Model kontroli parlamentu nad służbami specjalnymi w Polsce

W pracy scharakteryzowany jest polski model kontroli parlamentarnej służb specjalnych. Istotne z punktu widzenia pracy jest umiejscowienie służb specjalnych w aparacie administracyjnym państwa, a są one częścią administracji rządowej, która jest hierarchicznie podporządkowana władzy wykonawczej. Omówiony jest system nadzoru nad służbami sprawowany przez rząd, w tym premiera, który ma kompetencje nadzorcze wobec wszystkich ze służb. Zidentyfikowane są podstawowe kompetencje i środki działania służb specjalnych, a do nich należą czynności operacyjno-rozpoznawcze i dochodzeniowo-śledcze, choć nie w przypadku wszystkich służb. Kontrola parlamentarna służb specjalnych jest główną osią pracy. Objawia się ona głównie poprzez pracę sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych, ale parlament ma również inne narzędzia pozwalające mu kontrolować służby (np. komisja śledcza). Omówione są inne formy kontroli służb specjalnych - w tym przez Najwyższą Izbę Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich, a także sądowa kontrola stosowania kontroli operacyjnej, która najmocniej ingeruje w prawa i wolności obywatelskie. W pracy opisana jest praktyka funkcjonowania służb specjalnych w Polsce po 1989 jak i zmieniająca się przez lata architektura systemu kontroli tychże służb. Zidentyfikowane są najpilniejsze zmiany w systemie kontroli służb specjalnych istniejące w publicznej debacie o ich reformie, a te sprowadzają się do wzmocnienia systemu kontroli służb i powołania niezależnego organu posiadającego kompetencje kontrolne wobec służb specjalnych.

The Polish model of parliamentary oversight over the security services is characterized in this work. To understand how the security services operate in Poland, they must be placed within the frame of the administrative apparatus of the state. Their location is within the government administration, which means that they are hierarchically subordinated to the executive branch of government. Discussed in the work is the government’s supervision over the security services, which includes the prime minister, who has managing powers over all the services. The basic competencies and means of operation of the security services are identified, and these include operational and investigative activities. Parliamentary oversight of the security services is the main axis of the work. It manifests itself mainly through the work of the parliamentary Committee for Security Services, but parliament also has other tools to control the services (such as investigative committees). Discussed in the work are also other forms of oversight over the security services. These include the work of the Supreme Audit Office and the Ombudsman, as well as judicial control of the use of operational control, which interferes most strongly with civil rights and freedoms. The work describes the practice of operation of the security services in Poland after the fall of communism in 1989, as well as the architecture of the oversight system. The most urgent changes to the security services’ oversight system existing in public debate are identified, and they can be reduced to strengthening the system of oversight and the establishment of an independent body with control powers over the security services.