PRZECIWDZIAŁANIE I ZWALCZANIE FINANSOWANIA TERRORYZMU W POLSCE

Współczesny terroryzm dla instytucji uprawnionych do jego zwalczania stanowi istotne wyzwanie. Wymusza ono potrzebę podejmowania działań na wielu płaszczyznach, w tym rozpoznawania prowadzonego z punktu widzenia zaangażowania środków finansowych wspomagających działalność terrorystyczną. Polska, w porównaniu do innych państw (np. Irlandia, Włochy, Hiszpania) nie była dotychczas narażona w wysokim stopniu na zagrożeniem terroryzmem, jednakże pozostaje stałym beneficjentem lub uczestnikiem ponadpaństwowych działań (FATF, MONEYVAL) na rzecz zapobiegania zagrożeniom związanym z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Z tych też powodów niezbędnym stało się opracowanie i wdrożenie rozwiązań prawno-instytucjonalnych w zakresie przeciwdziałania finansowaniu działalności terrorystycznej. Nastąpiło to z chwilą nowelizacji ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł kolejno w latach 2002, 2004 i w 2009 roku. Dane statystyczne Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF), jako organu informacji finansowej odpowiedzialnego za ustawowe przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu, nie wykazują wysokiej skali zidentyfikowanych transakcji noszących symptomy finansowania terroryzmu. Dodatkowo w latach 2009 – 2013 nie odnotowano prowadzenia śledztw dotyczących przestępstwa z art. 165a kk. tj. artykułu penalizującego finansowanie terroryzmu. Należy jednak zauważyć, że stosowanie jedynie statystycznego podejścia do tematyki finansowania terroryzmu nie jest działaniem wystarczającym, a wręcz może być mylące. Ma to związek z tym, że przestępstwo finansowania terroryzmu jest przestępstwem ukrytym, niejednokrotnie popełnianym poza sformalizowanym obiegiem finansowo – gospodarczym (np. poprzez system havala, paralel banking), opierającym się na przekazywaniu środków „z ręki do ręki”, czy też mieszczącym się jedynie w świadomości pojedynczego sprawcy bez zewnętrznych oznak. Aktywność poszczególnych podmiotów uczestniczących w przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu pozwalają podzielić je na trzy obszary. Działania te będą polegały na prowadzeniu czynności o charakterze: administracyjno – kontrolnym; operacyjno – rozpoznawczym; dochodzeniowo - śledczym. Uzupełnieniem dla nich będą stanowiły przedsięwzięcia: polegające na stosowaniu pozafinansowych sankcji międzynarodowych odpowiedzialności quasi – karnej podmiotów zbiorowych oraz wykonywaniu czynności analityczno – informacyjnych. Uzyskane wyniki przeprowadzonych badań ankietowych (wśród przedstawicieli Prokuratury, MF i Policji) oraz dokonana analiza obecnych rozwiazań prawno – instytucjonalnych pozwoliła stwierdzić, że stopień skomplikowania i różnorodność zachowań mieszczących się w obszarze finansowania terroryzmu wymaga przyjęcia systemowych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania i walki z tym zjawiskiem. Ponadto wskazano, że w aktualnym stanie organizacyjno – prawnym w Polsce nie został zbudowany odrębny system przeciwdziałania i walki ze zjawiskiem finansowania terroryzmu. System ten należy raczej postrzegać jako wspólnych dla przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu i przestępczości zorganizowanej. Dodatkowo, aktualny model przeciwdziałania i walki z finansowaniem terroryzmu zawiera negatywne rozwiązania lub ich brak co nie pozwala na jego skuteczne funkcjonowanie. Summary Current terrorism is a significant challenge for institutions mandated to combat the phenomenon. Therefore it requires actions on several levels, among others recognition of financial measures engaged in terrorist activity. Poland, in comparison to different countries (like Ireland, Italy, Spain), has not been threatened by intensive terrorist activity however it remains a permanent beneficiary and/or participant of international actions (FATF, MONEYVAL) conducted to prevent threats of money laundering and terrorism financing. As a result it is necessary to develop and implement legal and institutional solutions to fight financing of terrorism. Grounds for it were provided by amendments to Act of 16 November 2000 on “Counteracting introducing into financial system financial measures originating from illegal or undeclared sources” which came into force in 2002, 2004 and 2009. Statistical data of the General Inspector of Financial Information, which is an administrative body providing financial information and responsible for counteracting the phenomenon of financing terrorism, have not reported large scale of identified transactions having features of terrorism financing. Moreover no investigation was conducted on the grounds of art. 165a of the Penal Code penalizing the offence of financing terrorism from 2009 to 2013. It should be however noted that relying only on statistical approach is not sufficient and can be even misleading. The offence of terrorism financing belongs to category of “hidden” crime and is usually committed out of official financial and economic channels ( for instance by havala system, or with the usage of paralel banking institutions and through couriers). In such situation measures are transferred from “hand to hand” between trustworthy persons. Furthermore it is difficult to identify its essentials as it is performed only in perception of a single perpetrator without any external manifestations of action. Prevention should comprise monitoring of offenders’ behaviour in formal financial and economical channels and operational recognition of illegal transfer of financial measures for terrorist activity. Activities of particular national and private agents/actors participating in the procedure of counteracting terrorism financing can be divided into three main groups. Aforementioned tasks will be based on administrative and supervisory actions; operational and recognition activities and investigations. Complementary initiatives based on application of non-financial international sanctions, quasi penal responsibility of collective entities and analytical and informational activities will be undertaken. Results of questionnaire surveys (conducted among representatives of Prosecutors Office, Ministry of Finance and Police) and analysis of existing legal and institutional solutions led to the conclusion that the degree of complexity and diversity of behaviours in the area of terrorism financing requires adoption of system solutions in the scope of preventing and combating the phenomenon. The system should be rather perceived as common for counteracting terrorism financing and organised crime as well. Additionally, current model of prevention of and fighting with terrorism financing comprises only negative solutions or their lack (organisational and legal loopholes) which is an obstacle for its effective functioning.