Nahuatl kinship terminology as reflected in colonial written sources from Central Mexico: a system of classification

W momencie przybycia konkwistadorów na ziemie imperium azteckiego (1519), wiele zamieszkujących tam grup etnicznych, w tym grupy dominujące, posługiwało się językiem Nahuatl. Od samego początku konkwistadorzy wykorzystywali ten język dla swoich celów: początkowo podboju, a następnie organizacji administracyjnej nowej kolonii i do chrystianizacji. Mając na względzie przede wszystkim ostatnią z tych kwestii, hiszpańscy zakonnicy poddali Nahuatl alfabetyzacji i zapoczątkowali tradycję piśmienniczą, która rozkwitała przez niemal trzysta lat, owocując tysiącami tekstów należących do najrozmaitszych gatunków. Jest to największy korpus źródeł pisanych z okresu kolonialnego obu Ameryk jaki przetrwał do naszych czasów. Pozwala on badaczom na poszukiwanie odpowiedzi na wiele pytań związanych z językiem i kulturą Indian Nahua, zarówno w epoce przedhiszpańskiej, jak i kolonialnej.Niniejsza rozprawa podejmuje analizę nahuatlańskiej terminologii pokrewieństwa rozumianej jako system klasyfikacyjny, zgodnie z ujęciem brytyjskiej antropolożki Mary Douglas. Poszczególne terminy postrzegane są jako kategorie, które mogą grupować się w klasy, a także przynależeć do kilku systemów klasyfikacyjnych jednocześnie. Na przykład polskiego terminu „ojciec” można użyć jako metafory na określenie księdza bądź władcy – tym samym wchodzi on w skład nie tylko systemu pokrewieństwa, ale również systemu klasyfikującego role społeczne. Zarówno grupowanie kategorii w klasy, jak i rozciąganie ich na inne systemy klasyfikacyjne, wynika z praw logiki właściwych danej kulturze. Innymi słowy, metaforyczne zastosowanie terminu „ojciec” zależy od kulturowej konstrukcji tej kategorii. W językach takich jak polski, angielski lub hiszpański, krąży ono wokół pojęć władzy i szeroko rozumianego początku, jednak wzorzec ten nie jest uniwersalny. Poprzez systematyczną, kontekstualną analizę dużej próby wystąpień terminów pokrewieństwa staram się w mojej rozprawie odsłonić logikę klasyfikacji właściwą kulturze Nahua. Jednocześnie dążę do emicznego opisu tworzących system pokrewieństwa kategorii, a także do zrozumienia koncepcji pokrewieństwa Indian Nahua. Wykorzystany w projekcie materiał badawczy to około 4500 wystąpień terminów pokrewieństwa, zebranych w sposób systematyczny z 90 źródeł i umieszczonych w komputerowej bazie danych. Analiza materiału ujawniła, że główną zasadą konstruowania i porządkowania wielu nahuańskich kategorii pokrewieństwa była koncepcja esencji życiowej. Dzięki badaczom religii azteckiej wiadomo, że zgodnie z wierzeniami Indian Nahua kosmos przenikała esencja dwojakiego, gorąco-zimnego charakteru, która wprawiała świat w ruch, inspirując ciągły cykl śmierci i regeneracji. Moje badania wykazały, że determinowała ona również relacje pokrewieństwa. Dziecko postrzegano jako odbiorcę zarówno gorącej esencji, przekazywanej mu przez ojca, jak i jego zimnego, matczynego odpowiednika. Taka kulturowa konstrukcja terminologii opisującej rodziców i dzieci miała swoje konsekwencje w metaforycznym zastosowaniu tych terminów. Nahuańscy władcy zwani byli „matkami-ojcami” swoich poddanych, gdyż podobnie jak w przypadku biologicznych rodziców, odpowiadali oni za egzystencję swych „dzieci”. Uważano ich za wcielone bóstwa, zapewniające komunikację pomiędzy ludnością a światem nadprzyrodzonym, a tym samym transfer gorących oraz zimnych sił życia i śmierci, umożliwiających cykle wegetacyjne, reprodukowanie się społeczeństwa, itp. Bóstwa zamieszkujące zaświaty również nazywano „matkami-ojcami” ludzi, gdyż to one odpowiedzialne były za zsyłanie życiowej esencji na ziemię.

Nahuatl was the official language of the Aztec empire, upon the arrival of the Spaniards in 1519 spoken by many ethnic groups of Central Mexico. From the beginning, the conquerors gave it great value as a means of administration over the new colony and Christianization of its people. With these goals in mind, Spanish friars alphabetized Nahuatl and initiated a writing tradition that flourished during almost 300 years and produced thousands of texts of various genres. Nowhere in the Americas a corpus of sources that large have survived until our times. It allows the researchers to seek answers to a multide of questions related to the language and culture of the Nahuas in both precontact and colonial times.In the present work, kinship terminology is treated as a system of classification, as understood by the anthropologist Mary Douglas. Terms are conceived of as categories that are grouped in classes and may belong to more than one system of classification at a time. For instance, the English kinship term “father” may be employed as a metaphor for priests and rulers, forming part, in effect, of the “religious hierarchy” and “power hierarchy” systems of classification. Both the process of grouping the categories in classes and the one of extending them to other systems of classification stem from logic, which is unique for every culture. It means that the metaphorical usages of “father” depend on the cultural construction of this category. In such languages as Polish, English or Spanish, it is centered on the concepts of authority and origins, but this pattern is not universal. Through a systematic analysis of a large sample of attestations of kin terms in context, my work seeks to uncover the Nahua logic of classification. At the same time it aims at understanding not only particular kinship categories and their cultural construction, but also the whole conception of kinship among the Nahuas.The material employed in the project consists of about 4500 attestations of kin terms, collected systematically from 90 sources and gathered in a database. Their analysis revealed that the main principle standing behind many Nahua kin categories was the concept of vital essence. It has been known from the studies on the Aztec religion that vital essence of twofold, hot-cold nature, was believed to transcend the world and set it in motion, causing a constant circle of life and death. From my research, it can be added that this omnipresent essence likewise determined kinship relations. A child was conceived of as a receiver of both hot essence, sent to him by the father and the mother’s cold essence. This is why the Nahua rulers were called “mothers-fathers” of their people, because similarly to actual parents their main responsibility lied in enabling the existence of their children. They were embodied deities, and deities, on their part, were also named “mothers-fathers” of people. Both gods and rulers provided people with hot and cold forces of life and death that guaranteed the constant regeneration of the world and the state respectively.The methodological background of my project anticipated a conclusion that the version of the Nahuatl terminological system preserved in the written sources was a dynamic one. These sources are a product of three hundred years of the colonial period and therefore, reflect a continuous process of the Nahua response to the Spanish language and culture. But what the researchers often ignore is that even before contact the “Aztec culture” was not an ahistorical, crystal-transparent monolith. The analysis of the kinship terminology reveals that upon the arrival of the Spaniards it had already been undergoing a transformation, which was most likely correlated with the shift in the family model and gender roles.