O współczesnym praktykowaniu śpiewu na wsi – na wybranych przykładach z obszaru Europy Środkowo-Wschodniej

Tematem moich badań jest funkcjonowanie tradycyjnego śpiewu wśród wiejskich wykonawców. Spoglądam na śpiew jako praktykę kulturową, czyli sposób działania osadzony w danym środowisku. Ukazuję kontekst kulturowy i kontekst praktyk życiowych, w którym śpiew funkcjonuje na wsi dziś. Przedmiotem pracy jest sztuka oralna uprawiana przez kobiety z Polesia – nie tylko same pieśni, ale cały kontekst ich wykonania. Tytułowe pojęcie praktyki wskazuje na prymat antropologicznej perspektywy badawczej. Analizując swoje materiały, dążę do poznania praktykowanej wiedzy ukrytej śpiewaków. Interesują mnie te wątki muzyczne, które odnoszą się do praktyk życiowych, stosunku do świata. Praktykę śpiewaczą poddaję refleksji zarówno z perspektywy badaczki, jak śpiewaczki i uczestniczki opisywanych przeze mnie wydarzeń. W centrum umieszczam śpiewaczki, ich osobowości, ale też siebie jako badaczkę i uczestniczkę praktyk, jako reprezentantkę przyjezdnych badaczy i pasjonatów przyjeżdżających do wiejskich mistrzów muzyki, jako muzyczkę ruchu zwanego in crudo czy revival. Kluczowe publikacje, do których się odwołuję, to Szkic teorii praktyki Pierre’a Bourdieu, Pieśniarz i jego opowieść Alberta Lorda oraz Ludowa praktyka muzyczna Piotra Dahliga. W interpretacji zdarzeń moim przewodnikiem stały się publikacje Grzegorza Godlewskiego. Zapewne moja perspektywa spojrzenia na Polesie (które obejmuje tereny w Ukrainie, Białorusi, Rosji) jest ukrainocentryczna, gdyż za punkt odniesienia uznaję kategorie, podziały i spojrzenie kijowskiej badaczki Polesia Iryny Klymenko. Moje badania zbliżają się do metody studium przypadku, dzięki której wnikliwe studiowanie praktyk wybranej wsi pozwala uchwycić ogólniejsze rysy badanego zjawiska: praktyki śpiewaczej jako praktyki kulturowej. Wybrana przeze mnie poleska wieś Perebrody leży w Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, z centrum rejonowym w Dąbrowicy, pod samą granicą z Białorusią. Należy do obszaru wielogłosowej kultury muzycznej i znajduje się w kręgu kultury prawosławnej. Wybrałam tę wieś, bo jeszcze dziś istnieje tu oddolnie zbierająca się grupa śpiewacza oraz dlatego, że lokalna praktyka śpiewacza, repertuar i styl są typowe dla tego obszaru. Kluczowa jednak jest nie grupa sama w sobie, ale to, jak w jej śpiewie czy działaniach przejawia się dzisiejsza praktyka śpiewacza w tej części świata i co zachowała z dawnych czasów. Procesy i przemiany tradycyjnej kultury, które zaszły w Perebrodach, są bowiem powszechne. Poprzez sylwetki śpiewaków z Perebrodów i ich praktykę pokażę, jak złożonym zjawiskiem jest śpiew tradycyjny i jak funkcjonuje w grupie śpiewaczej dziś – kiedy sposób i kontekst wykonania nie są już związane z obrzędowymi czynnościami. Praca powstała na podstawie materiałów zgromadzonych przeze mnie podczas badań terenowych w latach 2008–2017. Materiał badawczy składa się z nagrań pieśni i rozmów, fotografii, filmów, notatek terenowych. Ważną część pracy stanowią wypowiedzi śpiewaczek cytowane w rozprawie. Większość dialogów pochodzi z sytuacji między śpiewaczkami lub między śpiewaczkami a nami – przyjezdnymi badaczami. Zostały zarejestrowane razem z pieśniami w spontanicznej sytuacji śpiewaczej. Uwzględniam też elementy, których nie sposób zarejestrować dźwiękowo, takie jak zachowania śpiewaków w przestrzeni i wzajemny kontakt cielesny. Traktuję śpiew w kontekście ludzkiego życia, działań, relacji. Koncentruję się na tym, kim są śpiewacy, jakie elementy tworzą sytuację śpiewaczą, w jaki sposób śpiew funkcjonuje w grupie śpiewaczej dziś. Przyglądam się roli przyjezdnych z miasta w dynamice lokalnych spotkań śpiewaczych. Dopatruję się ukrytych prawideł, struktur, zasad, którymi rządzi się śpiew. Uwzględniam kategorie emiczne. Analizuję role muzyczne w ramach poleskiego wielogłosu, zwracam uwagę na korelację między kompetencjami muzycznymi i społecznymi, między stylem śpiewu i osobowością. Prowadzi mnie to do rozważań nad rolą śpiewu w życiu człowieka. Praktyki, z którymi miałam do czynienia, w większości zostały pozbawione swojego pierwotnego kontekstu. Stwierdzam za Godlewskim, że kultury tradycyjne przemijają, ale wszystkiego nie gubią. Te elementy praktyk, które mogłam zaobserwować, odzwierciedlają to, co w tradycji jest trwałe. Zaczynam pracę od opisania kontekstu swoich badań (W terenie). Przywołuję badaczy Polesia, ich cele, narzędzia i obszary zainteresowań. Zarysowuję swoje doświadczenie, wykształcenie i zainteresowania. Piszę o własnym doświadczeniu terenowym, o tym, co przywiodło mnie do wsi Perebrody i co zadecydowało o wyborze tej wsi. W następnym rozdziale (Miejsce i ludzie) zarysowuję środowisko, w którym pieśni powstały i były praktykowane. Podaję tło historyczno-geograficzne wybranego przeze mnie obszaru, szkicuję portret pokolenia śpiewaków, których praktykę dalej opisuję, i proces formułowania się ich grupy. Zamieszczam ich sylwetki. Rozdział trzeci (Wspólne śpiewanie) obrazuje charakter relacji, która się wywiązała między miejscowymi śpiewakami a przyjezdnymi badaczami. Zajmuje mnie atmosfera i dynamika wspólnych spotkań śpiewaczych oraz sposób i charakter rejestracji śpiewu. Kolejne trzy rozdziały (4–6) przybliżają materiał muzyczny, specyfikę śpiewu wielogłosowego i warsztat śpiewaka. Przedmiotem opisu jest jednak nie muzyka sama w sobie (rozdziały nie zawierają muzycznych analiz), lecz opis samej praktyki z perspektywy antropologicznej. Rozdział czwarty (Gatunki pieśni) odpowiada na pytanie, co śpiewa opisywana przeze mnie grupa. Jest próbą opisania i uporządkowania zarejestrowanego przeze mnie materiału muzycznego. W rozdziale piątym (Role w poleskim wielogłosie) przyglądam się, z jakim rodzajem śpiewu i harmonii mamy do czynienia na Polesiu. Pokazuję, jaka jest muzyczna struktura pieśni śpiewanych w Perebrodach i jak w związku z tym wygląda podział ról w śpiewie. Wyróżniam pieśni o strukturze heterofonicznej i dwugłosowej. W rozdziale szóstym (Sztuka śpiewu) opisuję, na czym polega poleski śpiew i co składa się na warsztat wokalny śpiewaka. Przywołuję aspekty wykonawcze, na które zwracają uwagę sami śpiewacy. Kolejne dwa rozdziały poruszają różne aspekty zespołowej praktyki śpiewaczej. Rozdział siódmy (Zgranie w śpiewie) wskazuje na wagę zgrania się we wspólnym śpiewie i mnogość płaszczyzn, na których zgrywanie się odbywa. Wspólna praktyka śpiewacza obejmuje zarówno aspekty brzmieniowe, jak charakterologiczne oraz wspólne dysponowanie energią. Rozdział ósmy (Pieśni w praktyce śpiewaczej) obrazuje, w jaki sposób wyżej wspomniane elementy, takie jak repertuar czy kompetencje w śpiewie, kształtują spotkanie śpiewacze. Poddaję pod rozwagę, co staje się impulsem do pojawienia się danej pieśni w danym momencie. W opisie sytuacji śpiewaczej uwzględniam takie czynniki jak nastrój, pamięć i upodobania. Odnoszę się do wartościowania repertuaru przez śpiewaków. Rozdziały od dziewiątego do jedenastego umiejscawiają poleską praktykę śpiewaczą w kontekście antropologii oralności. Zaczynam od wyjaśnienia, czym jest wykonanie w kulturze pierwotnie oralnej (Znaczenie wykonania pieśni), odnoszę się do pojęcia wariantywności i oryginału. Przywołuję własne obserwacje w zakresie wyobrażeń o przynależności pieśni do śpiewaków, roli słów w pieśniach, oceniania swoich wykonań przez samych śpiewaków, a także punkty sporne w praktyce śpiewaczej. Dalej przyglądam się procesowi wykuwania się praktyk w ujęciu Bourdieu i przemianom w praktyce śpiewaczej (Przekaz tradycji). Zadaję pytanie o żywotność tradycji dziś w kontekście rozważań Alberta Lorda. Ostatni rozdział (Śpiew i życie) jest próbą znalezienia odpowiedzi na pytanie, czym jest śpiew dla śpiewaków – ekspresją doświadczenia, wehikułem, kontaktem z wielką tradycją? W niniejszej pracy pokazałam, że praktyka śpiewacza to praktyka kulturowa. Na wiejski śpiew składa się cały system niewypowiedzianych, częściowo nieuświadomionych zasad. Dotyczą one między innymi:  brzmienia, na przykład sposobu tworzenia harmonii, ram improwizacji (wariantywności), operowania głosem, rytmem, dynamiką;  okoliczności wykonawczych, na przykład niektóre pieśni śpiewa się tylko w odpowiednim czasie, inaczej się je intonuje w zależności od przestrzeni, od liczebności i składu osobowego;  podziału ról i hierarchii w grupie – nie każdy ma predyspozycje i umiejętności oraz odpowiednią pozycję w grupie, żeby pieśń zaczynać bądź wywodzić. Pracę napisałam na podstawie własnych badań i doświadczenia w terenie, uwzględniłam i opisałam moje relacje ze śpiewaczkami oraz status i rolę przyjezdnych w procesie śpiewania. Opisałam specyfikę śpiewu na Polesiu – repertuar i sposób funkcjonowania poszczególnych gatunków, zasady tworzenia harmonii w śpiewie grupowym, warsztat śpiewaka. Przyjrzałam się praktyce śpiewaczej z perspektywy antropologicznej. Skupiłam się na wątkach dzisiejszej praktyki, które wywodzą się z kultury oralnej. Rozważyłam w tym kontekście znaczenie wykonania pieśni. W tym aspekcie badane przeze mnie osoby do dziś prezentują oralne podejście do swojej praktyki. Waga wykonania wiąże się z tym, że jest ono jedyną formą istnienia danej pieśni i że w pojedynczym wykonaniu ujawnia się całość tradycji. Pisałam o przekazie tradycji i przemianach. O tym, jak zmienia się praktyka śpiewacza wraz z zanikiem kontekstu kulturowego. Poddałam refleksji, czym pieśni są dla śpiewających, jaka jest relacja między śpiewem i życiem. Wyszłam od rozważań nad pierwotnymi funkcjami języka, odwołując się między innymi do Johanna Herdera, który widział podstawową funkcję języka jako intersubiektywizację przeżyć, wyrażenie siebie wobec innego, czy Jean-Jacques’a Rousseau, który postrzegał język jako potrzebę zbliżenia się z drugim człowiekiem. Patrzę na śpiew jako Turnerowską ekspresję doświadczenia, w której jak w soczewce skupiają się wszystkie poziomy doświadczeń miejscowej społeczności: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość; to, co rzeczywiste, i to, co wyobrażone; marzenia, pragnienia, aspiracje. Śpiew to kronika pokoleń, a pieśni to wielki kobiecy epos o losie, stworzony przez grupę społecznie zdominowaną, jaką były poleskie chłopki. Śpiew jest ściśle związany z osobowością, cielesnością człowieka. Powstaje w wyniku kontaktu człowieka z otaczającą go przyrodą. Brzmienie śpiewu służy oswajaniu przyrody, nabraniu zaufania do własnych sił. Śpiew jest sposobem obcowania z przodkami, wehikułem wydobywającym człowieka z codzienności. Wspólna praktyka umożliwia uobecnienie mitycznego ładu, ponawianie więzi człowieka z całością tradycji. Praca zawiera załączniki w postaci fotografii, tekstów pieśni i map oraz liczne linki do nagrań audio i wideo.

he subject of my research is the functioning of traditional singing among rural performers. I look at singing as a cultural practice, that is, a way of doing things embedded in a particular environment. I show the cultural context and the context of life practices in which singing functions in the countryside today. The subject of the thesis is the oral art practiced by the women of Polissya − not only the songs themselves, but the entire context of their performance. The title concept of practice indicates the primacy of the anthropological research perspective. In analyzing my materials, I aim to learn about the practiced tacit knowledge of the singers. I am interested in those musical themes that relate to life practices, the attitude to the world. I reflect on singing practice from the perspective of both the female researcher and the female singers and the participants in the events I describe. At the center I place the female singers, their personalities, but also myself as a researcher and participant in the practices, as a representative of visiting researchers and enthusiasts coming to rural music masters, as a member of the movement called in crudo or revival. The key publications I refer to are Pierre Bourdieu's Outline of a Theory of Practice, Albert Lord's The Singer of Tales, and Piotr Dahlig'sFolk Practice of Music. In interpreting events, the publications of Grzegorz Godlewski have become my guide. Arguably, my perspective on Polissya (which encompasses areas in Ukraine, Belarus, and Russia) is Ukrainian-centric, as I take the categories, divisions, and outlook of Kyiv-based Polissya scholar Iryna Klymenko as my point of reference. My research approaches the case study method, through which an in-depth study of the practices of a selected village allows me to grasp the more general features of the phenomenon under study: singing practice as a cultural practice. My chosen Polissya village of Perebrody is located in Ukraine, in the Rivne region, with a district center inDubrovytsia, next to the border with Belarus. It belongs to the area of polyphonic musical culture and is located within the perimeter of Orthodox culture. I chose this village because there is still a grassroots singing group gathering here today, and because the local singing practices, repertoire and style are typical of the area. What is key, however, is not the group per se, but how their singing, their activities, manifest today's singing practice in this part of the world and what they have preserved from the old days. Indeed, the processes ransformations of traditional culture that have taken place in Perebrody are widespread. Through the singers of Perebrody and their practice, I will show what a complex phenomenon traditional singing is and how it functions in a singing group today − when the manner and context of performance are no longer tied to ritual activities. The work is based on the materials I collected during field research in 2008-2017. The research material consists of recordings of songs and conversations, photographs, videos, field notes. An important part of the work includes the statements of female singers quoted in the dissertation. Most of the dialogues are from interactions between the female singers or between the singers and us, the visiting researchers. These conversations were recorded together with the songs duringspontaneous singing situations. I also include elements that cannot be recorded, such as the singers' behavior in space and bodily contact. I treat singing in the context of human life, actions, relationships. I focus on who the singers are, what elements create a singing situation, how singing functions in a singing group today. I look at the role of city visitors in the dynamics of local singing meetings. I look for hidden laws, structures, rules that govern singing. I take into account emic categories. I analyze the musical roles within the Polissya’s polyphony, I pay attention to the correlation between musical and social competences, between singing style and personality. This leads me to consideration of the role of singing in human life. The practices I have dealt with have mostly been stripped of their original context. I find, following Godlewski, that traditional cultures pass away, but not all is lost. Those elements of the practices which I was able to observe reflect what is enduring in the tradition. I begin my paper by describing the context of my research (1. In the Field). I cite the researchers of Polissya, their goals, tools and areas of interest. I outline my experience, education and interests. I write about my own field experience, explainwhat brought me to the village of Perebrody and what made me choose this village. In the next chapter (2. Place and People) I outline the environment in which the songs were created and practiced. I give the historical and geographic background of my chosen area, sketch a portrait of the generation of singers whose practice I further describe, and the process of forming their group. I include their profiles. The third chapter (3. Singing Together) illustrates the nature of the relationship that developed between the local singers and the visiting researchers. I am interested in the atmosphere and dynamics of joint singing meetings, as well as the manner and nature of recording the singing. Next three chapters (4−6) give a closer look at the musical material, the specifics of polyphonic singing and the singer's workshop. The object of description, however, is not the music itself (the chapters do not contain musical analyses), but the description of the practice itself from an anthropological perspective. The fourth chapter (4. Song Genres) answers the question of what the group I am describing sings. It is an attempt to describe and organize the musical material I recorded. In the fifth chapter (5. Roles in Polissya Polyphony) I look at what kind of singing and harmony we are dealing with in Polissya. I show what the musical structure of the songs being sung in Perebrody is, and what the division of roles in singing looks like as a result. I distinguish between songs with a heterophonic and two-voice structure. In the sixth chapter (6. The Art of Singing), I describe what Polissya’s singing is all about and what makes up a singer's vocal technique. I cite the performance aspects highlighted by the singers themselves. Next two chapters address various aspects of ensemble singing practice. Chapter number seven (7. Harmony in Singing) points out the importance of alignment in singing together and the multiplicity of levels on which the alignment takes place. The joint practice of singing encompasses both the sound and character aspects, as well as the joint disposal of energy. Chapter eight (8. Songs in Singing Practice) illustrates how the aforementioned elements, such as repertoire and singing competence, shape the singing encounter. I give consideration to what becomes the impetus for the appearance of a particular song at a given moment. In describing the singing situation, I take into account such factors as mood, memory and tastes. I refer to the singers' appreciation of the repertoire. Chapters nine through eleven place the Polissya’ssinging practice in the context of the anthropology of orality. I begin by explaining what performance is in a primary oral culture (9. The Meaning of Song Performance), I refer to the notions of variation and originality. I cite my own observations in terms of ideas about the belonging of songs to singers, the role of lyrics in songs, and the singers' own assessment of their performances. I cite points of contention in singing practice. I further look at the process of forging practices in Bourdieu's terms and the transformations in singing practice (10. Transmission Of Traditions). I ask the question of the vitality of tradition today in the context of Albert Lord's reflections. The last chapter (11. Singing And Life) is an attempt to find an answer to the question of what singing is for the singers − an expression of experience, a vehicle, a contact with a great tradition? In this work I have shown that singing practice is a cultural practice. Rural singing includes a whole system of unspoken, partly unconscious rules. They concern, among other things: − sound, for example,way of creating harmonies, the framework of improvisation (variants), the handling of voice, rhythm, dynamics; − performance circumstances, for example, some songs are sung only at the right time, they are intoned differently depending on the space, on the number and composition of the people; − division of roles and hierarchy in the group − not everyone has the aptitude and skills and the right position in the group to start a song. I wrote the paper on the basis of my own research and experience in the field, I took into account and described my relationship with the female singers and the status and role of the visitors in the singing process. I described the peculiarities of singing in Polissya − the repertoire and how the various genres functioned, the principles of creating harmony in group singing, the singer's craft workshop. I looked at the practice of singing from an anthropological perspective. I focused on the threads of today's practice that derive from oral culture. I considered the importance of song performance in this context. In this aspect, the respondents I studied still present an oral approach to their practice. The importance of performance is related to the fact that it is the only form of existence of a particular song, and that in a single performance the whole tradition is revealed. I have written about the transmission of tradition and transformation. About how singing practice changes with the disappearance of the cultural context. I have reflected on what songs are for singers and on the relationship between singing and life. I started with a consideration of the primary functions of language, referring, among others, to Johann Herder, who saw the primary function of language as the intersubjectification of experiences, the expression of oneself to another, or Jean Jacques Rousseau, who saw language as the need to get closer to another person. I look at singing, like Victor Turner, as an expression of experience, in which all levels of the local community's experience come together as if seen through like a lens: past, present and future; the real and the imagined; dreams, desires, aspirations. Singing is a chronicle of generations, and songs form a great female epic of fate, created by a socially dominant group such as the peasant women of Polissya. Singing is closely related to the personality and corporeality of a person. It is created as a result of a person’s contact with the surrounding nature. The sound of singing serves to tame nature, to gain confidence in one's own strength. Singing is a way of communing with the ancestors, a vehicle that brings a person out of the mundane. The common practice makes it possible to make the mythical order present, to renew the human bond with the totality of tradition. The work includes appendices in the form of photographs, song lyrics and maps, as well as numerous links to audio and video recordings.