Treści wychowawcze zawarte w podręcznikach Ossolineum do języka polskiego dla szkół powszechnych w II Rzeczypospolitej

Działalność wydawniczą Ossolineum prowadziło od pierwszych dni swego funkcjonowania, a wynikała ona ze statusu opracowanego przez fundatora biblioteki. Tymczasem w wydawanie podręczników szkolnych zaangażowało się dopiero w okresie autonomii galicyjskiej. Okresem rozkwitu działalności wydawniczej Ossolineum były lata odzyskania niepodległości. Kształtujący się wówczas w Polsce wolny rynek dał firmom wydawniczym ogromne możliwości, a zapotrzebowanie na polską literaturę i podręczniki po ponad stuletniej niewoli było bardzo duże. Podręczniki wydane po 1918 r. były pierwszymi polskimi książkami szkolnymi. A zatem były one nowatorskie zarówno pod względem treści w nich zawartych, jak i formy. Ich autorzy nie mieli gotowych wzorów do naśladowania, dlatego musieli wykazać się pomysłowością i inicjatywą pod względem doboru i prezentacji treści. Ponieważ pisano je z myślą o polskich dzieciach i dla dzieci, to były one nie tylko dostosowane do potrzeb odbudowującego się niepodległego państwa polskiego, ale także uwzględniały ówczesne kierunki rozwoju pedagogiki i psychologii. To łącznie zadecydowało o ich oryginalności i niepowtarzalności. W swojej rozprawie analizuję treści wychowawcze zawarte w ossolińskich podręcznikach do języka polskiego, gdyż to one odegrały kluczową rolę w wychowaniu młodzieży. Podręczniki te zawierały najważniejsze zagadnienia z zakresu wiedzy ogólnej, która kształtowała charaktery i postawy młodego pokolenia Polaków. W II Rzeczypospolitej ścierały się ze sobą dwa obozy polityczne narodowy i sanacyjny, różnica polegała na sposobie rozumienia przez ich zwolenników idei państwa, to z kolei pociągało za sobą odmienne sposoby realizacji założeń i celów wychowania, i miało wpływ na sposób doboru treści zawartych w podręcznikach. Podręczniki do języka polskiego wydane w pierwszym dziesięcioleciu II Rzeczypospolitej miały charakter historyczno-literacki oraz ogólnokształcący. Uczyły patriotyzmu, postaw obywatelskich, szacunku do Polski, polskiej historii, literatury, języka oraz symboli narodowych. Postawy patriotyczno-obywatelskie kształtowano przede wszystkim odwołując się do historii Polski, szukając wśród władców, królów i bohaterów narodowych wzorców godnych naśladowania. Treści wychowawcze w nich zawarte miały charakter ponadczasowy i ogólnoludzki ucząc pracowitości, uczciwości, odpowiedzialności, tolerancji i szacunku wobec dorosłych oraz ludzi o odmiennej kulturze i narodowości. Podręczniki sanacyjne główny nacisk położyły na teraźniejszość oraz przyszłość. Do tego celu wykorzystano przede wszystkim treści gospodarcze związane z budową silnego i niezależnego państwa polskiego oraz treści ideologiczne propagujące kult marszałka Piłsudskiego. Akcentowano w nich zagadnienia wychowawcze zmierzające do ukształtowania charakterów młodzieży w duchu przywiązania do państwa, podkreślano potrzebę pracy dla państwa, lojalności wobec państwa i przedstawicieli władzy oraz odpowiedzialności za państwo. Podręczniki te uczyły poczucia dumy narodowej, optymizmu i wiary we własne siły oraz w możliwość zbudowania silnej i niezależnej Polski. Sanacja rozumiała patriotyzm jako aktywność, działanie, inicjatywę i przedsiębiorczość. Sentymenty oraz wspominanie przeszłości, charakterystyczne dla pierwszego dziesięciolecia II Rzeczypospolitej zostały wyparte przez życie, które teraz wymagało od jednostki pracy, siły, karności i zaangażowania.

Publishing activities were conducted by Ossolineum from its establishment. It was a part of the rules and procedures defined by the founder of the institute. During the Galician autonomy, Ossolineum started to publish textbooks for elementary schools. The time of regaining independence was the period of rapid development of publishing activities. Free market, which started to develop at that time in Poland, gave big opportunities for all publishers. It resulted from the great demand for Polish literature and textbooks. Textbooks published after 1918 were the first Polish school books. They were innovative because of their contest and shape. Their authors did not have any patterns to follow. Because of this, they had to be creative and innovative choosing and presenting learning and educational content. The textbooks were written and designed for children; they were not only created for the needs of independent Poland but also included the directions of pedagogy and psychology development at the time. Because of this the textbooks were original and unique. In my doctoral thesis I analyze educational contest of Polish textbooks for elementary school published by Ossolineum because they were crucial to raising up and educating the youth. The textbooks contained general knowledge including literature, history, geography and nature, which created and shaped the characters and personalities of children. During the Second Republic of Poland, two political camps, viz. national democracy and sanation clashed with each other. The difference between them was the way of understanding the idea of the State. This influenced the way of implementation of the crucial educational aims and consequently affected the contest of the textbooks. The textbooks, published during the first decade of the Second Republic of Poland, had historical and literary character and contained general knowledge. They taught patriotism, citizenship, respect for Poland, the Polish history, literature, language and national symbols. Patriotism and civic conduct were taught using mainly the Polish history that was pointing to the kings, rulers and national heroes deserving imitation. The educational content had timeless and universal character teaching diligence, honesty, responsibility, tolerance and respect for adults and people of different nations and cultures. Sanation textbooks emphasized the present times. For this purpose they used mainly economic content connected with creating strong and independent state as well as ideological the content propagating the cult of Piłsudski. They emphasized educational issues which shaped the characters of young people in allegiance to the State, the necessity of working for the State, responsibility for the State also loyalty to the State and the State authorities. The textbooks taught national pride, optimism, self-confidence, and the possibility to create a strong and independent Poland. Sanation understood patriotism as activity, action, initiative and entrepreneurship. Sentimentality and contemplating of the past, which were characteristic during the first decade of the Second Republic of Poland were replaced by real life which required from individuals work, strength, discipline and involvement. Not only teaching content but also activities organized in schools took an important part in upbringing children and shaping their characters. The organization of school life taught children to work and solve problems together, also to help each other while approaching the common goal. That approach taught children self-reliance, team work, initiative and creativity.