Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Analiza podstaw przypisania oraz wyłączenia

Praca została podzielona zgodnie z następującym porządkiem: wprowadzenie, siedem rozdziałów merytorycznych oraz syntetyczne podsumowanie przeprowadzonych rozważań. W pierwszym rozdziale analizie poddano pojęcie ryzyka. Istotne znaczenie odegrała koncepcja sfery ryzyka, powiązana z przesłankami egzoneracyjnymi oraz propozycja, aby w ramach zasady ryzyka operować pojęciem ryzyka zalegalizowanego. Wskazano, że odpowiedzialność na zasadzie ryzyka nie zawsze odnosi się do aktywności niebezpiecznych, niekiedy bowiem powiązano ją z działaniami, które nie charakteryzują się groźbą powstania szkód. Drugi rozdział otwiera teoretycznoprawna analiza problemu podziału prawa odszkodowawczego na zasady odpowiedzialności. Wyróżniono pięć zasad odpowiedzialności odszkodowawczej, tj. winę, ryzyko, słuszność, bezprawność oraz odpowiedzialność absolutną. Następnie przedstawiono odpowiedzialność na zasadzie ryzyka w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Francji oraz USA. Pozwoliło to zauważyć, że część aktywności niebezpiecznych z reguły wszędzie wiąże się z odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka, jak w przypadku ruchu pojazdów. Rozdział trzeci został skoncentrowany na analizie wszystkich przepisów zawartych w treści Kodeksu cywilnego, w których uregulowano odpowiedzialność na omawianej zasadzie. Omówiono także szczególne problemy związane z wykładnią poszczególnych przepisów. Dopełnienie tych rozważań zostało zawarte w rozdziale czwartym. Analizie poddano przepisy o odpowiedzialności na zasadzie ryzyka zawarte poza zakresem Kodeksu cywilnego. Rozważania zawężono do odpowiedzialności za uszczerbki powstałe w rezultacie przewozu lotniczego. Zbadano także regulacje odszkodowawcze z szeroko rozumianego prawa przewozowego o charakterze innym niż lotniczy. Analizie poddano przepisy odszkodowawcze budzące wątpliwości z perspektywy umieszczenia w nich zasady ryzyka. Chodzi o ustawy przewidujące obowiązek naprawienia szkody wskutek niedopełnienia obowiązków rejestrowych (KRS, CEIDG, RBR) oraz Ustawę o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych. Zbadano także przepisy o odpowiedzialności za szkodę atomową i szkodę wyrządzoną wykonaniem zabezpieczenia z art. 746 KPC. Rozważania przeprowadzone w rozdziałach III i IV pozwoliły na przeprowadzenie podsumowania w rozdziale piątym. Ustalono budowę syntaktycznej normy prawnej statuującej odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Regułą jest konkretyzacja dłużnika zarówno za pomocą kryteriów podmiotowych, jak przedmiotowych. Z kolei obowiązek indemnizacji wiąże się z aktywnościami uznanymi przez ustawodawcę za niebezpieczne, przy czym nie oznacza to, iż aktywności tego rodzaju w rzeczywistości muszą charakteryzować się niebezpieczeństwem. Ponadto w budowie normy prawnej zawsze brak zakazu. W jego miejscu znajdzie się natomiast nakaz, który imperatywnie wskazuje na konieczność naprawienia szkody powstałej wskutek realizacji niebezpieczeństwa. Przedstawiono problematykę dowodową, co pozwoliło omówić element łączący wszystkie przepisy o odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, tj. adekwatny związek przyczynowy. Wyrażono tu pogląd, że art. 361 § 1 k.c. znajduje zastosowanie również do niesprawczych postaci odpowiedzialności odszkodowawczej, ponieważ pełni funkcję gwarancyjną. Kwestia ta jest szczególnie dobrze widoczna w przypadku tzw. zbiegu przyczyn adekwatnych. W rozdziale szóstym zbadano poszczególne przesłanki egzoneracyjne. Większość z nich albo stanowi wyraźne powtórzenie katalogu klasycznych okoliczności zwalniających z odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, o których mowa w art. 435 k.c., albo przedstawia się jako ich – podmiotowe lub przedmiotowe – modyfikacje. W rozdziale siódmym dokładnie zbadano poszczególne elementy konstrukcyjne wszystkich okoliczności egzoneracyjnych. Rozważania zamyka krótkie podsumowanie, w którym przedstawiono wnioski de lege ferenda oraz uwagi końcowe.

The study is divided according to the following order: an introduction, seven chapters and a synthetic summary of the conducted considerations. The first chapter analysed the concept of risk. Of importance was the concept of the sphere of risk, linked to exoneration grounds and the proposal that the strict liability should operate with the concept of legalised risk. It was pointed out that strict liability does not always refer to dangerous activities, as it has sometimes been linked to activities that are not characterised by a threat of harm. The second chapter begins with a theoretical and legal analysis of the problem of the division of the law of damages into principles of liability. Five principles of liability for damages were distinguished, i.e. fault, risk, equity, illegality and absolute liability. This was followed by a presentation of strict liability in Germany, Austria, Switzerland, France and the USA. This made it possible to observe that some hazardous activities generally involve strict liability everywhere, as in the case of vehicular traffic. The third chapter has been focused on the analysis of all the provisions contained in The Civil Code which regulate strict liability. It also discusses specific problems related to the interpretation of individual provisions. These considerations are complemented in the fourth chapter. It analyses the provisions on strict liability contained outside the scope of The Civil Code. The considerations were narrowed down to liability for damages resulting from air carriage. Compensation regulations from the broadly understood law of carriage other than air were also examined. Moreover, the analysis focused on indemnification regulations raising doubts from the perspective of their inclusion of the strict liability. These are the laws providing for the obligation to compensate damages as a result of failure to comply with registration obligations and the Law on Microorganisms and Genetically Modified Organisms. Furthermore, the provisions on liability for atomic damage and damage caused by the enforcement of security from Article 746 of the Code of Civil Procedure were also examined. The considerations carried out in Chapters III and IV allowed for a summary in Chapter Five. The construction of the syntactic legal norm that statutes strict liability has been established. The rule is the concretisation of the debtor by means of both subjective and objective criteria. The obligation of indemnity, on the other hand, is linked to activities deemed dangerous by the legislator, without this meaning that such activities must in fact be characterised as dangerous. Moreover, the construction of a legal norm always lacks a prohibition. In its place, instead, there will be an order, which imperatively indicates the necessity to remedy the damage caused by the realisation of the danger. The evidentiary issue was also presented, which made it possible to discuss the element that links all strict liability provisions, i.e. adequate causation. Here, the view was expressed that Article 361 § 1 of the Civil Code is also applicable to non-fault forms of liability for damages, as it has a guarantee function. This issue is particularly well illustrated in the case of so-called concurrence of adequate causes. Chapter Six examines the various exoneration grounds. Most of them either constitute an explicit repetition of the catalogue of classic exonerating circumstances under Article 435 of the Civil Code, or present themselves as their - subjective or material - modifications. Chapter Seven examines in detail the individual structural elements of all exonerating circumstances. The discussion ends with a brief summary that provides de lege ferenda conclusions and concluding remarks.