Obecná čeština w dydaktyce języka czeskiego jako obcego (na przykładzie osób polskojęzycznych uczących się w Polsce)

Przedmiotem niniejszej pracy jest obecná čeština (dalej – OČ) w kontekście nauczania języka czeskiego jako obcego w Polsce. Celem pracy jest ustalenie, czy oraz w jakim stopniu OČ powinna być wprowadzana do programów dydaktycznych nauczania czeskiego jako języka obcego. Problematyka ta wynika z unikalnego zróżnicowania współczesnego języka czeskiego, który stawia specyficzne wyzwania zarówno przed nauczycielami, jak i uczącymi się. Zagadnienie wariantywności języka czeskiego, w tym szczególnie relacja między standardowym językiem literackim (spisovná čeština, dalej – SČ) a odmianą OČ jest przedmiotem stałej debaty w środowisku językoznawców oraz dydaktyków. Chociaż SČ jest dominującą formą nauczania, zwłaszcza w podręcznikach i materiałach edukacyjnych, to OČ, ze względu na swoje powszechne użycie w codziennej komunikacji w Czechach, nie może być pomijana. W Polsce, gdzie kontakt z OČ jest ograniczony, pojawia się pytanie, czy oraz kiedy i w jaki sposób skutecznie wdrożyć tę odmianę do programu nauczania. Wybór tematyki niniejszej pracy wynika z jej wagi dla praktyki glottodydaktycznej. W nauczaniu języka czeskiego jako obcego, zwłaszcza w Polsce, problematyka OČ nie została jeszcze dostatecznie opracowana ani ujęta w precyzyjne ramy metodyczne. Zjawisko to jest rzadko podejmowane na poziomie programów edukacyjnych, mimo że w praktyce nauczania języka odgrywa kluczową rolę. W globalnym kontekście badania nad wariantywnością języków OČ stanowi interesujący przypadek do analizy, szczególnie ze względu nieobecności tej odmiany w innych językach słowiańskich, u których nie występują tak wyraźne dychotomie między poszczególnymi odmianami języka narodowego (dyglosja). Praca ta to przede wszystkim analiza praktycznych doświadczeń z nauczania języka czeskiego jako obcego w Polsce oraz materiałów dydaktycznych służących do nauczania pod kątem występowania OČ. Opracowanie to skupia się na na metodach wdrażania OČ do procesu dydaktycznego oraz krytycznej ocenie dostępnych i wykorzystywanych materiałów dydaktycznych; zawiera zarówno teoretyczne ujęcie zagadnienia, jak i praktyczne propozycje metodyczne dla nauczycieli języka czeskiego. Teoretyczne podstawy pracy opierają się na badaniach z zakresu socjolingwistyki, glottodydaktyki oraz lingwistyki stosowanej. Uwagę poświęcono również teorii wariantywności języka oraz problemom dydaktycznym związanym z nauczaniem języków, które wykazują wyraźne zróżnicowanie odmian literackich i nieliterackich. Metodologicznie praca bazuje na analizie materiałów dydaktycznych oraz na wywiadach ze słuchaczami języka czeskiego Uniwersytetu Warszawskiego i Czeskiego Centrum. Zastosowana zostanie również analiza przypadków z praktyki nauczania, mająca na celu przedstawienie realnych wyzwań i proponowanych rozwiązań. Niniejsze opracowanie bazuje na szerokim spektrum źródeł, w tym zarówno na literaturze czeskiej, jak i polskiej oraz badaniach nad dydaktyką języków obcych. Analiza źródeł pokazuje, że problematyka OČ nie jest dostatecznie rozwinięta w polskich materiałach dydaktycznych. Badania opierają się na obserwacjach dydaktycznych oraz analizie przypadków, co pozwala na wypracowanie praktycznych wniosków dotyczących skutecznych metod wprowadzania OČ do procesu dydaktycznego. Badania mają charakter jakościowy i dotyczą przede wszystkim doświadczeń lektorów oraz studentów uczących się języka czeskiego jako obcego. Szczególna uwaga została poświęcona świadomości i znajomości OČ oraz kwestii zapotrzebowania na jej nauczanie. Wyniki badań wskazują na potrzebę systematycznego wdrażania OČ w procesie dydaktycznym, aby uniknąć dezorientacji uczniów oraz zwiększyć ich pewność siebie w realnych sytuacjach komunikacyjnych.

The subject of this paper is obecná čeština (hereinafter OČ) within the context of teaching Czech as a foreign language in Poland. The aim of the study is to explore whether, and to what extent, OČ should be integrated into the Czech language curriculum for foreign learners. This issue arises from the unique variability of modern Czech, which presents challenges for both instructors and students. The discussion surrounding the different variants of Czech, particularly the relationship between standard Czech (spisovná čeština, SČ) and OČ, is a topic of ongoing debate among linguists and educators. Although SČ is the primary form used in teaching materials, OČ, due to its widespread usage in everyday communication in the Czech Republic, cannot be ignored. In Poland, where exposure to OČ is limited, the question is when and how to effectively incorporate it into the learning process. The choice of this topic stems from its relevance to glottodidactic practice. In the teaching of Czech as a foreign language, particularly in Poland, the role of OČ has not been fully explored nor methodologically established. Despite its significance in practical language teaching, OČ is seldom addressed in educational curricula. Moreover, OČ presents an interesting case for research in language variation, as its presence is less pronounced in other Slavic languages, where diglossia between literary and colloquial forms is less significant. This paper primarily analyzes the practical experience of teaching Czech in Poland, focusing on how OČ is integrated into the teaching process. It evaluates current teaching materials and offers theoretical insights and practical methodological recommendations for instructors. The theoretical foundation is grounded in sociolinguistics, glottodidactics, and applied linguistics, with particular emphasis on the theory of language variants and the challenges of teaching languages with clear distinctions between literary and colloquial forms. Methodologically, the research includes an analysis of didactic materials and interviews with students of Czech at the University of Warsaw and the Czech Centre. Case studies from teaching practice are also considered to illustrate real-world challenges and proposed solutions. The study draws from a wide range of sources in both Czech and Polish, demonstrating that OČ is underrepresented in Polish educational materials. Based on observations and case studies, it provides practical recommendations for introducing OČ more systematically into language instruction. The research is qualitative, focusing on the experiences of teachers and students, with particular attention given to awareness of OČ and the demand for its inclusion in curricula. The findings underscore the importance of incorporating OČ to prevent student confusion and improve their ability to communicate confidently in authentic settings.