Dyskurs familijny. Analiza pragmalingwistyczna

Rozprawa „Dyskurs familijny. Analiza pragmalingwistyczna” wpisuje się w nurt badań interdyscyplinarnych nad bezpośrednią komunikacją w jej naturalnym kontekście. Stanowi próbę opisu całościowej komunikacji rodzinnej ze szczególnym uwzględnieniem aspektu lingwistycznego. Metoda badawcza zastosowana w dysertacji to analiza dyskursu. Nadrzędnym celem pracy było pokazanie i scharakteryzowanie całościowego aktu komunikacyjnego w rodzinie, z uwzględnieniem jego trzech aspektów: lokucyjnego, illokucyjnego i perlokucyjnego. Badaniem objęto dwupokoleniową rodziną miejską zamieszkującą wspólne terytorium (Piła, województwo wielkopolskie). W czynnościach badawczych uczestniczyło 37 osób – członków jednej rodziny i kręgu familijnego, który stanowiły osoby bezpośrednio związane z badaną rodziną, głównie poprzez więzy krwi oraz bliscy znajomi, utrzymujący stały kontakt z respondentami. Podstawowy materiał analityczny składał się z transkrypcji nagrań rozmów familijnych przeprowadzonych w latach 2001-2005. Materiał badawczy został zebrany w trakcie badań o charakterze etnograficznym w warunkach naturalnych.. Zarejestrowano, głównie metodą podsłuchową (kilka rozmów metodą „gry” i jawnego mikrofonu), 45 rozmów o łącznym czasie 50 godzin. Dysertacja obejmuje dwa tomy: tekst rozprawy oraz aneks. Rozprawa liczy 10 rozdziałów. Składa się z części wprowadzająco-opisowej oraz badawczej. Aneks zawiera teksty konwersacji, ankiety, drzewa genealogiczne oraz materiał ikonograficzny. W aneksie zamieszczono 23 całościowe konwersacje familijne. Należą one do gatunków nieliterackich, mówionych. Konwersacja familijna jest rozmową dwu lub więcej osób (dialog/polilog) w kontakcie bezpośrednim, na ogół swobodną, choć czasem wyreżyserowaną. Na początku rozprawy zbadano i opisano język familijny. Umiejscowiono go na tle odmian współczesnej polszczyzny na pograniczu odmiany i socjolektu, nazywając familektem. Familekt to specyficzny rodzaj socjolektu z cechami powszechności i ogólności, mającym cechy tajności, ale także ogólności; językowo wyrażającym się głównie we frazeologii i frazematyce familijnej. Elementy familektu zawarto w słowniku familijnym badanej rodziny zamieszczonym w pracy. Następnie przeprowadzono krytyczną dyskusję nad terminologią dyskursu i stworzono wstępną definicję dyskursu familijnego. Dyskurs familijny opisany w rozprawie jest całościowym zdarzeniem komunikacyjnym dokonującym się w czasie, w obrębie rodziny. Stanowi proces konstruowania tekstu. Jest strukturą dynamiczną powstającą w efekcie gry komunikacyjnej pomiędzy intencjami interlokutorów. Dyskurs powstaje przy użyciu strategii komunikacyjnych, których umiejętne stosowanie pozwala osiągnąć wspólnie akceptowalny cel komunikacyjny. Dyskurs to struktura dynamiczna, której podstawową część stanowi język w kontekście psychologicznym i socjologicznym. Zawiera elementy lingwistyczne i pozajęzykowe zarejestrowane w konwersacjach familijnych. Dokonano szczegółowej analizy pragmalingwistycznej makrodyskursu familijnego, uwzględniając dyskursywność niewerbalną, kontekst użycia języka oraz strategie komunikacyjne. Szczegółowo pokazano wybrane strategie rodzinne (pewne powtarzające się sekwencje zachowań) stosowane we wspólnym tworzeniu tekstów potocznych. Opracowano schemat strategii zawierający strategie werbalne i pozawerbalne, wykorzystując go do opisu zachowań komunikacyjnych poszczególnych osób w trakcie tworzenia dyskursu familijnego. Na koniec przeprowadzono dyskusję na temat skuteczności komunikacyjnej, wynikającej z używania we właściwy sposób odpowiednich strategii, czyli de facto z kompetencji dyskursywnej. Ocena fortunności dyskursu została pokazana na tle rozważań językoznawczych oraz psychologicznych i socjologicznych. Dokonano oceny skuteczności komunikacyjnej z perspektywy powstawania samego dyskursu oraz tworzących go członków. Na ogół otrzymane wyniki były zbieżne. Większość rozmów została oceniona jako fortunna zarówno z punktu widzenia konstruowanego tekstu, jak i satysfakcji osobistej członków dyskursu familijnego. W przeważającej liczbie badanych przypadków komunikację familijną można było określić mianem fortunnej. Zdarzały się drobne nieporozumienia, niemniej miały one znaczny udział w integracji grupy. W dysertacji oprócz pragmatyki makrodyskursu (czyli dyskursu jako całości obejmującej wszystkie konwersacje) podjęto tematykę pragmatyki pojedynczych rozmów – mikrodyskursów. W rozprawie pokazano (w ujęciu tabelarycznym) analizę pragmalingwistyczną wszystkich mikrodyskursów, uwzględniając następujące komponenty: charakterystykę respondentów, miejsce, termin, opis sytuacji, tematykę, cel, użyte strategie oraz funkcje wypowiedzi. Następnie przedstawiono szczegółową analizę pragmatyczną dwóch wybranych mikrodyskursów: fortunnego i niefortunnego. Ważnym elementem podsumowującym część praktyczną rozprawy było połączenie i porównanie wyników analizy pragmatycznej (jakościowej) ze statystyczną (ilościową). Analiza statystyczna potwierdziła większość wniosków uzyskanych w trakcie analizy pragmalingwistycznej. Analiza materiału badawczego wykazała, iż najczęściej stosowaną strategią w całości komunikacji familijnej było wyrażanie. Wystąpiło ono we wszystkich możliwych wariantach aktów komunikacyjnych. W przypadku badanej rodziny przeważyły dwa użycia: wyrażanie w funkcji fatycznej i ekspresywnej. Na wyrażanie w funkcji fatycznej złożyły się takie podrzędne strategie jak: pozdrawiać, życzyć, dziękować. Funkcja ekspresywna była widoczna w strategiach składowych określanych predykatami: prosić, kazać, proponować, wyjaśniać, marzyć. Często na obszarze jednej konwersacji obserwowano występowanie strategii wyrażania równocześnie w dwóch odmianach. Dyskursywność familijna była obsługiwana głównie przez strategię wyrażania. Łączyło się to z zaspakajaniem podstawowych potrzeb członków tej wspólnoty, a więc potrzeby bliskości, czułości i zrozumienia. Funkcje te z definicji są przypisane rodzinie i nie dają się w pełni wyrazić w jakiejkolwiek innej wspólnocie komunikatywnej.

„The Family Discourse. A Pragmalinguistic Analysis” dissertation is related to the interdisciplinary studies on the direct communication in its natural context. The study is an attempt to outline a comprehensive description of family communication, regarding particularly the linguistic aspect. A discourse analysis is the research method used in this dissertation. The paramount objective of this study was to display and describe a comprehensive communication act in a family, with particular focus on its three aspects: locution, illocution and perlocution. A two-generation, urban family residing a common territory (Piła, the Wielkopolska voivodship) participated in the experiment. Thirty-seven people were subjected to the experimental procedures – family members and family circle i.e. people having direct connections with the tested family, mainly through blood ties and their acquaintances , who share continuing relations with the family. A basic research material comprised transcriptions of the family conversation recordings, reported from 2001 to 2005. The research material was collected during an ethnographic research in natural conditions. It was recorded, with listening-in device mainly (a few conversation was recorded with visible microphone and “game” method). 45 conversations lasting in total 50 hours were recorded. The dissertation comprises two volumes: a dissertation text and an appendix. The dissertation contains ten chapters. It is composed of an introduction section and an experimental section. The appendix includes the conversations’ transcripts, questionnaires, a family tree and an iconographic material. There are 23 whole family conversations included in the appendix. They should be treated as non-literary, oral utterances. A family conversation is the act of speaking between two, or more people (a dialogue, a polilogue), usually uninhibited, sometimes fixed though. At the beginning of the study the family language was examined and described. It was located in the canon of contemporary Polish between strain and the sociolect, naming it a familect. The familect is a specific type of sociolect characterized by the universality and generality, possessing the restricted features as well as general features. From the linguistic perspective it is distinctive because of its family phraseology and phrasematic. The familect elements were included in the researched family dictionary attached to the appendix. Afterwards, a critic discussion over discourse terminology was conducted and a preliminary definition of the family discourse was created. The family discourse described in this study is an overall communicative act occurring in one family. It constitutes a text creating process. Family discourse is a dynamic structure created during the communication game between interlocutors’ intentions. The discourse is produced with communicative strategies used skillfully which allows to achieve an acceptable communicative objective. The discourse is a dynamic structure, composed mainly of language in its sociological and psychological context. The discourse comprises linguistic and non-linguistic elements recorded in the family conversations. A detailed pragmalinguistic analysis of macrodiscourse was conducted, regarding the non-verbal discourse, language usage context and communicative strategies. A selected family strategies were presented ( repeating behaviour sequences) used for creating colloquial utterances. A schedule of verbal and non-verbal strategies was established and used in a description of communicative behaviours of particular people in the process of family discourse establishing. Finally, a discussion over a communicative effectiveness was conducted, which derives from the correct usage of communicative strategies, so in other words form discourse competence. An evaluation of discourse felicity was presents on the basis of linguistic , sociological and psychological considerations. An evaluation of discourse effectiveness was conducted from the perspective of discourse establishing and its constituents. Usually the results were similar. Most of the conversations were evaluated as effective from both, the perspective of the constructed text and the personal satisfaction of discourse members. For a great majority of cases the family communication may be defined as effective. However, minor misunderstanding occurred, they had some positive impact in the process of group integration. The study, beside the macrodicourse pragmatics ( i.e discourse embracing all conversations), a problem of pragmatic of singular conversations – microdicourse – was raised. The dissertation presents ( in tables) the pragmalingusitic analysis of all microdiscourses, regarding the following elements: respondents’ characteristics, a place, a date, a description of the situation, a subject, an aim, used strategies and functions. Then, a detailed analysis of two microdiscourses (felicitous and infelicitous) was presented. An important element, summarizing the research section of the dissertation, was the gathering comparison of the pragmatic analysis (quality) and statistics (quantity). The quantity analysis has proved most of the conclusions derived from the pragmalinguistic analysis. The analysis of the research material has shown that the most popular strategy in the family communication was: expressing. It was present in all possible varieties of a communication act. In case of the researched family two usages were major: expressing in a factual and expressing function. The utterances having the factual function were: greetings, wishes, acknowledgements. The expressing function was visible in constituent strategies expressed in the following predicts: requests, commands, offers, explanations and dreams. It was quite often that in one conversation, the strategies of two functions were uses simultaneously. A family discourse was articulated mainly by the expressing strategy. In this way the basic needs of the group members were satisfied, i.e.: affinity, fondness, understanding. These function are attached to a family automatically, and cannot be fully expressed in any other communicative community.