Przestrzenne aspekty funkcjonowania warszawskich centrów handlowych

Zakupy stają się coraz istotniejszym elementem życia współczesnych społeczeństw. W wymiarze przestrzennym uwidacznia się to m.in. poprzez powstawanie centrów handlowych: nowoczesnych przestrzeni zaprojektowanych w jednym celu – konsumpcji. Jednocześnie handel detaliczny to ten typ działalności gospodarczej, dla którego lokalizacja jest kluczowym czynnikiem sukcesu. Dlatego też geograficzne badania centrów handlowych mogą dostarczyć istotnej wiedzy na temat procesów kształtujących przestrzeń współczesnych miast. Celem badania było określenie przestrzennych aspektów funkcjonowania warszawskich centrów handlowych. Aspekty te zdefiniowano na dwóch poziomach: jako strukturę przestrzenną badanych obiektów oraz jako przestrzenne skutki ich funkcjonowania, widoczne w zmianach struktury funkcjonalnej głównych ulic handlowych Warszawy. W pierwszym wypadku kluczowym zagadnieniem była identyfikacja prawidłowości w rozmieszczeniu stołecznych centrów handlowych, a także określenie relacji między cechami centrów (wielkość, oferta, projekt architektoniczny, warunki parkingowe) i parametrami ich lokalizacji (odległość od centrum miasta, dostępność transportowa, cechy obszarów rynkowych, odległość od konkurencji). Analiza statystyczna wykazała występowanie stosunkowo niewielkiej liczby względnie słabych zależności między dwoma wymienionymi wyżej grupami zmiennych. Dopiero klasyfikacja warszawskich centrów handlowych, przeprowadzona z wykorzystaniem bardziej zaawansowanych metod ilościowych i uwzględniająca zróżnicowany zestaw zmiennych (opisujących zarówno cechy centrów handlowych jak i ich lokalizacji), umożliwiła zidentyfikowanie prawidłowości rozmieszczenia badanych obiektów. Choć klasyfikację przeprowadzono wykorzystując metody statystyczne i nie oparto jej na żadnym modelu teoretycznym, to jednak charakterystyka poszczególnych klas nawiązuje w pewnym zakresie do klasycznego modelu hierarchicznego miejskich ośrodków handlowych. Analiza umożliwiła wyodrębnienie trzech grup centrów handlowych: (1) duże centra regionalne zlokalizowane bliżej centrum miasta, które reprezentują wyższy szczebel hierarchii miejskiego handlu, (2) mniejsze centra lokalne położone w obrębie obszarów mieszkaniowych, (3) centra nie pasujące do modelu hierarchicznego, przede wszystkim z uwagi na swoją peryferyjna lokalizację. W strukturze przestrzennej warszawskich centrów handlowych widoczne były zatem zarówno elementy typowe dla klasycznej hierarchicznej struktury miejskiego handlu, jak i, charakterystycznego przede wszystkim dla rynku amerykańskiego, modelu podmiejskich ośrodków handlowych. Rozwój warszawskich centrów handlowych spowodował znaczne przekształcenia miejskiej struktury funkcjonalnej, a zwłaszcza sektora handlowego. Przykładem mogą być zmiany struktury funkcjonalnej głównych ulic handlowych, spowodowane w znacznej mierze konkurencją ze strony centrów handlowych (przede wszystkim w obszarze handlu odzieżą i obuwiem). Przeprowadzona analiza ilościowa wykazała, że głównym kierunkiem tych przekształceń był wzrost roli usług (zwłaszcza bankowych) i gastronomii kosztem handlu, głównie spożywczego i dóbr niższego rzędu. Wyniki analizy sieciowej wykazały ponadto, że najbardziej luksusowe warszawskie ulice handlowe (Chmielna i Nowy Świat) są obecnie bardziej podobne (pod względem struktury branżowej i marek handlowych) do nowoczesnych centrów handlowych niż do pozostałych śródmiejskich ulic handlowych. Przekształcenia funkcjonalne głównych ulic handlowych Warszawy doprowadziły zatem do sytuacji, w której w coraz większym stopniu przypominają one centra handlowe, które pierwotnie były wzorowane na tradycyjnych ulicach handlowych.

Shopping, and consumption in general, has become significant part of life of modern society. In spatial dimension this phenomena is expressed by proliferation of shopping centres: modern retail spaces, dedicated and designed only for one purpose – consumption. At the same time retailing is a type of economic activity for which location is a key determinant of success. Geographical studies of shopping centres can provide important knowledge and insight into spatial processes that shape contemporary cities. The aim of the study presented in the PhD dissertation was twofold. First, to identify spatial structure and distribution determinants of Warsaw shopping centres. Second, to analyse spatial consequences of their proliferation, measured by changes in functional structure of the main Warsaw shopping streets. The main area of the analysis were relations between shopping centres characteristics (size, tenant mix, age, parking) and their location parameters (accessibility, market area, distance to the city centre). Statistical analysis on Warsaw shopping centres spatial distribution revealed only a few and rather week correlations between centres’ characteristics and their location parameters. Quantitatively advanced classification of Warsaw shopping centres, based on large number of indicators (describing both the centres and their location), enabled to identify some regularities in distribution of specific types of centres. Although the classification has emerged from the exploratory and inductive analysis, based only on statistical methods, distinguished classes refer to some extent to the classical hierarchical model of urban commercial centers. Three groups of shopping centres have emerged from the analysis: (1) a group of large, regional centres located closer to the city centre, that can be considered as the higher level of the hierarchy, (2) a group of smaller local centres, located within residential areas, (3) centres that did not fit into this hierarchy, mainly due to its peripheral location. Based on this analysis it can be concluded that in the spatial structure of Warsaw shopping centres features of both - classical hierarchical urban retailing structure and American model of suburban shopping centers - were visible. Development of shopping centres in Warsaw brought also major changes in city’s functional structure, especially in retail sector. One of these processes were changes in tenant structure of the main shopping streets, to a large extent caused by shopping centre’s competition, especially in comparison shopping such as clothing and footwear. The quantitative analysis revealed that the main direction of these processes was increasing role of services (especially banks) and restaurants and bars at the expense of retailing, mainly food and low-order goods. Furthermore, results of network analysis showed that in Warsaw two the most prestigious shopping streets (Chmielna and Nowy Swiat) are now more similar (in terms of branch structure and set of brands) to modern enclosed shopping centres than to other downtown shopping streets. So by functional transformations the most popular Warsaw shopping streets are getting more similar to shopping centres, which, in their beginnings, were modelled on traditional shopping streets.