Białorusko-polska homonimia międzyjęzykowa

Niniejsza rozprawa doktorska zawiera w sobie szeroki przegląd literatury na temat zjawiska homonimii międzyjęzykowej w językach europejskich. Ukazuje różne podejścia badaczy do tego zagadnienia oraz ogólne i szczegółowe ujęcia tego rodzaju homonimii. Jest to więc cenne kompedium wiedzy na temat historii i współczesności badań nad homonimią międzyjęzykową. Innym atutem pracy jest ukazanie charakterystki języka białoruskiego: najważniejszych faktów z historii jego rozwoju, najważniejszych osobliwości językowych, kontaktów z językiem polskim. Cenny jest także kontrast białorusko-polski ukazujący główne różnice i podobieństwa między językiem białoruskim i językiem polskim. Rozdziały te mogą stanowić ważną lekturę zwłaszcza dla Polaków (i cudzoziemców znających język polski), gdyż zebrane fakty stanowią źródło wiedzy na temat języka białoruskiego mniej znanego w Europie – służą zatem jego popularyzacji. Niniejsza rozprawa doktorska jest swoistym novum, gdyż stanowi pierwszy większy naukowo-glottodydaktyczny opis białorusko-polskiej homonimii międzyjęzykowej. W części praktycznej znajduje się słownik podstawowy białorusko-polskich homonimów międzyjęzykowych (fałszywych przyjaciół). Jest to pierwsze pełniejsze zestawienie złudnych odpowiedników, ukazujące 185 par homonimów całkowitych (różniących się wszystkimi znaczeniami) w porządku alfabetycznym. Jednak z samego faktu znajomości złudnych odpowiedników nie musi wynikać, że użytkownik języka białoruskiego i polskiego będzie umiał używać leksemów w prawidłowych kontekstach. Dlatego dodatkowym atutem słowniczka jest to, że zawiera on także przykłady zdań, ukazujące prawidłowe użycie leksemów w różnych kontekstach. Użytkownik słownika może zatem nie tylko przyjrzeć się złudnym odpowiednikom, lecz także zobaczyć, jak funkcjonują leksemy w prawidłowych kontekstach. Jest to cenna pomoc w poprawnym stosowaniu wyrazów. Słownik zawiera także indeks polskich leksemów, dzięki czemu mogą z niego korzystać nie tylko Polacy mający kontakt z językiem białoruskim, lecz także Białorusini uczący się języka polskiego, a nawet osoby innych narodowości mające kontakt z językiem polskim i językiem białoruskim. To stanowi o uniwersalności słownika i łatwości w posługiwaniu się nim. Niniejsza praca doktorska ukazała kierunki badań w białorusko-polskiej homonimii międzyjęzykowej. Temat ten nie został wcześniej wystarczająco opracowany. Na tle innych języków europejskich białorusko-polska homonimia międzyjęzykowa ma najmniej opracowań naukowo-glottodydaktycznych. Może to wynikać ze statusu języka białoruskiego, który na samej Białorusi nie tylko nie ma warunków do rozwoju, lecz także bywa wręcz niszczony. Wystarczy porównać choćby ilość szkół z wykładowym językiem białoruskim i rosyjskim, by przekonać się, że ten pierwszy jest dyskryminowany i nietraktowany poważnie. Taka jest sytuacja dzisiaj – sytuacja polityczna, która może ulec zmianie. Trzeba pamiętać, że język starobiałoruski kiedyś rozkwitał i był nawet językiem urzędowym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nie jest więc tak, że język białoruski jest niekompletny czy niezdatny zagospodarowywać różne sfery życia. Niczego mu nie brakuje, a wykorzeniany jest z pobudek nie językowych, lecz ideologicznych, głoszących, m.in. to, że są lepsze i gorsze języki (czyli w podtekście lepsi i gorsi ludzie, którzy się nimi posługują). Język polski także przeżywał kryzys, ale przetrwał pomimo 123 lat niestnienia państwa polskiego na mapie Europy. Dzisiaj jest jednym z oficjalnych języków Unii Europejskiej i uczy się go wielu obcokrajowców. Mimo niesprzyjających warunków język białoruski istnieje i się rozwija. W dobie mediów elektronicznych także dzięki Internetowi (np. internetowe wydania gazet) oraz zagranicznym mediom białoruskojęzycznym emitującym na Białoruś (np. telewizja „Belsat”, Białoruska Redakcja Polskiego Radia dla Zagranicy, Radio „Racyja”, Europejskie Radio dla Białorusi). Inicjatywa rozwoju białoruskości (w tym języka białoruskiego) wspierana jest przez Unię Europejską (także finansowo). Każda więc praca poświęcona językowi białoruskiemu, a pozbawiona pobudek ideologicznych, sprzyja rozwojowi tego języka. Na przykładzie homonimii międzyjęzykowej widać, że do opracowania wciąż pozostaje wiele zagadnień, które dotąd w badaniach pomijano.

In English, there exist several terms describing the interlingual homonymy – a phenomenon which I describe in my doctoral dissertation, referring to Belarusian and Polish language. Among these terms, one can indicate: (translator’s/slavist’s) false friends, false cognates, misleading words (of foreign origin), deceptive words, deceptive cognates or interlinguistic lexical homonymy. The monograph includes a review of a few important European works on the problem of false friends in a broad sense. These references allowed me to discuss existing definitions as well as to identify the most appropriate term to determine it. Furthermore, I made an attempt to list types and causes of this phenomenon. The problem of false friends has been discussed and examined for a long time. The first important work related to this topic was the French publication Les faux amis ou les trahisons du vocabulaire anglais: Conseils aux traducteurs (Paris 1928). Its authors, Maxime Kœssler and Jules Deroquiny, thoroughly analyzed English and French false friends. From then onwards, authors representing various nations and languages have been explaining the sources of interlingual lexical homonymy. They unanimously stated that this phenomenon is of interdisciplinary character and it goes far beyond the linguistics itself. The phenomenon of false friends can be observed not only within vocabulary, but also among more complex lexical structures, e.g. expressions and phrases. As mentioned above, my aim was to set together different types of false friends and to explain mechanisms of language mistakes and misunderstandings which arise in the junction point of two language systems. This issue should be particularly taken advantage of in the process of language teaching. My monograph consists of several parts. Firstly, I discussed the history of Polish and Belarusian language contacts. Then, I theoretically described interlingual homonymy of these two languages along with its types. This lead me to elaborate a dictionary of Belarusian-Polish false friends. So far, such a publication has not been worked up. It is also the first greater dictionary of this type, including numerous examples. It is addressed not only to students and teachers, but also to all those who use Belarusian and Polish in their everyday life (journalists, businessmen, politicians etc.).