Prozodia mowy wysokofunkcjonujących osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Niniejsza praca poświęcona jest suprasegmentalnej płaszczyźnie mowy wysokofunkcjonujących osób cierpiących na zaburzenia ze spektrum autyzmu. Przedmiotem analiz są trudności związane z percepcją oraz ekspresją prozodii lingwistycznej i emocjonalnej. Rozprawa podzielona jest na dwie główne części – teoretyczną i empiryczną. W części teoretycznej opisano zagadnienia związane z rodzajami prozodii oraz jej składnikami, a także kwestie dotyczące zaburzeń ze spektrum autyzmu oraz wyniki dotychczasowych badań nad prozodią mowy osób z autyzmem. W części empirycznej przedstawiono narzędzie badawcze, które zaprojektowano i dostosowano do badania percepcji i ekspresji prozodii mowy osób z autyzmem oraz osób w normie rozwojowej. Składa się ono z dwóch badań: badania percepcji prozodii lingwistycznej i emocjonalnej oraz badania ekspresji prozodii lingwistycznej i emocjonalnej. Istnieją dwie wersje narzędzia: papierowa i elektroniczna, które są tożsame pod względem treści. Kwestionariusz papierowy wymaga uzupełnienia odpowiedzi długopisem, podczas gdy wersja elektroniczna zawiera nagrania dźwiękowe prezentowane przy użyciu aplikacji komputerowej. Badania skupiają się na ocenie zaburzeń wymowy na poziomie suprasegmentalnym we wszystkich rodzajach zaburzeń mowy, które charakteryzują się nieprawidłową prozodią. Ze względu na dużą ilość materiału badawczego i wysoki poziom trudności, badania są przeznaczone dla osób dorosłych powyżej osiemnastego roku życia. Badanie percepcji prozodii lingwistycznej i emocjonalnej służy do oceny słuchu prozodyjnego. Osoba badana uważnie słucha próbek dźwiękowych wypowiadanych przez lektora i zaznacza odpowiedzi w kwestionariuszu. Badanie składa się z pięciu części: Testu percepcji akcentu leksykalnego, Testu percepcji akcentu zdaniowego, Testu percepcji konturów intonacyjnych, Testu percepcji struktur rytmicznych oraz Testu percepcji prozodii emocjonalnej. Badanie ekspresji prozodii lingwistycznej i emocjonalnej ocenia realizację elementów suprasegmentalnych w ciągu mowy. Osoba badana udziela odpowiedzi zgodnie z poleceniami. Badanie składa się z pięciu części: Testu ekspresji akcentu leksykalnego, Testu ekspresji akcentu zdaniowego, Testu ekspresji konturów intonacyjnych, Testu ekspresji struktur rytmicznych oraz Testu ekspresji prozodii emocjonalnej. Badania zostały zarejestrowane, a nagrania uporządkowane i przygotowane do analizy. Następnie udostępniono je sędziom kompetentnym, którzy mieli za zadanie skomentować i ocenić wyniki testów percepcji i ekspresji. Wyniki zostały zaprezentowane osobno dla każdej osoby oraz dla obu grup, a następnie porównane między sobą. W końcowej części pracy przedstawiono wnioski płynące z przeprowadzonych badań. Wysokofunkcjonujące osoby z autyzmem mają poważne trudności prozodyjne, szczególnie nasilone w przypadku ekspresji. W porównaniu z osobami w normie rozwojowej, wykazują one nietypowe wzorce akcentuacji, w szczególności związane z błędnym umiejscowieniem akcentu. Mają również trudności z posługiwaniem się intonacją, zwłaszcza z jej właściwym doborem, a także z rytmem mowy, zaburzonym przez różnego rodzaju symptomy niepłynności. Osoby z ASD wykazują także trudności w ekspresji prozodii emocjonalnej, co często prowadzi do niejednoznacznej interpretacji stanu emocjonalnego wypowiedzi. Z uwagi na to, że prozodia mowy jest istotnym elementem komunikacji werbalnej, jej doskonalenie może wpłynąć na poprawę jakości życia osób z autyzmem oraz ułatwić im funkcjonowanie w społeczeństwie. W związku z tym ważne jest opracowanie i wdrożenie skutecznych metod pracy terapeutycznej, które pozwolą na usprawnianie percepcji i ekspresji prozodii mowy osób z tymi zaburzeniami. Zaprezentowane w pracy narzędzie może być pomocne zarówno w określeniu trudności poszczególnych badanych, jak i w monitorowaniu postępów w terapii.

This study focuses on the suprasegmental aspects of speech in high-functioning individuals with autism spectrum disorders. The analysis examines difficulties related to the perception and expression of linguistic and emotional prosody. The thesis is divided into two main parts: theoretical and empirical. The theoretical part describes the concepts related to types of prosody and its components, as well as issues concerning autism spectrum disorders and the existing research on prosody in individuals with autism. The empirical part presents a research tool that was designed and adapted to investigate the perception and expression of prosody in individuals with autism and typically developing individuals. The tool consists of two studies: a study on the perception of linguistic and emotional prosody and a study on the expression of linguistic and emotional prosody. There are two versions of the tool: a paper-based version and an electronic version, which are identical in content. The paper-based questionnaire requires handwritten responses, while the electronic version includes audio recordings presented through a computer application. The studies focus on assessing suprasegmental speech disorders in all types of speech disorders characterized by abnormal prosody. Due to the large amount of research material and the high level of difficulty, the studies are intended for adults over the age of eighteen. The study on the perception of linguistic and emotional prosody aims to evaluate prosodic perception skills. The participant carefully listens to audio samples spoken by a speaker and marks their responses on the questionnaire. The study consists of five parts: Lexical Accent Perception Test, Sentence Accent Perception Test, Intonational Contour Perception Test, Rhythmic Structure Perception Test, and Emotional Prosody Perception Test. The study on the expression of linguistic and emotional prosody assesses the realization of suprasegmental elements in speech. The participant provides responses according to the given instructions. The study also consists of five parts: Lexical Accent Expression Test, Sentence Accent Expression Test, Intonational Contour Expression Test, Rhythmic Structure Expression Test, and Emotional Prosody Expression Test. The studies were recorded, and the recordings were organized and prepared for analysis. Competent judges were given access to the recordings to provide comments and evaluations of the perception and expression test results. The results were presented separately for each individual and both groups, and then compared. In the final part of the study, conclusions drawn from the conducted research are presented. High-functioning individuals with autism spectrum disorders have significant prosodic difficulties, particularly in expression. Compared to typically developing individuals, they exhibit atypical patterns of accentuation, especially related to misplacement of accents. They also struggle with intonation, particularly in choosing the appropriate intonation, as well as with speech rhythm, which is disrupted by various forms of dysfluency symptoms. Individuals with ASD also face difficulties in the expression of emotional prosody, often leading to ambiguous interpretation of emotional states conveyed in speech. Since prosody is an essential element of verbal communication, improving prosodic skills can enhance the quality of life for individuals with autism and facilitate their functioning in society. Therefore, it is important to develop and implement effective therapeutic approaches that allow for the improvement of perception and expression of prosody in individuals with these disorders. The presented tool can be helpful in identifying individual difficulties and monitoring progress in therapy.