Czas, przestrzeń, czasoprzestrzeń, czyli o tym, jak Kant prowadzi nas poza Kanta

W artykule rozważam Kantowską koncepcję czasu i przestrzeni jako czystych form naoczności, pokazując, że wbrew rozpowszechnionym interpretacjom między oboma sposobami porządkowania danych naocznych zachodzi ścisły związek. Sprawia on, że czasu i przestrzeni nie można uważać za odrębne i niezależne od siebie porządki, lecz jedynie za dwa aspekty jednego, ogólniejszego porządku, który można nazwać czasoprzestrzenią. Pozwala to moim zdaniem uznać koncepcję Kantowską za pod pewnymi względami prekursorską w stosunku do rozważań, które legły u podstaw szczególnej teorii względności. Pokazuję również, opierając się głównie na argumentacji Kanta zawartej w rozdziale „Odparcie idealizmu” w drugim wydaniu Krytyki czystego rozumu, że jego teorię naoczności i doświadczenia należy interpretować w duchu epistemologicznego realizmu, gdyż przestrzeń trzeba tu rozumieć nie tyle jako formę oglądania zewnętrznego, ile jako porządek rzeczywistego istnienia przedmiotów poza umysłem.

The paper discusses the Kantian conception of space and time as pure forms of intuition, showing that, contrary to many received interpretations, both modes of ordering sensory data are intimately related to each other. This close relationship between them justifies regarding them not as separate and mutually independent orders but as merely two aspects of one, more general order deserving to be called space-time. This allows, in my opinion, to regard Kant’s conception as in some respects precursory to the considerations that led to the special theory of relativity. I also try to show, relying chiefly on Kant’s argumentation proposed in „Refutation of Idealism”, a chapter in the second edition of the Critique of Pure Reason, that his theory of intuition and experience should be interpreted in the spirit of epistemological realism, since space is here to be understood not merely as the form of outer sense but also as an order of real existence of objects outside the mind.