Metafory jako narzędzie poznania polityki i oddziaływania politycznego

Bezpośrednim celem badawczym tej pracy jest – jak wskazuje jej tytuł - próba udzielenia odpowiedzi na dwa pytania. Po pierwsze, jakie zastosowanie mają metafory w języku teorii naukowych wyjaśniających istotę i mechanizm polityki; w jakim sensie metafory mogą być narzędziem konceptualizacji lub systematyzacji zjawisk? Praca odwołuje się do tekstów ujmujących metafory w kategoriach schematów pojęciowych, modeli teoretycznych lub paradygmatów. Jaki użytek mogą mieć politolodzy z dorobku współczesnej lingwistyki, psychologii czy socjologii? Odpowiedź na to pytanie w postaci typologii funkcji spełnianych przez metafory w badaniu polityki lub w działaniu politycznym sprzężona jest z typologią rodzajową metafor. Po drugie, jakie zastosowanie mają metafory w potocznym myśleniu i w retoryce polityków: w jakim stopniu są środkiem ekspresji, a w jakim narzędziem agitacji lub nawet indoktrynacji, autopromocji, polemik, dyskredytacji rywali? W tym kontekście – ze względu na umocowanie materiału badawczego w realiach polskiego życia politycznego, w prawnych i zwyczajowych ramach demokracji parlamentarno-wyborczej – szczególną uwagę autor poświęcił praktycznemu znaczeniu metafor w procesach walki polityczno-propagandowej między partiami oraz w strategiach i kampaniach marketingowych. Twórca zastanowił się również nad przyczynami i granicami podatności wyborców na metaforyczny typ argumentacji w debatach publicznych i polemikach. Problem jest o tyle ciekawy, że większa część tego mechanizmu leży poza strefą świadomej kontroli wyborców. Rozpoznanie w tej sferze może przyczynić się do większej refleksji odbiorców nad przebiegiem tego procesu, a tym samym zmniejszyć ich podatność na liczne nadużycia i manipulacje. Oprócz założeń podstawowych, że metafory mogą być subtelnym metodologicznie instrumentem naukowego poznania mechanizmów polityki oraz, że metafory są sugestywnym i nośnym narzędziem komunikacji politycznej, a przez to środkiem praktycznego sterowania zachowaniami politycznymi, autor przyjmuje też i stara się uzasadnić hipotezę, że szczególne znaczenie zyskuje metafora w warunkach „postpolityki”, czyli zdominowania polityki przez technologie władzy i walki kosztem treści ideowo-programowych, przez przerost tendencji manipulacyjnych. Autor założył, że tam, gdzie nie ma miejsca na dialog oraz tłumaczenie skomplikowanych treści ze względu na czas, skrótowość myślenia czy sposoby komunikacji (a często ze względu na ukryte intencje technokratyczne lub autorytarne) i gdzie wymaga się „medialności” oddziaływań, metafora okazuje się poręcznym narzędziem wpływu politycznego. W pracy autor wskazał, że metafory polityki mogą być środkiem oddziaływania nie tylko czysto perswazyjnego, ale również manipulacyjnego, a nawet mogą stać się instrumentem przemocy symbolicznej. Należą więc do repertuaru nie tylko retoryki, ale i erystyki, służą nie tylko zjednywaniu zwolenników, ale również dezorientacji odbiorców neutralnych lub stygmatyzacji, dyskryminacji przeciwników. Zastosowanie metafor jest rozległe: służą zarówno pozyskiwaniu zainteresowania, zaufania i renomy, jak i dyskredytacji oponentów. Spotykamy je w etykietkach, i w aluzjach, i w wypowiedziach jednoznacznych, i w tych wieloznacznych (zwłaszcza w ironii), zarówno w deklaracjach merytorycznych, jak i w sloganach, frazesach. W swojej rozprawie twórca przedstawił wiele funkcji metafory politycznej, a typologia ta różnicuje się dodatkowo ze względu na bogactwo używanych środków wyrazu.

The main research aim of this thesis is, as the title indicates, attempt to answer two questions. Firstly, what is the application of metaphor in the language of science theories which explain the essence of and mechanism behind politics? Also, to what extent can metaphors be a tool of conceptualization and systematization of phenomena? This thesis refers to papers that classify metaphors according to cognition schemes, theoretical models and paradigms. What is the benefit of contemporary sciences of linguistics, psychology, or sociology to political scientists? The answer to this question leads to typology of functions performed by metaphors in political science or in political action and is linked with generic typology of metaphors. Secondly, what is the application of metaphor in popular thinking and in political rhetoric: to what extent it is a form of expression and to what degree a tool of agitation or even indoctrination, self-promotion, polemics, and opponent’s discredit? Polish political life, as well as legal and customary framework of parliamentary democracy, serves as a context in which the author devotes special attention to practical meaning of metaphor in political struggle and propaganda efforts between parties and also in marketing strategies and campaigns. In addition, the author considers the reasons and limits of electors’ susceptibility to metaphorical argumentation in political debates and polemics. What makes this issue interesting is the fact that most of this process lies beyond the voters’ conscious control. Thus, it seems that proper diagnosis and understanding is vital for audiences’ greater reflection on the process itself, which in turn could lead to a decrease of their susceptibility to abuse and manipulation. Apart from basic assumptions that metaphors can be used as a subtle methodological instrument of scientific research into political mechanisms and that metaphors are a suggestive and potent tool of political communication, at the same time being a way of controlling political behaviour, the author also assumes and sets out to prove the hypothesis that metaphor attains a special meaning in the conditions of “post-politics”, that is a situation where politics is dominated by power technology, struggle at the expense of ideology and political programme, and by overpowering manipulation tendencies. The author of this thesis assumes that lack of dialogue and explanation of difficult content caused by shortage of time, mental brevity, means of communication (but also technocratic and authoritarian hidden agendas) in situations that require medial response, metaphor turns out to be a useful tool of political influence. The author points out that metaphors in politics may not only be means of persuasion, but also of manipulation, or even means of symbolic violence. Thus, they belong not only to rhetoric, but also to eristic; they not only help to win over supporters but also to disorient neutral audience, to stigmatize and discriminate the opponents. The use of metaphor is vast: they help to arouse interest, build trust and reputation, but also to discredit the opponents. We find them in etiquettes, allusions, explicit statements, but also ambiguous ones (especially ironical), in factual declarations, but also in catchwords and clichés. In his thesis the author presents many functions of political metaphor and their typology is further diversified by the vastness of means of expression.