LINIA TEISSEYRE’A-TORNQUISTA — EWOLUCJA POGLĄDÓW NA TEMAT KRAWĘDZI KRATONU WSCHODNIOEUROPEJSKIEGO

Nie ma wątpliwości co do znaczącego wkładu Wawrzyńca Teisseyre’a i Alexandra Tornquista w wyznaczenie przebiegu SW krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego w Europie Centralnej (Teisseyre 1893, 1903; Tornquist 1908, 1910; rys. 1). Teisseyre jako pierwszy udokumentował SW krawędź horstu podolskiego (linia Berdo-Narol), jednak w swoich pracach powoływał się na wcześniejsze prace innych geologów: Wilhelma Blöde (1830, 1845), Aloisego Altha (1874, 1881), Józefa Siemiradzkiego i Emila Dunikowskiego (1891), oraz Eduarda Suessa (1883-1888). Również Tornquist wykorzystywał wyniki swoich poprzedników: Alberta Schücka (1899, 1902), Wilhelma Deecke (1906) i Hansa Preußa (1910). Linia Teisseyre’a-Tornquista (TTL) w jej południowej części biegnie SW skrajem horstu podolskiego wzdłuż linii Berdo-Narol (Teisseyre 1893, 1903), a w części północnej wzdłuż SW krawędzi płyty bałtyckiej, linii Skania-Łysogóry (Tornquist 1908, 1910). Obie linie spotykają się w pobliżu Sandomierza (rys. 3). Nowoczesne badania geofizyczne pokazują, że krawędź kratonu jest ważną strukturą litosfery, dobrze widoczną w tomografii sejsmicznej, na mapie głębokości granicy Moho (rys. 6), w anomaliach grawitacyjnych i magnetycznych (rys. 7), jak również w badaniach strumienia ciepła i elektromagnetycznych. Położenie SW krawędzi kratonu określone przez różnych autorów może się różnić nawet o 50 km. Z tego powodu częściej używany jest termin „strefa” niż „linia”. Terminy opisujące SW krawędź kratonu powinny być rozumiane tak jak poniżej. – Linia Teisseyre'a-Tornquista (TTL) jest elementem liniowym, ostrą krawędzią cokołu krystalicznego górnej ("granitowej") skorupy ziemskiej kratonu. – Strefa Teisseyre'a-Tornquista (TTZ) jest strefą o szerokości do kilkudziesięciu kilometrów związaną z krawędzią kratonu. W pokrywie osadowej może przejawiać się systemem uskoków. Kontynuacją TTZ na północy jest strefa Sorgenfrei-Tornquista (STZ). – Strefa szwu transeuropejskiego (TESZ) jest terminem określającym zespół terranów pomiędzy kratonem wschodnioeuropejskim i platformą paleozoiczną; TESZ nie należy mylić z TTL, TTZ i STZ.