mi również zarysować napięcie między sacrum i profanum, a także prawem ludzkim i boskim. W kolejnym etapie omówię klasyczne ujęcie sacrum i profanum, odwołując się do teorii Mircei Eliadego, Georges’a Bataille’a oraz – przede wszystkim – Giorgia Agambena. Istotnym stanie się pojęcie grzechu i jego funkcji w odniesieniu do relacji pomiędzy religią a prawem. W celu szerszego omówienia tych relacji przyjrzę się teorii suwerenności Waltera Benjamina, co pozwoli nakreślić rolę prawa jako realizującego misję dziejową chrześcijaństwa. Poprzez odwołanie do figury homo sacer powrócę do jednostki i jej usytuowania w ramach dialektyki prawa i jego zawieszenia. W końcowej części pracy omówię dwie teorie, wyjaśniające aktualną relację pomiędzy ujęciem boga a uwarunkowaniem egzystencjalnym jednostek, wynikającym z systemu prawno-gospodarczego.

This work is dedicated to attempting to situate the relationship between the sacred and the profane within the existential and political fields. The aim is to demonstrate that the dialectic of this division has been exhausted in the realm of everyday existential experience. Our current reality is encompassed within the broadly defined sphere of the sacrum, while access to the profanum is possible only through the transcendence or suspension of the former order. This understanding of sacredness will become clearer by showing how it is absorbed by law and the secular dimension. The intuition regarding the fall of the sacrum can be refuted by highlighting the figure of homo sacer, on which, according to Giorgio Agamben, the existence of politicalness still relies, but also by referring to Friedrich Nietzsche’s proposed opposition between Dionysian and Apollonian principles. In the course of the discourse, it will be shown how Christianity, in conjunction with law, established the second component of this opposition as superior, thereby making it a key element in the organization of Western society. This thesis is also supported by Walter Benjamin's analysis of capitalism and Marcel Gauchet's post-secularist theory, which will be used to demonstrate how one can understand the absolutization of the secular order based on principles imposed by the sacred order, thus showing their mutual permeation. The profanum will be understood as the suspension of order (nomos). However, this does not imply negation or abolition. Order is the principle of transgression and itself results from the transition from one world ontology to another. In this sense, the separation between the sacrum and the profanum is effected by the sovereign decision of power. As will be shown below, exclusion from the sphere of legal influence (profanation) is essentially inaccessible to individuals as citizens. Similarly, being within the sphere of the law's validity is not a decision for, in this case, depoliticized subjects (non-citizens). For this reason, the separation of the sacrum from the profanum is not an operational field for subjects but only for the sovereign to whom the latter have relinquished decision-making in establishing nomos. I will begin the examination of what is sacrum and what is secular by juxtaposing these two categories with the opposition widely discussed by Nietzsche, relating our lives to the influence of two deities from the Greek pantheon: Apollo and Dionysus. I will then focus on the Nietzschean interpretation of their mutual relations to explain the position of the individual in the socio-cultural context. The reference point will be the figure of principium individuationis, which I will discuss more broadly in the context of Euripides' tragedy, The Bacchae. This work will also allow me to outline the tension between the sacred and the profane, as well as human and divine law. In the next stage, I will discuss the classical understanding of the sacrum and the profanum, referring to the theories of Mircea Eliade, Georges Bataille, and, above all, Giorgio Agamben. The concept of sin and its function concerning the relationship between religion and law will become crucial. To discuss these relationships more broadly, I will examine Walter Benjamin's theory of sovereignty, which will help outline the role of law as fulfilling the historical mission of Christianity. By referring to the figure of homo sacer, I will return to the individual and their positioning within the dialectic of law and its suspension. In the final part of the work, I will discuss two theories that explain the current relationship between the conception of God and the existential conditioning of individuals resulting from the legal-economic system.