Działania animacyjne w społecznościach lokalnych. Perspektywa antropologii sztuki

Przedmiotem rozprawy jest etnografia działań animacyjnych, a jej treść przybliża różnorodne sposoby działania sztuki „wśród społeczności lokalnych”. Opisane w rozprawie przykłady „sztuki wśród społeczności lokalnych”, takie jak projekty animacji kultury/community arts, realizacje streetartowe i instalacje sztuki w przestrzeni publicznej, zostały przedstawione przy użyciu podejść badawczych ukonstytuowanych w obrębie antropologicznej tradycji badań nad sztuką. Antropolodzy społeczni w przeszłości badali głównie tubylczą sztukę pozaeuropejską, czyli, jak można to określić, „sztukę Innych” bądź im przypisywaną. Rozprawa nie referuje jednak ogólnych tendencji w refleksji nad sztuką dwudziestego wieku związanych z tą problematyką ani odkrycia sztuki afrykańskiej, odnosi się natomiast do refleksyjności procesu „odkrywania” sztuki „miejscowej”. Przedstawiona w rozprawie propozycja teoretyczna Alfreda Gella podkreśla relacyjny charakter przedmiotu sztuki. W świetle ujęcia zaproponowanego przez autora, dzieła sztuki w perspektywie antropologicznej nie definiuje bowiem ani subiektywne przeżycie estetyczne, ani wyrażane za pośrednictwem dzieła znaczenie, ani współtworzące „świat sztuki” instytucje. W rozprawie opisane zostały relacje powstałe w wyniku działania „sztuki wśród społeczności lokalnych”, bo to właśnie one stanowią materię twórczości artystów działających „wśród społeczności lokalnych”. W tej perspektywie „społeczność lokalna” to dynamiczna i efemeryczna zbiorowość aktorów ludzkich i pozaludzkich zawiązywana „w bezpośrednim sąsiedztwie” przedmiotu sztuki. Rozprawa dotyczy tego, w jaki sposób za sprawą sieci relacji „generowanych” przez przedmiot sztuki animowana jest nie tylko „zbiorowość”, lecz również „osoba”, definiowana nie jako wyabstrahowane indywiduum, ale jako relacyjny dividual, którego, zgodnie z myślą Marilyn Strathern, każdorazowo ożywiają (i zmieniają) relacje z ludźmi i przedmiotami powstałe w wyniku uczestnictwa w transakcjach „wymiany darów”, które mediatyzuje przedmiot sztuki. W kolejnych rozdziałach przybliżone zostały sposoby, w jakie współczesna „sztuka w relacji z Innym” jest tworzona, eksponowana, zawłaszczana (użytkowana) i niszczona. Przedstawione w rozprawie studia terenowe dotyczyły wybranych projektów współczesnej „sztuki wśród społeczności lokalnych” powstałych w Polsce po 1989 roku: 4 x Pieróg Laboratorium Edukacji Twórczej przy Centrum Sztuki Współczesnej i Jubilee Arts (1990–1993), Gra terenowa i Pomnik chłopa Daniela Rycharskiego (2014–2015), JP2kumulacja Łukasza Baksika (2014–2015) oraz Tęcza Julity Wójcik (2010–2015). Rozdział drugi i trzeci prezentują wyniki badań etnograficznych przeprowadzonych w dwóch mazowieckich wsiach: Pieróg w okolicach Siedlec (2010) i Kurówko w okolicach Sierpca (2014, 2015), gdzie zbadano takie praktyki artystyczne, których twórcy w różny sposób „animowali” wizerunek Innego. Rozdziały czwarty i piąty powstały w oparciu o badania etnograficzne przeprowadzone w Warszawie (2014). Ich celem było spojrzenie na przedmiot sztuki jak na Innego, będącego swego rodzaju „animatorem”, posiadającym „zdolność” generowania sieci relacji społecznych w swoim najbliższym sąsiedztwie. Przedstawione w rozprawie badania etnograficzne nad animacją kultury stanowią zachętę do „myślenia lokalnego”, wiążącego się z poddaniem namysłowi kategorii „lokalności”. Opisane działania animacyjne pobudzają samowiedzę lokalności: wyrażającą się jednak już nie poprzez tradycyjne „zakorzenienie”, lecz poprzez Giddensowską „refleksyjność” rozumianą jako sposób bycia w epoce później nowoczesności.

This dissertation is devoted to ethnographic examination of how art can affect the so-called local communities. The project analyses participatory art practices, such as cultural animation/community arts projects, the examples of street art and public art, all intended to animate, that is “to inspire” or “to enliven” local communities. Over the years, anthropologists of art focused primarily on studying the so-called indigenous art created by ‘the Other’ or associated with the otherness. In the dissertation I have refrained from focusing on general tendencies in the 20th century art related to those issues. Nor have I discussed in detail the discovery of African art at the beginning of the 20th century. Rather, I decided to focus on social relations crafted by contemporary artists who work on participatory art projects. Following the footsteps of British social anthropologist Alfred Gell, I consider art as a technique for transformation of social relations. For Gell, what defines an artwork is neither its aesthetic qualities, nor the meaning that it represents, but the fact that art objects are relational. Drawing from the argument of Gell, I define local community as an ephemeral collective of human and non-human agents gathered in the vicinity of an art object. The aim of the dissertation is to explore how the collective and the person are animated through relationships generated by the artwork. I understand ‘the person’, after British social anthropologist Marilyn Strathern, not as an individual counterposed to society, but as a relational ‘dividual’ each 2 time animated by the relationships which she enters into and carries as a result of her participation in transactions of gift-exchange. The ethnographic studies presented in the dissertation represent different participatory art projects created in Poland after 1989: 4 x Pieróg (Pieróg four times) by Laboratory of Creative Education at the Centre for Contemporary Art in Warsaw and Jubilee-Arts from the UK (1990-93), Gra terenowa (The field game) and Pomnik Chłopa (Monument to the Peasants) by Daniel Rycharski (2014-15), JP2Kumulacja (JP2accumulation) by Łukasz Baksik (2014-15) and Tęcza (The Rainbow) by Julita Wójcik (2010-15). Chapters two and three present the outcomes of ethnographic research conducted in two Mazovian villages: Pieróg near Siedlce (2010) and Kurówko near Sierpc (2014-15). Chapter four and five present the outcomes of fieldwork conducted in Warsaw in 2014. On the one hand, the aim of the project was to explore how artists involved with local communities tend to animate public image of ‘the Other’. On the other hand, the aim was to approach the art object as the Other granted with the ability to generate a nexus of social relationships in its vicinity. The dissertation was intended to encourage thinking ‘locally’ instead of thinking ‘globally’ and to rethink the category of the local itself. All artistic projects described in the dissertation appeared to stimulate the self-knowledge of locality: conceived not as traditional roots, but as Giddensian reflexivity understood as a mode of existence in the late modern age.