Czynniki psycholingwistyczne i neurolingwistyczne warunkując nabywania drugiego języka (L2). Szybkość czytania jako miara kompetencji

Celem niniejszej rozprawy jest zbadanie wpływu wybranych czynników psycholingwistycznych i neurolingwistycznych na sprawność nabywania drugiego języka. Pomiar szybkości czytania został tutaj przyjęty jako miara tej kompetencji. Na początku omawiane są zagadnienia dotyczące powszechności zjawiska dwujęzyczności i sposobów jej definiowania. Wśród przedstawionych definicji na uwagę zasługuje klasyfikacja, która uwzględnia: sposób, kolejność akwizycji, świadomy wybór języka i funkcję języków aktywnych (prymarny, sekundarny, etc.). Takie podejście wyjaśnia wiele sytuacji językowych, w tym utratę języka ojczystego lub zmianę dominacji kolejno nabywanych języków. Przyjmuje się w założeniu, że osoby dwujęzyczne cechują się przede wszystkim wysokimi kompetencjami w obu językach, ich akwizycją w młodym wieku i szerokim kontekstem znajomości językowej. Jest to dwujęzyczność naturalna, którą trzeba odróżnić od sztucznej. Osoby o dwujęzyczności sztucznej mają dobrze wykształcony pierwszy język i zachowaną jego tożsamość. Stwierdzono, że pierwszy język pełni ważną funkcję w uczeniu się kolejnych języków, wykorzystując różne transfery: międzyjęzykowy, wiedzy metajęzykowej i metapoznawczej. Poza tym, eliminacja pierwszego języka nie przyczynia się do sukcesu w nabywaniu nowego języka. Coraz częściej badacze opowiadają się za rozsądnym – oszczędnym używaniem języka ojczystego w procesie glottodydaktycznym. Rola pierwszego języka nie jest uświadamiana przez uczących się w trakcie procesu nabywania kolejnych języków. Przeprowadzone na potrzeby pracy badanie skupia się na sprawności czytania ze zrozumieniem w drugim języku przez osoby dorosłe. Niewiele jest badań tego typu; większość z nich dotyczy dzieci. Umiejętność efektywnego czytania w języku angielskim jest nieodzowna dla osiągnięcia sukcesu zawodowego i stanowi ważną kompetencję językową. Tutaj oceniano szybkość czytania, które wymagało decyzji czy zdania mają sens. Koncepcja zakładała porównanie stosunku czasu czytania w języku angielskim do czytania w języku polskim, co zostało określane, jako względna szybkość czytania w drugim języku. Wynik jest przedstawiany ułamkiem ≥ 1. Im mniejsza jest ta liczba, tym szybciej osoba czyta po angielsku. Jako teksty posłużyły wybrane powiedzenia znanych osób, mające często cechę metafory. Badanie przeprowadzono wśród studentów medycyny (43 osoby), lekarzy (43 osoby) oraz nauczycieli języka angielskiego (16 osób). Ich pierwszym językiem był zawsze polski, drugim zawsze język angielski. Badając czynniki wpływające na nabywanie drugiego języka, uwzględniono: wiek osoby nabywającej, motywacje, płeć, praworęczność/leworęczność, osobowość (skłonności do podejmowania ryzyka), czas ekspozycji na język oraz ilość kontaktów językowych. Dodatkowo oceniana była siła korelacji, zachodząca między poszczególnymi czynnikami a kompetencją językową wyrażoną szybkością czytania. Próbowano również odpowiedzieć na pytanie, czy jest możliwe skompensowanie wpływu późniejszego wieku biologicznego przy rozpoczynaniu nauki kolejnego języka Wiek nabywania drugiego języka jest jednym z głównych czynników neurolingwistycznych, wpływających na kompetencje językowe. Młody wiek jest charakterystyczny dla: rozwoju kory mózgowej, większej szybkości metabolizmu i mniejszego stopnia mielinizacji, oraz silniejszej motywacji i szeregu innych wskaźników neurofizjologicznych. Po trzecim roku życia możliwości implicytnej nauki zmniejszają się, a jeśli drugi język jest nabywany po siódmym roku, obszary aktywacji mózgu nie pokrywają się z obszarami pierwszego języka i wykazuje mniejszą lateralizację. Szereg obserwacji wskazuje na to, że osoby, które zaczęły wcześniej naukę drugiego języka osiągają finalnie lepsze wyniki. Analiza statystyczna wykazała, że najszybszy względny czas czytania w drugim języku był wśród nauczycieli (mediana = 1,14), następnie w grupie studentów ( 1,29), najwolniej czytali lekarze (1,51). Pozytywny wpływ wczesnego nabywania języka był widoczny w grupie studentów: najszybciej czytały osoby, które rozpoczęły naukę języka angielskiego najwcześniej, czyli przed 6. rokiem życia. Jednak lekarze i nauczyciele, którzy rozpoczęli naukę drugiego języka po 14 roku życia czytali szybciej niż osoby, które zaczynały uczyć się pomiędzy 11 a 13 rokiem. Wydaje się, że w tym przypadku istotne znaczenie miała większa motywacja. Jest wiele obserwacji sugerujących, że osoby leworęczne osiągają gorsze wyniki językowe, ale nie znaleziono różnic pomiędzy praworęcznymi i leworęcznymi. studentami i lekarzami. Prawdopodobnie wszyscy badani odznaczali się wysokimi możliwościami poznawczymi. Jeśli chodzi o różnice pomiędzy płciami, niewiele jest badań, w których mężczyźni mają przewagę językową. Kobiety wykazują bardziej pozytywną postawę i silniejszą motywację, które determinują sukces w nauce języków obcych. Tymczasem w badaniu mężczyźni (studenci i lekarze) czytali szybciej w drugim języku. Ten nieoczekiwany wynik może być związany z tym, że decyzja czy zdanie ma sens, bardziej przypomina zadanie poznawcze niż czysto językowe. Wśród lektorów nie znaleziono różnic. Większa motywacja do nauki mogła prowadzić do zdawania rozszerzonego egzaminu z języka angielskiego na maturze. Jak oczekiwano, studenci, którzy wybrali taki egzamin, czytali szybciej. Z drugiej strony, mogli zdecydować się na ten wybór z powodu lepszej znajomości języka angielskiego, lub działały oba czynniki jednocześnie. W tym przypadku nie można wnioskować o przyczynowości, jedynie o korelacji. Skłonność do podejmowania ryzyka powinna skutkować szybszym podejmowaniem decyzji o sensowności zdań i osiąganiem szybszego czasu czytania. Ale tylko lekarze, którzy deklarowali, że lubią ryzyko czytali szybciej (1,18 vs 1,24). Ta cecha osobowości nie miała znaczenia w grupie studentów ani nauczycieli. Błąd dla nich mógł oznaczać duże, intelektualne ryzyko, przez co mogli wydłużać czas czytania tak, aby nie popełnić błędu. W grupie studentów korelacja pomiędzy względną szybkością czytania w języku drugim a ilością godzin nauki języka angielskiego w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum była bliska zeru. Interesujące, że w przypadku gimnazjum korelacja była odwrotna, co można tłumaczyć faktem, że uczniowie mogli ćwiczyć inne kompetencje niż czytanie. Oczekiwano, że im więcej czasu poświęca się na czytanie, tym sprawniej powinno ono zachodzić. Wartości współczynników korelacji we wszystkich trzech grupach były bardzo niskie, ale największe wśród studentów. Można przypuszczać, że technika czytania w tych grupach jest różna. Studenci są przyzwyczajeni do czytania pod presją czasu, podczas gdy lekarze i nauczyciele czytają wolniej, skupiając się na szczegółach. Wśród lekarzy sprawdzono, czy ilość kontaktów z językiem angielskim (aktywny udział w konferencjach anglojęzycznych, regularny kontakt z osobą anglojęzyczną lub słuchanie w języku angielskim) wpływają na szybkość czytania w tym języku. Szybkość czytania wzrastała, jeśli lekarze mieli więcej kontaktów językowych. Biorąc pod uwagę potrzeby znajomości języka w tej grupie, zaskoczeniem była mała aktywność językowa. Wnioski potwierdzają rozpoznany fakt, że wczesna akwizycja kolejnych języków jest korzystna, ale pod warunkiem, że kontakt z językiem jest kontynuowany. Czynniki takie, jak płeć męska, praworęczność, motywacja, skłonność do ryzyka w niewielki sposób zwiększały względną szybkość czytania. Z punktu glottodydaktycznego, rozczarowujący jest fakt, że ilość godzin nauki w szkole słabo przekłada się na rozwój kompetencji czytania. Najlepszym czynnikiem kompensującym późną akwizycję języka okazała się duża ilość kontaktów w tym języku i biegłość. Tak jest w przypadku lektorów, których względna szybkość czytania drugim języku była największa i niezależna od innych czynników. Zasadne wydaje się skierowanie wysiłków dla utrzymywania kontaktów z drugim językiem po ukończeniu szkoły. Summary The main aim of the dissertation is to investigate the impact of chosen psycholinguistic and neurolinguistic factors on the acquisition of a second language. The speed of reading in a second language has been adopted as a measure of its competence. First, the spread of bilingualism worldwide and its definitions are presented. Among the presented definitions, it is important to note the classification based on how languages are acquired, the order of acquisition, the conscious choice of a language and the functions of active languages (primary, secondary, etc.). This approach explains numerous linguistic situations such as the loss of the mother tongue or the change of the domination of successively acquired languages. A bilingual person is believed to be characterized by all competences in both languages, their acquisition at a young age and a wide context of linguistic knowledge. It is natural bilingualism, which should be distinguished from artificial bilingualism. Artificial bilinguals have a well-developed first language and maintained its identity. It has been found that the first language plays an important role in the acquisition of other languages, by means of different transfers: interlinguistic, metalinguistic and metacognitive. Apart from that, the elimination of the first language does not lead to success in the acquisition of a second language. More and more often, researchers postulate a reasonable, sparing use of the mother tongue in the glottodidactic process. The role of the first language is not realized by foreign language learners in the process of acquiring subsequent languages. The study focused on reading competence in a second language among adults. There are few studies of this kind; the majority of them concern children. The ability of effective reading is indispensable to achieve professional success and is a crucial linguistic competence. The speed of reading was assessed, which required a decision whether the sentence makes sense. The concept assumed the comparison of the ratios of the reading time in English to the reading time in Polish, which was defined as a relative speed of reading in the second language. The result is presented by a fraction ≥ 1.The smaller the number, the faster the person reads in English. The texts used for the purpose of the study were a collection of sayings of famous people, often of metaphorical character. The study involved students of medicine (43 people), physicians (43 people) and English teachers (16 people). Their first language was Polish, their second language was English. During the investigation, selected factors which may influence the acquisition of the second language were analyzed such as: second language acquisition age, gender, right-/ left-handedness, personality (tendency to take risk), motivation, time of exposure to the language and a number of contacts with the language. Additionally, the strength of the correlation between the factors and the speed of reading in the second language was assessed. The author attempted to answer the question of whether it is possible to compensate for a later start of a second language acquisition. Second language acquisition age is one of the most important neurolinguistic factors which affect linguistic competences. Young age is associated with the development of the cerebral cortex, a higher rate of metabolism and decreased myelinisation, stronger motivation and other neurophysiological parameters. After the third year of life, the opportunities for implicit learning diminish; and if the second language is acquired after the age of seven, the areas of brain activation do not overlap with the first language and show limited lateralization. Several observations show that people who started learning a second language early achieve eventually better final results. Statistical analysis demonstrated that the fastest relative reading time in the second language was among teachers (median = 1.14), then among students ( 1.29), and physicians read the most slowly (1.51). The positive impact of early language acquisition was found in the group of among students: those who started learning English the earliest, i.e. before the age of 6 were the fastest learners. However, physicians and teachers who started learning a second language after the age of 14 read faster than the ones who started learning between the age of 11 and 13. It seems that in their case a stronger motivation had a big impact. There are many observations suggesting that left-handed people achieve worse linguistic results, but there were no differences between students and physicians. Probably, all of them displayed high cognitive abilities. As far as genders are concerned, there are few studies in which men have a linguistic advantage. Women have more positive attitude towards studying languages and a stronger motivation, which determine success in foreign language learning. However, in the study male students and physicians read faster. This unexpected result may be associated with the fact that the decision whether a sentence makes sense resembles more a cognitive task than a linguistic one. There were no differences among male and female teachers. Higher motivation to learn could lead to choosing extended English language at the matura secondary school final] examinations. As expected, the students who had chosen extended English, read faster. On the other hand, they could have chosen extended English due to their higher proficiency in it, or two reasons could apply. In this case, causation can be drawn. The tendency to take risk should lead to reading faster. However, only physicians who had a tendency to take risk read faster (1.18 vs 1.24). The personality trait was not relevant among students and physicians. A mistake in those groups could mean a big, intellectual risk, so they might read longer in order to avoid a mistake. Among students, the correlation between the relative speed of reading in the second language and the number of English lessons in the elementary, junior high (gimnazjum) and high school (liceum) was close to zero. Interestingly, the correlation was reversed in the junior high school, which can be explained by the fact that the learners practised other competences than reading. It was expected that the more time was spent on reading, the more efficient reading should be. The values of correlation coefficients in the groups were very low. The highest was among students, who are used to reading under time pressure, whereas physicians and teachers probably read more slowly with attention to details. It was checked whether the number of contacts with English in the group of physicians (active participation in English-speaking conferences, regular contact with an English-speaking person or listening in English) influence their relative speed of reading in English. The speed of reading increased, if physicians have more contact with the language. Considering linguistic needs in this professional group, their low linguistic activity was surprising. The conclusions confirm a well-known fact that an early acquisition of subsequent languages is beneficial provided that the linguistic contact is continued. Factors such as male gender, right-handedness, motivation, tendency to take risk have slightly increased the relative speed of reading in a second language. From the glottodidactic point of view, it may be disappointing that the number of English lessons at school poorly translates into the development of reading competence. The best factor compensating for the late acquisition of the second language was the amount of contact with the language and proficiency. This is the case of teachers whose relative speed of reading in a second language was the highest and independent from other factors. It seems important to focus efforts on maintaining contact with a second language after graduation from school.