Teologia polityczna Dietricha Bonhoeffera

Niniejsza praca jest studium z historii idei – historii myśli społecznej i socjologii pojęć osadzonych w rzeczywistości historycznej, ideowej, politycznej i społecznej. Posługując się metodologią właściwą historii idei, prowadzę Czytelnika przez pojęcia (polityczności, teologii politycznej, niemieckiej drogi odrębnej), kategorie (obowiązku, powołania, powinności, winy i kary), historię i tradycję (Niemiec, Reformacji, luteranizmu, filozofii, myśli społecznej). W ten sposób tworzę kontekst albo konteksty dla rozważań etycznych Dietricha Bonhoeffera. Zadaniem, które sobie postawiłam, było zanalizowanie i opisanie wybranych aspektów myśli i twórczości tego niemieckiego ewangelickiego teologa i duchownego. Odniosłam się do czynników tworzących krajobraz ideowy i pojęciowy, w którym powstawała jego myśl i analizując sposób, w jaki znalazły w niej odbicie. Wybrane teksty Bonhoeffera zaanalizowałam w kontekście pojęć i tradycji myślowych współtworzących niemiecką rzeczywistość ideową lat ’20, ’30 i ’40, zastanawiając się przede wszystkim nad pojęciem i kwestią polityczności i relacji między chrześcijaninem, Kościołami i władzą polityczną. Jednym z wykorzystanych przeze mnie kluczy interpretacyjnych do twórczości Bonhoeffera jest koncepcja świadectwa, która posłużyła mi m.in. do analizy polityczności teologii w czasach próby, chrześcijańskiej wolności i jej roli w systemie totalitarnym. Rozważania nad politycznością teologii Bonhoeffera prowadziłam w odniesieniu do wybranych koncepcji teoretycznych teologii politycznej, czynników kształtujących niemiecką tożsamość i elementów ewangelickiej etyki politycznej. Praca jest twórczą refleksją z zakresu socjologii pojęć, prowadzoną w ramach i metodami właściwymi historii idei.

This work is a study from within the history of ideas, i.e. the history of social thought and the sociology of ideas rooted in the historical, ideological, political, and social reality. Using methodology that is congruent with the history of ideas, I introduce the reader to ideas (the political, political theology, the German Sonderweg); categories (obligation, vocation, duty, culpability, punishment); history and traditions (of Germany, Reformation, Lutheranism, philosophy, social thought.) With this I am creating the context, or contexts, for the ethical considerations regarding Dietrich Bonhoeffer. The task that I undertook was to analyse and describe selected aspects of thought and work of this German Lutheran theologian and clergyman. I first refer to the factors creating the ideological and conceptual landscape where Bonhoeffer’s thought was born, and consider ways in which these are present in his work. I then analyse the author’s selected texts, putting them into the context of notions and traditions of thought that co-created the German ideological reality of the 1920s, 1930s, and 1940s. My emphasis is mainly on the concept and question of politicality on the one hand, and the relationship between a Christian person, Churches, and the political power on the other. One of the interpretative keys that I applied to the work of Bonhoeffer is the concept of witness that is used, among others, for the analysis of the politicality of theology in trying times as well as the Christian freedom and its role in the totalitarian system. My considerations of politicality in Bonhoeffer’s theology are based on selected theoretical concepts of the political theology, the factors that shape German identity, and various elements of Evangelical political ethics. Altogether, this dissertation is a creative reflection from within the field of the sociology of ideas and as such was completed in accord with the methods specific to the history of ideas.