Epistemologiczne przesłanki teorii muzyki Arystoksenosa z Tarentu

Przedmiotem rozprawy jest analiza teorii muzyki Arystoksenosa z Tarentu (ok. 370-300 p.n.e.), filozofa i muzyka, ucznia Arystotelesa. Do naszych czasów przetrwały tylko dwa jego traktaty, Elementy harmoniki i Elementy rytmiki, które uważane są za najstarsze zachowane dzieła o muzyce starożytnej Grecji. Z powodu niewielkiej objętości Elementów rytmiki głównym przedmiotem analizy jest teoria harmoniczna. Praca ma na celu pokazanie podstawowych metod i kategorii, za pomocą których Arystoksenos wyznacza nową drogę naukowego poznania muzyki. Punktem wyjścia i głównym założeniem zarazem jest uznanie ogromnego wpływu, jaki miała filozofia Arystotelesa na kształtowanie się arystoksenosowskiej myśli o muzyce. W rozważaniach szeroko wykorzystywane są analogie z dziełami Stagiryty, w szczególności z Analitykami wtórymi i Fizyką. Wpływy widoczne są przede wszystkim w dwóch sferach: w arystoksenosowskiej koncepcji harmoniki jako autonomicznej wiedzy, która korzysta w argumentacji z zasad właściwych swojemu przedmiotowi, jak również w wyobrażeniu muzyki jako bytu naturalnego, który porusza się ruchem naturalnym i ma zasadę ruchu w sobie. Podstawowym elementem doktryny Arystoksenosa było bowiem przekonanie, że muzyka jest w swej istocie częścią natury, a nie wytworem człowieka. Praca składa się z czterech rozdziałów, zatytułowanych kolejno: Sylwetka Arystoksenosa z Tarentu, Naukowe poznanie muzyki, Metoda badań, Melos. W pierwszej części staram się przedstawić postać Arystoksenosa. Głównym źródłem jest hasło 'Arystoksenos' z bizantyńskiego leksykonu zwanego Księgą Suda. Ponadto zestawiam ze sobą różne fragmenty z dzieł starożytnych autorów, które wspominają postać Arystoksenosa i próbuję zrekonstruować jego podstawowe poglądy nie tylko muzyczne, ale również filozoficzne. Na szczególna uwagę zasługuje arystoksenosowska teoria duszy jako harmoniii, którą znamy z fragmentarycznych przekazów Cycerona i Laktacjusza. W drugim rozdziale zostaje omówiona arystoksenosowska koncepcja harmoniki jako nauki. Podstawowe pytanie, jakie postawiłam, brzmiało, czy Elementy harmoniki to traktat, który ma odkrywać arkana sztuki muzycznej, czy jest inny cel tego dzieła. Ponadto poruszony zostaje problem przyczynowości w teorii harmoniki jako główny wyznacznik naukowości badań. Trzeci rozdział to opis metody badań, którą Arystoksenos stosuje do analizy bytu muzycznego. Można ją podzielić na dwa etapy: proces formułowania zasad (ἐπαγωγή) oraz dowodzenie (ἀπόδειξις), które czyni użytek z tych zasad w formie sylogizmu. Tematem ostatniego rozdziału jest sam przedmiot harmoniki, czyli melos. Moim celem było przede wszystkim zrozumienie, w jaki sposób Arystoksenos wyobraża sobie melos i jakie są podstawowe kategorie, za pomocą których go opisuje. Rozważania podzieliłam na dwie części, dotyczące dynamicznej i statycznej koncepcji melosu. Podział ten nie był intencją Arystoksenosa, jednak w sposób naturalny wynika on z jego metody badań. Indukcja bowiem odnosi się do samej muzyki, czyli do melosu będącego w ruchu, natomiast dowodzenie dotyczy porządku dźwięków, czyli melosu rozważanego poza ruchem i czasem. Do pracy dołączone zostały również tłumaczenia obu traktatów Arystoksenosa, Elementów harmoniki i Elementów rytmiki, w których nacisk położony został na uwydatnienie ich perypatetyckiego charakteru.