Badania fokusowe jako laboratorium wiedzy o społeczeństwie. Zogniskowany wywiad grupowy w społecznościach zróżnicowanych kulturowo

Zogniskowany wywiad grupowy, stanowiący przedmiot rozważań w niniejszej książce, jest jakościową metodą zbierania danych, jaką wykorzystuje się w naukach społecznych. Odbywa się w formie rozmowy, w której uczestniczy kilku respondentów i kierujący interakcją. Przeprowadzony jest na wybrany i sformułowany przez badacza temat lub kilka ściśle związanych wątków. Na czele każdego zespołu stoi moderator, który zadaje pytania zgodnie z przygotowanym wcześniej scenariuszem, kieruje komunikacją pomiędzy respondentami, dba o komfortową atmosferę spotkania, a także kanalizuje przebieg dyskusji bez wprowadzania dygresji. Świadomość silnych i słabych stron tego typu wywiadów nie jest jeszcze dostatecznie rozpowszechniona, ze względu na małą ilość metodologicznych publikacji, które ukazywałyby praktyczne ich zastosowanie w warunkach terenowych. Aczkolwiek w ciągu ostatnich kilku lat w tej kwestii nastąpiła znacząca poprawa. Za pomocą trzech typów analiz: dynamiki grupowej, konwersacyjnej i dyskursu podjęto próbę pokazania fokusów jako laboratorium, w którym koncentrują się wszystkie socjologiczne i psychologiczne mechanizmy, występujące w większych zbiorowościach. Książka składa się z dwóch podstawowych części – metodologicznej i empirycznej i jest oparta na materiale obronionej w 2019 roku dysertacji doktorskiej pt.: Badania fokusowe jako laboratorium o społeczeństwie. Analiza konwersacji i dyskursu na przykładzie zogniskowanego wywiadu grupowego. W skład pierwszej części wchodzi sześć rozdziałów, w których przedstawiono: (1) podstawowe problemy związane z realizacją badań fokusowych, (2) historię metody i zasady jej implementacji w warunkach terenowych, (3) procesy składające się na dynamikę grupową, (4) specyfikę pracy moderatora i niektóre dylematy etyczne, (5) założenia badań własnych wraz z charakterystyką celów ogólnych i szczegółowych oraz wprowadzenie teoretyczne do wykorzystanych analiz – dynamiki grupowej, konwersacji i dyskursu (6). W części empirycznej zaprezentowano natomiast wyniki badań własnych, przeprowadzonych w latach 2013-2017 w czterech miastach w Polsce: Górowie Iławeckim, Lesku, Oleśnie i Przemyślu, a także w ukraińskim Drohobyczu. W rozdziale siódmym opisano wyniki z wykorzystaniem elementów analizy konwersacyjnej, na podstawie sygnałów prozodycznych, jakie zaobserwowano w odpowiedziach respondentów oraz sposobów przejmowania głosu przez uczestników spotkań. Rozdział ósmy oparto na analizie stylu prowadzenia rozmów i wykorzystania technik komunikacyjnych przez moderatorów, zaś w dziewiątym omówiono wyniki z wykorzystaniem elementów analizy dyskursu, skoncentrowanej na wyodrębnieniu tematów „prymarnych” i „sekundarnych”, zainicjowanych odpowiednio przez respondentów i prowadzących. Książkę dopełnia z kolei podsumowanie otrzymanych rezultatów i najważniejszych wniosków. Wynikiem przeprowadzonych analiz jest propozycja typologii respondentów na podstawie obecnych w dyskusjach podobnych i rozbieżnych odpowiedzi oraz komunikatów paralingwistycznych. Wyniki badań, oprócz wniosków metodologicznych wnoszą poznawczą wartość do zagadnień, które stanowiły mistyfikowany przedmiot dyskusji, omówiony podczas wszystkich zrealizowanych spotkań. Udało się bowiem zgromadzić wiedzę o: relacjach pomiędzy przedstawicielami kultury dominującej i mniejszościowej w wybranych środowiskach lokalnych, postrzeganiu konfliktów i pojednania, a także stylów życia w zbiorowościach zróżnicowanych narodowościowo.